Chuyên
mục:
Tôi Tin,
Chúng Tôi Tin!
Lm.
Giuse Vũ Thái Hòa
Giáo
Sư Phụng Vụ
Kính mời theo
dõi video tại đây:
https://bit.ly/3mgM0D6
Khi tham dự Thánh
lễ tại các nhà thờ hay nhà nguyện, thường chúng ta chỉ chú ý đến vị trí của
giảng đài (1) là nơi cử hành «phụng vụ Lời Chúa», và nhất là vị trí của bàn thờ,
nơi cử hành «phụng vụ Thánh Thể», nhưng có một vị trí cũng cần quan tâm trong khi
cử hành Thánh lễ, đó chính là ghế chủ tọa. Vậy vị trí này có ý nghĩa gì đối với vị chủ tế và những
người tham dự phụng vụ? Chúng ta có thể nhận thấy tại một số nhà thờ khi cử
hành Thánh lễ, sau khi hôn bàn thờ, vị chủ tế đến ghế chủ tọa để cử hành nghi thức đầu lễ, còn ở nhiều nhà thờ khác, vị chủ tế lại đứng tại bàn
thờ. Hoặc có những vị chủ tế đứng giảng tại giảng đài, nhưng một số khác lại đứng giảng ngay tại bàn thờ. Vậy theo quy chế phụng vụ, các vị chủ tế có
được tùy tiện thay đổi vị trí giảng không? Quy chế phụng vụ nào nói về vị trí của vị chủ tế? Tại
sao không có sự thống nhất chặt chẽ giữa các nơi trong phụng vụ Thánh lễ? Chúng
ta sẽ cùng nhau tìm hiểu vấn đề này.
Trong sách lễ
Rôma, ấn bản mới nhất (2002) (2), phần Quy Chế Tổng Quát (QCTQ) có nói đến «ghế
chủ tọa». Vị trí của ghế
này thường được đặt ở bên (phải hoặc trái) bàn thờ (như trong sơ đồ) và được
nói đến như sau:
- QCTQ 50: «Dứt ca nhập lễ, Linh mục
đứng tại ghế, cùng toàn thể cộng đoàn làm
dấu Thánh Giá trên mình. Tiếp đó, Linh mục dùng lời chào biểu thị cho cộng đoàn
biết sự hiện diện của Chúa. Lời chào của Linh mục và
câu đáp của cộng đoàn nói lên mầu nhiệm của Hội Thánh được quy tụ.»
- QCTQ 136: «Linh mục
đứng giảng tại ghế hoặc tại chính giảng đài hoặc tuỳ
nghi tại nơi nào khác thích hợp. Giảng xong, có thể giữ thinh lặng một lát.»
- QCTQ 138: «Sau Kinh
Tin Kính, Linh mục đứng tại chỗ, chắp
tay, nói mấy lời vắn tắt, mời gọi tín hữu đọc lời nguyện chung» (lời
nguyện tín hữu).
Như thế, sau bài
hát nhập lễ, vị chủ tế không đứng tại bàn thờ mà «đứng
tại ghế», tức là ghế chủ tọa, để cử hành nghi thức đầu lễ, nơi đó có để một giá
sách, một micro và sách lễ Rôma cho ngài. Ngài đến giảng đài để công
bố Tin Mừng (nếu có phó tế thì vị này sẽ công bố Tin Mừng (QCTQ 94); nếu là Thánh
lễ đồng tế, thì một linh mục đồng tế sẽ công bố Tin Mừng chứ không phải vị chủ
tế (QCTQ 59). Sau bài giảng (tại giảng đài hoặc tại ghế chủ tọa hoặc ở một nơi nào
khác, ngoài bàn thờ), vị chủ tế trở về ghế chủ tọa để xướng Kinh Tin
Kính và mở đầu phần lời nguyện tín hữu.
- QCTQ 310: «Ghế của Linh mục chủ tế phải nói lên nhiệm vụ
của ngài là chủ toạ cộng đoàn và điều hành kinh nguyện. Vì thế, chỗ thích hợp nhất là phía đầu cung
thánh, nhìn xuống cộng đoàn, trừ phi kiến trúc thánh đường hoặc những hoàn cảnh
không cho phép, ví dụ: khoảng cách quá xa làm cho việc hiệp thông giữa Linh mục
và cộng đoàn trở nên khó khăn, hoặc nếu nhà tạm đặt chính giữa phía sau bàn thờ.
