Hôm nay, ngồi đọc sách dưới một vòm cây râm mát trong vườn, tự nhiên tôi muốn viết về lá.

Hình như lá hiện diện ở bất cứ nơi nào có sự sống. Ngày xưa ông Noe tránh nạn đại hổng thủy trên tàu; sau khi tàu đã trôi lênh đênh nhiều đêm ngày, ông muốn kiểm chứng xem mặt đất đã khô cạn và có sự sống chưa, liền thả chim bờ câu ra nhiều lần, cho đến khi bồ câu bay về, mỏ ngậm cành lá ô-liu, ông biết rằng mình đã có thể sinh sống trên mặt đất.

Lá còn thể hiện sự sống ngay chính trên thân cây. Cắm một cành cây xuống đất, người ta chưa thể biết cành cây ấy có sống không. Phải chờ đến khi những lá non nhỏ xíu nảy ra từ cành cây, người ta mới biết được cây thực sự sẽ sống. Những ngày mùa Đông rét mướt, lá cây rụng hết và cây chỉ còn là những cành khẳng khiu xám xịt, cây trong trạng thái tiềm sinh, người ta nói rằng cảnh vật trông như đã chết. Mùa Thu chết, mùa Đông chết, trước hết được hiểu theo nghĩa ấy.

Lữ hành đi trong sa mạc, khi nào thấy có cây cối và cành lá xanh tươi, họ biết rằng nơi ấy có nước, có sự sống. Màu xanh của lá chính là niềm ước mơ, khát vọng của người đi trong sa mạc. Khát vọng ấy quá lớn lao, đến độ nhiều khi đã trở thành ảo ảnh, khiến họ nhìn đâu đâu trên dải cát vàng mênh mông cũng thấy cây, thấy lá.

Lá là biểu tượng cho sự tươi mát và sự sống. Tôi cũng thế. Tôi là thân cây, cành cây; sự tươi mát được thể hiện qua cách sống của tôi là lá cây. Chính sự tươi mát đó khiến người khác thấy nơi tôi có sự sống và thấy họ có thể sống bên cạnh tôi, sống với tôi. Giận dữ, cau có, u buồn khiến tôi mất đi vẻ tươi mát của sự sống và làm người khác không dám sống gần tôi nữa.

Nói đến cây và lá trong sa mạc, tôi nhớ đến những cây xương rồng, những bụi gai mọc lên vã sống rất lâu năm trên những vùng đất cằn cỗi và nóng bỏng. Cây cần nước, vậy mà tại những nơi ấy, nước rất hiếm hoi. Để cây có thể sống, lá cây thu lại nhỏ li ti hoặc biến thái thành gai, hầu cho diện tích thoát hơi nước hẹp tới mức tối đa, giúp cho cây giữ được nước trong thân. Nghĩ đến cây và lá, tôi lại nghĩ đến người. Trước lơi ích chung của cộng đồng, tập thể có mấy ai trong chúng ta dám thu nhỏ mình lại, dám lui đi, dám tự tan biến?

Lá cung hiến cho con người tất cả khả năng của mình và sẵn sàng để con người sử dụng. Lá tranh để lợp nhà. Lá chuối, lá dong để gói bánh, gói thức ăn. Những cái bánh chưng ngày tết ở quê tôi, được gói bằng những tàu lá dong to bản, tự nó đã có một mùi thơm mộc mạc và quyến rũ. Khi chiếc bánh được bóc ra, màu của lá dong nhuộm xanh những hạt nếp bánh, trông ngon mắt làm sao. Không có lá dong thì bánh được gói bằng lá chuối, cũng tạm đẹp mắt. Còn bánh chưng gói bằng giấy bạc, hình như bánh không còn phải là bánh chưng nữa. Để gói, tôi nghĩ lá chuối, dù tươi hay khô, được dùng nhiều nhất. Ở quê tôi, bánh dày được phết trên những miếng lá chuối cắt tròn trịa trông cũng hay hay. Tôi còn nhớ đến những cái lá sen vươn cao khỏi mặt nước làm cho hồ sen thêm đẹp và nên thơ. Người ta cắt những cái lá sen ấy về, dùng để gói những hạt cốm xanh non, thơm ngát mùi hương đồng nội. Lá dứa, lá cau dùng để trang trí. Lá vạn tuế vừa để cầm đi rước, vừa để... đuổi ruồi. Nhưng dù được dùng để lợp nhà hay gói bánh, gói vật dụng, hay làm bất cứ công việc gì, dù vinh quang hay hèn kém, lá cũng mang tính chất che chở, bao bọc, giúp đỡ. Trong cuộc sống, giá mà người ta học được nơi lá tính chất gìn giữ, che chở, bao bọc, giúp đỡ người khác như thế, xã hội loài người sẽ dễ thương hơn hiện tại rấtnhiều.

