Tựa đề phim “Nhật thực” (Eclipse) có một diễn giải từ chủ đề. Đó là một hiện tượng thiên nhiên, Nhật thực xảy ra khi Mặt Trăng đi qua giữa Trái Đất và Mặt Trời và che khuất hoàn toàn hay một phần Mặt Trời khi quan sát từ Trái Đất. Tính biểu lộ của nhật thực nói đến giao thoa giữa vật chất và thiêng liêng. Con người trong xã hội tiêu thụ bị vật chất che khuất mất thiêng liêng và con người cảm thấy mình yếu nhược, cầu cứu đến sức mạnh của ma quái. Sau đây là một vài nhận định:

Ma cà rồng và người sói.

Để hấp dẫn câu chuyện, bộ phim đã nhập cả hai chủ đề người sói và ma cà rồng, là hai đề tài thu hút nhiều tính hiếu kỳ của con người.

Trong truyền thuyết ma cà rồng không thể sống chung với sói, sói là khắc tinh của ma cà rồng. Câu chuyện “Nhật thực”, Bella Swan yêu Edward Cullen (ma cà rồng) nhưng lại thân thiết với người sói Jacob Black.

Ma cà rồng, nguồn gốc theo truyền thyết Kabbale, nó tên là Lilith một phụ nữ có trước Eva và cùng lúc với Adam, được tạo ra từ đất. Lilith tranh giành quyền lực với Adam cho rằng cả hai cùng được tạo ra từ đất nền quyền lực như nhau. Cả hai cãi lộn và Lilith kêu tên Chúa rồi bỏ đi, từ đó Lilith luôn làm những việc quái ác chống lại hôn nhân và gia đình. Có lẽ biểu tượng này đang nói lên thực trạng của gia đình hôm nay, xem hôn nhân như một ràng buộc nhẫn tâm, trách nhiệm với con cái đang trở thành gánh nặng, tình yêu nam nữ là một thứ xa xỉ. Lilith chống lại khôn mẫu gia đình hạnh phúc và dẫn đến thực tại đau thương, Lilith đôi khi còn được gọi là mẹ của các ma cà rồng.

Cơn sốt về ma cà rồng bị thổi lên từ thế kỷ 17 và 18, gây sợ hãi tại Tây – Âu, nhà văn Ireland Bram Stoker hứng thú viết ra tiểu thuyết Dracula (1897). Và từ ấy tình tiết uống máu người để sống cứ được nhân lên cùng Dracula. Việc uống máu người biểu lộ một thú tính từ xưa đến nay, chiếm lấy sự sống của người khác để nuôi sống mình, biểu lộ cuộc tranh giành, cướp lấy, mạnh được yếu thua.  

Người sói, liên quan mặt trăng (The Moon), mỗi khi trăng tròn người chuyển hóa thành sói, khi là sói xám nguyên hình, khi là mang hình người khuôn mặt sói. Nói đến tình biểu tượng của sói, người ta nghĩ ngay đến sức mạnh điên cuồng cắn xé, tranh giành quyền sống, đấu tranh sinh tồn.

Cả hai biểu tượng Ma cà rồng và Sói, như mặt trời với mặt trăng; khi thần linh đã chết bởi tay con người, con người chỉ còn hai thế lực tranh giành sống mái, để tồn tại và lưu truyền nòi giống. Khi giết chết Thiên Chúa con người đi vào chung cục của đam mê dục vọng và dẫn nhau tới tiêu diệt sau cuộc tranh giành. Một xã hội không có Thiên Chúa dẫn đến một xã hội tranh giành, cướp lấy, chiếm đoạt, tham lam, đê tiện… để giết chết con người bằng thú tính của kẻ gian ác. 

Thể hiện đề tài tính dục:

Khi nguyên lý của tình yêu đích thực không còn tồn tại. Người sói, mang lấy bản chất đam mê dục tính của mình, như trong văn hóa cổ, sói là tổ phụ huyền thoại, biểu tượng sức mạnh tính dục. Tính dục ngày nay bị đẩy vào ngõ cụt của sự sống khi người ta cổ võ cho trần tục với tính chất khiêu dâm và những dụng cụ hưởng lạc đến thỏa mãn thú tính. Người sói mang tính hoang dâm  tràn trề sinh lực, kẻ quyến rũ, chiếm đoạt tình yêu của người khác qua những khát vọng vụng trộm. Trong tranh hình thời trung cổ châu Âu, nam phù thủy thường hay biến đổi thành sói đực để đến các lễ hội sabat. Nữ phù thủy cũng dịp ấy đeo dây tua bằng da sói. Sói đực thường đồng nghĩa với man dã và sói cái với đồi trụy.