Phải tránh các loại ngai toà...»
Theo đoạn trên,
trong Thánh lễ, ghế chủ tọa nhấn mạnh vai trò và chức vụ của
vị chủ tế là «chủ tọa cộng đoàn và điều hành kinh nguyện». Giám mục hay linh mục chủ tế Thánh lễ là dấu chỉ sự hiện diện của Chúa Kitô trong Giáo Hội của Người. Vị chủ tế chứng thực rằng trong việc quy
tụ các tín hữu, chính Chúa Kitô là Đấng quy tụ,
Người nói, Người trao ban Mình Người, Người xây dựng Giáo Hội.
Ghế chủ
tọa trong các nhà thờ lấy mẫu của nhà thờ chính
của giáo phận, là nhà thờ của giám mục, gọi là nhà thờ chính tòa, trong đó
có tòa (cathedra) hoặc ghế giám mục. Tại nơi đây (chứ không phải
tại bàn thờ), giám mục cử hành nghi
thức đầu lễ.
Ghế chủ tọa của giám mục biểu tượng quyền bính
của ngài cũng như dấu chỉ hiệp thông giữa ngài với Đức Giáo Hoàng và với các
giám mục khác trên toàn thế giới. Chính tại ghế chủ tọa mà giám mục
chất vấn các tiến chức linh mục và phó tế trong
nghi thức phong chức. Ghế chủ tọa trong mỗi
nhà thờ được coi như là đại diện cho quyền giảng dạy của giám mục giáo phận khi
vị linh mục chủ tế ngồi vào đó.
Trong câu «Chỗ
(của ghế) thích hợp nhất là phía đầu cung thánh, nhìn xuống cộng đoàn», cụm từ «phía đầu cung thánh» không xác định rõ ràng vị trí trong cung
thánh. Vì thế, chúng ta cũng có thể hiểu «đầu cung thánh» là phía sau bàn thờ:
vị chủ tế có thể chủ tọa ở ghế đặt sau bàn thờ (có giá sách và micro), nhưng không có nghĩa là ngài chủ
tọa tại bàn thờ!
Như thế, chỉ sau phần Phụng vụ Lời Chúa, vị chủ
tế mới tiến lên bàn thờ để bắt đầu cử hành Phụng vụ Thánh Thể. Lúc này, các thừa tác viên mới mang lên bàn thờ sách Lễ và những yếu tố
phụng vụ khác. Nói cách khác, bàn thờ chỉ là nơi dâng
hiến hy lễ và chia sẻ bàn tiệc thánh, nên những gì diễn ra trước đó (nghi thức đầu
lễ, Phụng vụ Lời Chúa), vị chủ tế không được
đứng tại bàn thờ! (3)
Để hiểu rõ hơn các vị trí khác nhau trên cung thánh, ta có thể so sánh một
bữa tiệc gia đình với Thánh Lễ hoặc bữa tiệc Thánh Thể.
Bữa
tiệc gia đình và Thánh Lễ có nhiều điểm tương đồng. Cả hai hành động này cũng
diễn ra theo bốn giai đoạn.
1.
Trước tiên là giai đoạn đón tiếp. Khách đến gõ cửa, chủ nhà mở cửa đón họ. Hai
bên chào hỏi vui vẻ. Thánh Lễ cũng diễn tiến như thế: linh mục đón tiếp các tín
hữu; các tín hữu chào hỏi nhau. Và Thiên Chúa, qua trung gian vị chủ tế, đón tiếp
con cái mình. Đó là chặng đầu tiên của Thánh Lễ, gọi là nghi thức đầu lễ.
2.
Sau khi đón tiếp khách mời, chủ nhà mời họ vào phòng khách. Đó là giai đoạn trò
chuyện. Trong Thánh Lễ, sau nghi thức đầu lễ là phần Phụng vụ Lời Chúa. Qua các
bài đọc Cựu Ước và Tân Ước, Thiên Chúa nói với dân Người; cộng
đoàn đáp lại bằng thánh vịnh (hoặc các bài thánh ca Kinh Thánh), bài hát
Halêluia, Kinh Tin Kính và lời nguyện tín hữu.
3. Khi đã nói chuyện xong, và nhất là
các món ăn đã chuẩn bị xong, chủ nhà mời mọi người vào bàn. Đó là lúc nhập tiệc. Trong
Thánh Lễ cũng vậy, sau phần Phụng vụ Lời Chúa là đến giai đoạn bữa tiệc được
diễn ra tại bàn thờ. Bữa tiệc bao gồm ba thời điểm: lúc mang bánh và rượu tới,
lúc đọc Kinh nguyện Thánh Thể, lúc chia sẻ bánh và rượu thánh. Tất cả được gọi
là Phụng vụ Thánh Thể.