Thông thường nhất, khi còn ở trên cây, lá làm nên một khoảng râm mát, che cho con người khỏi cái nắng cháy da. Chuyện có vẻ bình thường, nhưng nếu suy nghĩ về hình ảnh ấy, tôi thấy rõ ràng rằng dù tôi có yếu đuối về thể lực ,có hạn hẹp về kiến thức, có nghèo nàn về tài chánh, thì chính cuộc sống của tôi cũng đã góp phần giúp ích nhân loại, nếu tôi có thiện chí và dám hi sinh. Muốn che nắng cho con người, chính lá phải đưa thân ra chịu nắng thiêu đốt. Muốn bao bọc ai, hi sinh cho ai, tôi cũng phải giống như lá, tình nguyện chịu hủy hoại, chịu thiêu đốt. Bằng không, lòng mong ước hay lời nói của tôi không đem đến một kết quả cụ thể nào.

Ngay cả khi đã rụng xuống, đã chết, lá vẫn còn giúp ích cho con người. Người ta gom những lá khô ẩy lại, đốt lên, làm thành ngọn lửa sưởi ấm trong những ngày mùa Đông giá buốt, Con người, có mấy ai chịu thiêu đốt để trở thành ánh lửa sưởi ấm cho nhau?

Có những cô thiếu nữ mơ mộng, không đốt lá vàng, nhưng ép những chiếc lá ấy trong sách. Ngắm những chiếc lá khô ép mỏng, người ta có thể bùi ngùi nghĩ lại cả một chuỗi dài kỉ niệm. Lá, khi ấy, trở thành một người bạn thầm lặng, nhắc nhở cho ta những thăng trầm của cuộc sống, những biến đổi của thời gian.

Lá đùng để ăn. Các loại rau tươi, hầu hết là những thứ lá cây. Và rau chính là loại thực phẩm tốt nhất, hiền nhất, đem lại cho con người sự nuôi dưỡng trong sạch lành mạnh nhất. Dù tốt và hiền, rau tươi cũng có sự quyến rũ đặc biệt của nó. Một bát bún riêu không còn đủ hấp dẫn nếu không được ''trợ lực'' bằng một đĩa rau xà lách thái nhỏ, hay một rổ rau muống chẻ loăn xoăn, với một màu xanh mát mắt. Và các món cuốn bánh tráng sẽ vô vị đến thế nào, nếu không có những thứ rau sống để ăn chung? Các món bún miền Nam sẽ mất đi hương vị đặc biệt nếu thiếu lá rau dấp. Lại còn lá lốt, lá nho được dùng để bọc thịt bò mà nướng nữa. Món gỏi cá, nếu dọn cho đầy đủ, cần đến ba mươi sáu thứ lá khác nhau... Người ta có trăm ngàn món ăn cần đến những thứ lá cây.

Chẳng phải chỉ loài người mới dùng lá cây làm thực phẩm, nhiều loại động vật khác cũng ăn lá cây. Người ta phân loại: động vật ăn thịt như cọp, như beo là loại thú vật dữ; động vật ăn lá cây, rau cỏ như nai, như thỏ là loại thú vật hiền. Như thế, bản chất của lá cây nói chung là bản chất hiền, khiến cho những loại động vật ăn lá ăn rau cũng trở nên hiền. Điều đó dạy cho tôi rằng: Tôi hãy cứ sống tốt, sống hiền, sống yêu thương người khác; nơi tôi sẽ có một hấp lực, một sự quyến rũ tự nhiên, và rồi dần dà tôi sẽ có ảnh hưởng để giúp người khác cũng sống tốt, sống hiền, sống yêu thương như thế.

