Những lập luận không thuyết phục

Trong nhiều hội thảo liên quan đến GD, GS Phạm Phụ - người từng bỏ nhiều công sức nghiên cứu về GD- từng phân tích: "Ngay trong chủ thuyết của cơ chế thị trường, không phải tất cả mọi thứ, trong đó có GD, đều phải tuân theo cơ chế thị trường, bởi GD là thị trường của niềm tin. GD không chỉ đem lại lợi ích cho người học mà còn đem lại lợi ích cho xã hội, cho nên nhìn chung trên khắp thế giới, "giá bán" GD luôn thấp hơn "giá thành" và GD luôn được xem là trách nhiệm của Nhà nước".

Tuy nhiên, trên thực tế, không có quốc gia nào ngân sách Nhà nước có thể bao cấp toàn bộ hoạt động giáo dục, mà tùy vào điều kiện mỗi nước, người ta chấp nhận một phần dịch vụ GD do tư nhân cung cấp. Nhưng khi tư nhân cung cấp thì sự mất công bằng ngày càng trầm trọng. Vì thế, đối với GD phổ thông, đa số phải công lập; đối với GDĐH, tỷ lệ tư thục cao hơn, nhưng hoạt động "vì lợi nhuận" cũng rất ít.

Vậy, việc CPH biến các trường học công thành các công ty cổ phần để làm gì?

Theo Dự thảo, việc chuyển trường học thành công ty cổ phần nhằm đạt các mục tiêu: huy động được nguồn lực cho GD, tăng tính tự chủ và nâng cao năng lực tài chính, tạo điều kiện triển khai ứng dụng các kết quả khoa học công nghệ vào sản xuất kinh doanh.

Huy động nguồn lực cho GD, thực tế lâu nay các trường học vẫn thực hiện thông qua nguồn học phí, các nguồn đóng góp của người đi học và gia đình họ cho GD. Theo kế hoạch, trong thời gian tới, Bộ GD-ĐT sẽ tiếp tục thực hiện tăng học phí. Và, nếu chưa đủ, các cơ sở GD vẫn có thể huy động nguồn lực bằng việc việc vay vốn ngân hàng (vốn kích cầu) để đầu tư phát triển GD.

Bên cạnh đó, chúng ta vẫn đang tiếp tục "huy động nguồn lực" bằng kế hoạch thúc đẩy xã hội hóa GD cho đến năm 2020 đạt 40% HS, SV theo học tại các trường ngoài công lập (chỉ tiêu này được đặt ra cho năm 2010, nhưng gần đây lại dời đến 2020). Vậy, tại sao không tập trung huy động nguồn lực theo hướng này mà lại đi CPH trường công?

Ở mục tiêu thứ 2 - tăng tính tự chủ tài chính. Theo các chuyên gia, thực chất, tự chủ là sự phân bổ quyền lực quản lý mà cả trường công lẫn trường tư đều cần. Mặt khác, "GD là thị trường của niềm tin" nên dù có CPH hay tư nhân hóa, quyền tự chủ có được cao hơn, thì Nhà nước vẫn phải giữ quyền kiểm soát.

Về mục tiêu thứ 3 - CPH để tạo điều kiện triển khai ứng dụng các kết quả khoa học công nghệ vào sản xuất kinh doanh (điều này chỉ diễn ra ở các trường ĐH). Nhiều nhà giáo nhận xét nội dung này là ngụy biện. Bởi sau gần 20 năm ra đời, các trường ngoài công lập (thực chất là tư thục) vẫn chưa triển khai ứng dụng được gì.

Cổ phần hóa để... làm khổ dân!

"Một khi trường học thành công ty cổ phần, hoạt động theo Luật Doanh nghiệp thì mục tiêu tối thượng phải là lợi nhuận, lúc ấy GD sẽ gặp nguy hiểm" - GS Phạm Phụ lo lắng.

Nhiều chuyên gia cũng cho rằng, khi CPH, lãi suất phải cao hơn mức lãi gửi ngân hàng thì các nhà đầu tư mới đưa vốn vào. Từ đây, nảy ra hai vấn đề: 1/Tại sao các cơ sở GD không đi vay ngân hàng để phát triển GD(?), 2/Các loại phí như học phí và phục vụ phí sẽ tăng vọt, khiến người đi học sẽ không chịu nổi!

Bà Lê Thị Kim Vân - Hiệu trưởng Trường mầm non Hoa Lư (Q. 1- TP.HCM) băn khoăn: trường tôi có 400 cháu, kinh phí Nhà nước cấp mỗi năm khoảng 1,3 tỷ đồng (chủ yếu để trả lương), tổng số tiền cho bộ máy hoạt động (trên giấy tờ) hiện nay vào khoảng 2,2 tỷ đồng. Tuy nhiên, để hoạt động tốt, lành mạnh, mỗi năm trường cần khoảng 4 tỷ đồng. Nếu tính đủ vào học phí, mỗi cháu sẽ phải đóng khoảng 1 triệu đồng tiền học phí và phục vụ phí/tháng. Nếu tính cả khoản lãi (khoảng 20%/ năm) của 4 tỷ, mỗi cháu sẽ đóng thêm khoảng 200.000đ/tháng. Nếu tính lãi trên cả vốn tài sản (khổng lồ) thì chắc chỉ con cái các đại gia mới vào học nổi!

Ông Trần Mậu Minh - Hiệu trưởng Trường THCS Trần Văn Ơn (Q.3, TP.HCM), nói: "CPH là tăng vốn đầu tư cho công ty cổ phần GD, tiếp theo là phải "bóp cổ" HS để có lãi, và thế là một bộ phận lớn HS nghèo sẽ bị "đẩy" ra khỏi trường". Ông Minh nhận định: "CPH trường học là mâu thuẫn với đề án thu học phí theo vùng miền, theo mức độ phát triển kinh tế xã hội mà Bộ GD-ĐT đang dự định thực hiện".

Bà Kim Vân lo ngại: "Học phí tăng cao thì phụ huynh không chịu nổi. Mà học phí thấp thì sẽ lỗ. Sau vài năm CPH, rất có thể xảy ra việc nhiều cổ đông đề nghị chuyển đổi mục đích sử dụng, hình thức hoạt động...".

Nỗi lo này không phải là không có cơ sở, vì đã có quá nhiều bài học nhãn tiền. Nhiều nhà trẻ sau khi hình thành các trường mầm non (gồm cả nhà trẻ và mẫu giáo) thì nhà trẻ biến mất dần. Gần đây là chuyện chuyển đổi trụ sở Phòng GD-ĐT Q.3 trên đường Kỳ Đồng cho tư nhân làm trường học và cuối cùng mặt bằng này biến thành... cao ốc.

Bà Vân quả quyết: "Tôi không ủng hộ CPH. Vì trước mắt có vẻ là nó làm bớt gánh nặng cho Nhà nước nhưng về lâu dài coi chừng sẽ làm khổ dân".

Minh Nhật