4. Thế rồi, sau
một bữa tiệc ngon là đến lúc chia tay trở về nhà mình. Trong Thánh Lễ, ta cũng
có nghi thức kết lễ (nghi thức sai đi); chủ tế hoặc phó tế nói: «Chúc anh chị
em đi bình an», và cộng đoàn thưa: «Tạ ơn Chúa».
Chào hỏi, hàn
huyên, ăn tiệc, chia tay. Đây là bốn giai đoạn của bữa tiệc gia đình, và cũng
là bốn giai đoạn của Thánh Lễ.
****
Tại tư gia, ta
không tiếp đón khách ở nhà bếp hay ở bàn ăn bao giờ, cũng không nói chuyện hỏi
thăm nhau ở bàn ăn trong lúc người nhà đang dọn thức ăn lên.
Vậy tại sao ở nhà
thờ, nhà của Chúa, nơi linh thiêng và trang trọng, ta không tôn trọng những nơi
đặc biệt trong gian cung thánh?
Nếu QCTQ 309
nói rõ: «Tại giảng đài chỉ đọc
các bài đọc (Kinh Thánh),
thánh vịnh đáp ca và bài công bố Tin Mừng Phục Sinh. Cũng tại đó, có
thể giảng và đọc lời nguyện chung, tức là lời nguyện tín hữu», tại sao người ta lại thấy linh mục lên giảng đài, là nơi
để công bố Lời Chúa, để thông tin, thông báo...?
Nếu bàn thờ
chỉ được sử dụng từ phần Phụng vụ Thánh Thể,
tại sao người ta lại thấy vị chủ tế cử hành nghi
thức đầu lễ tại bàn thờ, lại còn giảng tại bàn thờ nữa?
Công đồng Trentô ở thế kỷ XVI, với Sách lễ Đức Piô V ra đời năm 1570, qui định rằng tư tế
chỉ đứng tại bàn thờ trong suốt Thánh Lễ, sau khi đọc những lời nguyện ở trước
bàn thờ. Vì thế, thói quen này vẫn tồn tại đến hôm nay. Nếu luật phụng vụ sau Công đồng Vaticanô II đã sửa đổi các
vị trí và đối tượng trên cung thánh, tại sao từ QCTQ (1969) của ấn bản I của Sách lễ
Rôma cho đến nay (2021) là 52 năm, hơn nửa thế kỷ, ta vẫn chưa sửa đổi, vẫn
chưa áp dụng đúng đắn và nghiêm túc luật phụng vụ của Giáo Hội?
Nếu mỗi nhà thờ đều có
ghế chủ tọa, dấu chỉ sự hiện diện của Chúa Kitô trong Giáo Hội qua vị chủ tế sẽ được nổi bật hơn, ý nghĩa
Thánh Lễ sẽ phong phú hơn, phụng vụ Thánh Lễ của Giáo Hội hoàn vũ sẽ thống nhất
và hài hòa hơn, đó là một trong những dấu chỉ sự hiệp nhất của Giáo Hội. Mong
thay!
---------------
(1) Giảng đài (dịch từ tiếng Hi-lạp ambôn - đỉnh
nhỏ - qua tiếng Anh Ambo, tiếng Pháp Ambon)
là đài để giảng? Nếu trước tiên đó là nơi «để Lời Chúa được loan báo»
(QCTQ 309), tại sao ta không dịch là: bục Lời Chúa, tòa Lời Chúa, đài Lời
Chúa...? Mong các chuyên viên ngôn ngữ học kiếm ra từ thích ứng và đúng nhất!
(2) Từ Công đồng Vaticanô II (1962-1965), có ba ấn bản mẫu Sách
lễ Rôma: ấn bản I (1970), ấn bản II (1975), ấn
bản III (2002).
(3) Chỉ trong một vài trường hợp ngoại lệ, chẳng hạn khi không gian cung
thánh quá nhỏ hẹp, hoặc trong Thánh Lễ chỉ có một người giúp lễ, vị chủ tế mới
được cử hành nghi thức đầu lễ ở bàn thờ.
Lm. Giuse Vũ Thái Hòa
Hẹn gặp lại