Lá còn được dùng để chữa bệnh. Đa số các loại lá đều có dược tính và có thể dùng để trị những bệnh tật của con người, Y lí Đông phương dựa trên sự cân bằng, điều hòa âm dương trong cơ thể. Những lá cây đều có tính âm, tính dương, có thể khống chế hay gia tăng cái âm, dương nơi con người để tạo nên sự cân bằng, và nhờ đó khỏi các bệnh tật. Các danh y thời thượng cổ thường có thuật nếm lá cây để biết được dược tính của nó, hầu dùng những thứ lá ấy vào việc trị bệnh: Như thế, muốn trị được bệnh cho con người, chính lá cây phải mang dược tính, tức là phải có sẵn khả năng trị bệnh. Tôi cũng thế, nếu muốn giúp người khác thoát khỏi những bệnh tật tinh thần và tâm linh, chính tôi phải mang trong mình cái khả năng trị bệnh đó. Muốn giúp người khác sống bình an, chính lòng tôi phải có sự bình an. Muốn giúp người khác quên hận thù và biết tha thứ, chính lòng tôi phải quảng đại và biết tha thứ. Muốn giúp người khác sống yêu thương, chính lòng tôi phải có sự yêu thương. Thiếu những ''dược tính'' ấy trong chính tâm hồn mình, tôi không thể chữa bệnh cho người khác được.

Lá để chữa bệnh, nhưng cũng có thứ lá làm chết người. Đó là những thứ lá độc. Những thứ lá này trông bên ngoài cũng hiền lành như bao chiếc lá khác, nhưng bên trong nó có chất độc, người không may ăn phải có thể bỏ mạng. người ta cũng thế. Có những người trông bên ngoài rất bình thường, rất hiền lành, có thể rất đạo đức nữa. Nhưng bên trong họ có thuốc độc. Họ có thể làm chết người khác vì thủ đoạn, mưu mô, vì chính chính vẻ hiền lành, lời nói ngon ngọt của họ. Tôi tự nhủ lòng sẽ sống làm sao để không trở thành những thứ lá độc, những người giả hình.

Một vườn um tùm hoa lá là hình ảnh tươi đẹp nhất của cuộc sống chung và bình đẳng. Từ những chiếc lá to như lá chuối, lá cau, lá dừa, lá đu đủ; những chiếc lá hạng trung như lá đa, lá đề, lá bàng...cho đến những chiếc lá nhỏ xíu xịu như lá me, lá trinh nữ... tất cả đều vui tươi dưới ánh mặt trời và đều vươn lên đầy sức sống. Từ những thứ lá tuốt trên cau như lá thông, lá tre, cho đến những thứ lá là đà sát đất như bụi rau, bờ cỏ... tất cả đều tự do phát triển và nảy nở. Không thứ lá nào phủ nhận thứ lá nào, không thứ lá nào xem thường thứ lá nào. Người ta dù có cách biệt nhau về thể chất, tài năng, tiền của... nhưng có lẽ sự cách biệt ấy không quá đáng như tàu lá dừa và cái lá me. Vậy mà người ta vẫn cứ lên mặt vơi nhau, khinh thường và phủ nhận nhau. Bao giờ người ta biết sống chung và sống bình đẳng như lá, người ta sẽ tạo ra một xã hội xanh mát, vui tươi như một vườn đủ mọi loại lá hoa.

Nói đến lá cau, tôi nhớ đến những chum nước mưa trong vắt và ngọt ngào. Ngày xưa, người dân ở quê tôi thường lấy nước mưa vào chum bằng cách dùng lá cau. Tàu lá cau bị chặt ngang giữa sống lá cho gãy khụp xuống, người ta vất bỏ phần sống lá phía trên rồi buộc tàu lá vào thân cau. Phần lá đón nhận nước mưa chảy theo thân cau, dẫn vào phần sống lá còn lại, nay mang nhiệm vụ của một thứ ''máng"', chuyển nước mưa vào chum, Tàu lá cau tầm thường đã biến thành vật dụng hứng và chuyển những hạt ngọc của trời cho con người hưởng dụng. Tôi nghĩ đến thiện chí của tôi. Nhiều khi tôi cũng muốn và tự nguyện làm máng chuyển ơn Chúa đến người khác Nhưng muốn thực hiện được điều ấy, tôi phải biết hi sinh, phải bằng lòng để cho Chúa đốn, chặt, đưa vào khuôn khổ và tước bỏ đi những gì thừa thãi, những gì làm ơn của Ngài phân tán, không chảy vào được cõi lòng người khác; cũng giống như tàu lá cau phải chịu chặt ngang sống lá, chịu tước bỏ đi những phần thừa thãi, chịu trói buộc vào thân cau mới có thể dùng được làm máng dẫn nước mưa vào chum vào vại.