Ma cà rồng: Như tên đã kể về Lilith, một người đàn bà bị bỏ rơi bởi một người đàn bà khác. Lilith mang đầy lòng hận thù, ghen tuông, kẻ chuyên đi phá hoại tình yêu chân chính. Kẻ điên cuồng trong thú tính của mình, sát hại trẻ thơ. Trong cuốn “L’ art magique” (Ouvrage collectif, Paris, 1957, page 199) diễn tả: “Lilith là nữ thần ban đêm của đồng nội, rắp tâm quyến rũ Adam để sinh ra những quái vật trong sa mạc. Lilith là kẻ hút máu, có đôi mắt có thể tháo ra lắp vào, mang đến cho loài người thứ sữa độc hại, được so sánh với vầng trăng đen của vô thức, với những động năng tăm tối, chuyên ngấu nghiến thịt trẻ sơ sinh, tàn ác”. Biểu hiện ác thú nhất trong xã hội “văn minh sự chết” là không tình yêu, giết hại rất nhiều con trẻ từ trong bụng mẹ, kẻ giết chết các thai nhi để thỏa mãn những dục tình đen tối xui khiến.

Trình bày và thu hút.

Văn minh sự chết, thực sự không phơi bày cách hiển nhiên như thế, nó được vỏ bọc bằng những khung cảnh và những câu thơ trữ tình:

(Nhật thực, bắt đầu bằng cảnh Bella và Edward (do Kristen Stewart và Robert Pattinson thủ vai) đang âu yếm nồng nàn - dù hết sức trong sáng - trên một đồng cỏ đầy hoa dại. Trời chỉ đủ nắng để làm nổi bật làn da lấp lánh giá lạnh của Edward, nhưng không đủ rực rỡ để xóa đi tâm trạng ưu tư của anh. Bella thủ thỉ đọc bài thơ Lửa và Băng của Robert Frost viết về ngày tận thế. "Từ những đam mê tôi từng nếm trải," cô ngân nga, "Tôi thích những ai biết yêu ngọn lửa.") (A.O. Scott, trích Tuần Việt Nam, 5 – 7 - 2010).

Ngọn lửa và băng giá chỉ ra hai lãnh vực quá khích và trầm cảm. Trong một thế giới khi tình yêu hôn nhân bị chống phá cách kịch liệt, sự sống của con người bị xem thường quá đáng, người ta rơi vào hai trạng thái: Tự do tính dục, ủng hộ phá thai, đồng tính hoặc  tự chọn cuộc sống cô lập, riêng biệt, không thích lập gia đình.

Phim “Nhật thực” cũng được trình bày với âm thanh, hình ảnh đặc sắc bằng công nghệ IMAX. Âm thanh, hình ảnh, để thỏa mãn giác quan của con người. Phim ảnh ngày nay cho thấy, kích thích giác quan để dẫn tới những ảo giác của đời sống, không còn muốn là con người mà chỉ muốn sống như thú hoặc những sinh vật xa lạ với con người (Legion; Avatar…). Thế giới loài người bị tranh giành giữa những lực lượng của cái ác, hoặc chọn trở thành ma cà rồng hoặc chọn là người sói. Cốt truyện không có lựa chọn thứ ba là tiếp tục làm người. Ảnh hưởng tục hóa ghê gớm nhất của văn minh sự chết là giết chết Thiên Chúa trong lòng người, từ đó con người không còn nhân tính, không còn muốn sống là người.

Dĩ nhiên, đây chỉ là những phân tích từ những huyền thoại trong bộ phim đang chiếu trên các màn ảnh. Những xu thế của con người khi giết chết Thiên Chúa, con người bị gậm nhấm bởi hiện tượng nhật thực ngay trong lòng mình. Mất đi Ánh Sáng đích thực dẫn lối, con người chỉ còn tranh giành sinh tồn trong bóng đêm.

L.m Giuse Hoàng Kim Toan