Lá là biểu tượng của niềm hi vọng và hòa bình. Màu xanh của lá có thể nói là màu vui tươi nhất, đầy sức sống nhất, màu gợi cho ta về một tương lai đấy hứa hẹn. Cành lá uốn cong trong dấu hiệu của Liên Hiệp Quốc nói lên khát vọng hòa bình của con người. Nếu tôi sống làm sao, mà khi nhìn vào tôi, người khác thấy một sự bình yên, một niềm an lạc; thấy yêu đời, vui tươi và hi vọng... khi ấy tôi trở nên giống lá, trở nên biểu tượng của hi vọng và hòa bình.

Lá cũng là hình ảnh trọn vẹn nhất của kiếp người. Người ta lọt lòng mẹ với thân phận hài nhi, dần dần lớn lên, phát triển, trưởng thành; trải qua nhiều biến thiên dời đổi của cuộc đời, rồi già, rồi bệnh và chết. Chiếc lá cũng thế bắt đầu nhú ra từ cành cây, xanh non, nhỏ xíu, rồi phát triển, lớn lên dần, đậm màu dần. Trải qua mưa nắng và tiết mùa, lá đã nhiều lần thay đổi hình dạng và sắc độ. Kịp đến khi mùa Thu tới, lá úa vàng, lắt lay theo ngọn gió... để rồi giữa Thu hoặc sang Đông, lá lặng lẽ rời cành. Cũng có khi vì một lí do bất thường nào đó, lá vàng còn ở trên cây mà lá xanh đã mau rơi rụng. Chính vì thế mà khi ngả mũ chào một đám tang đi qua, ''thiên hạ bên đường nhìn xe tang tự hỏi: lá mùa Xuân hay lá úa mùa Thu ?'' Có lẽ đời lá diễn tả trọn vẹn đời người, nên không biết bao văn sĩ, thi sĩ, nhạc sĩ đã lấy lá làm đề tài diễn tả tình người. Riêng tôi, nhìn lá, tôi cảm nhận đượcthân phận mỏng manh của kiếp người và của chính mình. ''Đời sống con người chóng qua như cỏ như hoa mọc giữa cánh đồng; một cơn gió thoảng cũng đủ làm nó biến đi, và nơi nó mọc không còn vết tích. '' Cảm nhận và ý thức như vậy, tôi quí trọng đời sống của tôi, và cố gắng sống thế nào để những ngày hiện hữu trên mặt đất trở nên hữu ích cho tôi và cho người khác.

Không biết đã có biết bao nhiêu bài văn, bao nhiêu câu thơ bao nhiêu dòng nhạc đã có hình ảnh của lá. Nhưng trong lúc này, câu khiến tôi suy nghĩ nhiều nhất là: "Lá rụng về cội''. Lá do chính sức sống từ gốc cây chuyển lên thân cây, cành cây mà tạo nên, lá phát xuất từ gốc cây. Một ngày kia, lá già lá rụng, cũng lại rơi xuống gốc cây nơi từ đó lá phát sinh. Câu này có ý nói dù sao đi nữa, thì cuối cùng người ta cũng trở về với nguồn gốc của mình. Người ta nghĩ đó là một định luật và là một lẽ đương nhiên.

Nhưng tôi nghĩ, chưa chắc "lá rụng về cội'' đã là một lẽ đương nhiên. Nhìn vào hình ảnh thực tế, bao nhiêu chiếc lá rụng nằm dưới gốc cây, bao nhiêu chiếc lá bay tản lạc đi nơi khác? E rằng số lá rụng ''cuốn theo chiều gió'' nhiều hơn những ''lá rụng về cội'' rất nhiều. Như thế, "lá rụng về cội'' không hẳn là một lẽ đương nhiên.

May mắn, tôi ý thức được tôi do Thiên Chúa tạo dựng, Thiên Chúa là cội nguồn của tôi, May mắn, vì bao nhiêu ngươi khác sống trong tình trạng ''biết đâu cội nguồn''. Nhưng ý thức được như vậy là một chuyện, sống làm sao để khi xuôi tay nhắm mắt, tôi về được ''cội nguồn '' Thiên Chúa lại là một chuyện khác. Muốn trở lại cội nguồn, tôi phải giữ cho thân tâm an định, để không bị ''cuốn theo chiều gió ''. Mà cuộc đời này, biết bao nhiêu là những cơn bão loạn. Luôn luôn phải nghĩ về cội nguồn, luôn luôn phải có mối dây liên lạc thân tình với Thiên Chúa, tôi mới có thể giống như ''lá rụng về cội'' được. Để được như "lá rụng về cội'', tôi phải có được sự khao khát của một Augustinô: "Hồn con khắc khoải trông đợi Chúa, và chỉ nghỉ an khi gặp được Ngài"

Nhà Văn Quyên Di