Mến
Chúa và yêu người là một điệp khúc quá quen thuộc với Kitô hữu. Từ em bé đã qua
tuổi “xưng tội rước lễ lần đầu” đến các cụ già mà chưa lẩn trí thì đều nằm lòng
câu kết trong kinh Mười điều răn Đức Chúa Trời: “Mười điều răn ấy tóm về hai
này mà chớ: Trước kính mến một Đức Chúa Trời trên hết mọi sự, sau lại yêu người
như mình ta vậy – Amen”. Là con cái Chúa trong Giáo Hội Công giáo, chúng ta đều
xác nhận rằng mình phải yêu mến Thiên Chúa. Tuy nhiên mức độ của lòng yêu mến
ấy đến đâu cũng như cái cách thức yêu mến ấy có đúng hay không thì cần phải xem
xét.
Trước
câu hỏi của vị luật sĩ về giới răn trọng nhất, Chúa Giêsu đã lấy lại đoạn sách
Đệ Nhị Luật để trả lời và có thêm một yếu tố: “Nghe đây, hỡi Israel! Thiên
Chúa, Chúa chúng ta là Thiên Chúa duy nhất! Người phải yêu mến Đức Chúa, Chúa
các ngươi, hết lòng, hết linh hồn, hết trí khôn và hết sức ngươi…” (x.Mc
12,28-34; x.Đnl 6,2-6). Xin mạn bàn về yếu tố Chúa Giêsu thêm đó là “hết trí
khôn”, cụm từ không có trong sách Đệ Nhị Luật.
Trí
khôn là một trong hai cơ năng của linh hồn mà Thiên Chúa tặng ban cho loài
người, loài cao trọng nhất trong các loài thụ tạo hữu hình. Đã là người thì ai
cũng chân nhận rằng nhờ trí khôn mà con người trỗi vượt các loài vật bậc thấp.
Cũng là làm việc nhưng nhờ trí khôn, con người ý thức mình làm việc gì với động
cơ và mục đích gì. Chính vì thế cung cách làm việc của con người mỗi ngày mỗi
mới, phát triển và hoàn thiện không ngừng. Trong khi đó loài vật vì thiếu khả
năng này nên cách hoạt động của chúng hầu như không đổi thay mà nếu có thì cũng
rất nhỏ.
Khi
thêm vào yếu tố “trí khôn” chắc hẳn Chúa Giêsu không chỉ đề cập đến một nét cao
quý của con người mà còn lưu ý đến cung cách “giữ đạo”, “sống đức tin” của dân
Chúa xưa và chúng ta mọi thời, mọi nơi. Chúa Giêsu đã từng nhiều lần hữu ý vi
phạm luật sạch nhơ và luật ngày hưu lễ của Do Thái giáo thời bấy giờ. Người cố
tình làm như vậy, vì người ta đã giữ luật cách máy móc, vụ hình thức mà quên
mất mục đích và ý nghĩa của luật. Chẳng hạn luật sạch nhơ có ra là để dân Chúa
biết giữ gìn tâm hồn trong sáng và làm thanh sạch cõi lòng khỏi các vết nhơ của
tội lỗi, khỏi những tham lam và đam mê bất chính. Do đó cách thế giữ luật phải
chú trọng đến tâm hồn hơn là quá tỉ mỉ, chi li với những nghi thức bên ngoài
như rửa chén bát, rửa chân tay… Muốn tâm hồn được thanh sạch là phải loại khỏi
tâm trí những ý định bất chính, xấu xa và Người đan cử một số điều như: “Tà
dâm, trộm cắp, giết người, ngoại tình, tham lam, độc ác, xảo trá, trác táng,
ganh tị, phỉ báng, kiêu ngạo, ngông cuồng”(Mc 7,21). Bên cạnh đó để làm cho tâm
hồn mình trinh trong thì Người dạy phải sống đức ái qua việc liên đới chia sẻ
với tha nhân: “Hãy đem những cái bên trong ra mà phân phát thì mọi sự sẽ nên
thanh sạch cho các ngươi (Lc 11,41).
Với
trí khôn thì khi thực hiện các hành vi đạo đức của tôn giáo, chúng ta phải biết
rõ hành vi ấy là gì (What?) Vì sao phải thực hiện điều ấy là làm việc ấy để
nhằm mục đích gì (Why?). Và rồi chúng ta sẽ biết làm việc ấy như thế nào
(How?), ở đâu và trong hoàn cảnh nào (Where? When?). Khi một số biệt phái trách
cứ rằng các môn đệ mình không ăn chay thì Chúa Giêsu nhân đó đã dạy họ phải
sống đạo với cả trí khôn. Trước hết hãy ý thức ăn chay nghĩa là gì và vì sao ăn
chay để rồi biết cách ăn chay đúng đẹp thánh ý Thiên Chúa. Ăn chay là một hình
thức sám hối, thú nhận tội lỗi, nhất là tội nghiêm trọng.
Xưa
vua quan dân thành Ninivê đã dùng sự ăn chay để bày tỏ sự ăn năn sám hối về tội
lỗi tày trời họ đã phạm khiến Chúa đe phạt hủy diệt cả thành. Trong khi đó
nhiều lãnh đạo Do Thái giáo thời Chúa Giêsu không chỉ lầm mà còn giảng dạy sai
lạc. Họ lầm tường rằng ăn chay là một trong những cách thế thu tích công đức
trước mặt thiên hạ và cả trước mặt Thiên Chúa. Chúa Giêsu đã từng kể câu chuyện
có người biệt phái vào đền thờ ngửa mặt kể lễ công trạng ăn chay với cả Thiên
Chúa. Để khẳng định điều này thì Người nói rõ: “Không lẽ thực khách hay các phù
rể có thể ăn chay khi tân lang đang còn ở với họ. Khi nào tân lang bị đem đì
thì bấy giờ họ mới ăn chay” (x.Lc 5,33-39). Khi đang còn ở với Thầy Giêsu thì
cách nào đó các tông đồ đang còn ở trong ân sủng. Khi phạm trọng tội là lúc
chúng ta xua đuổi Thiên Chúa ra khỏi tâm hồn mình và lúc đó mới thực sự cần
phải ăn chay.
Truyền
thống là tốt. Thế nhưng nhiều khi nó cũng có thể kìm giữ chúng ta trong lối mòn
của thứ rượu cũ. Rượu mới phải đổ vào bầu da mới, nhưng người ta lại thích rượu
cũ và giữ mãi cái bầu cũ hơn. Đức Phanxicô đã từng cảnh giác về kiểu biện bạch
để khỏi canh tân, đổi mới đó là: “xưa đã là như vậy rồi”. Chước cám dỗ quá đề
cao truyền thống của mình luôn còn đó dưới nhiều hình thức. Chúa Giêsu thẳng
thừng khiển trách nhiều lãnh đạo Do Thái giáo thời bấy giờ vì họ “đã bỏ qua lề
luật của Thiên Chúa để nắm giữ truyền thống của mình (x.Mc 7,1-23). Với cả trí
khôn thì việc sống đức tin đòi hỏi chúng ta phải trưởng thành mỗi ngày. Chắc
hẳn có đó nhiều cơ chế, luật lệ và hình thức sống đạo trong Giáo hội cần đổi
thay khi đoàn con cái Chúa biết sử dụng trí năng để sống đức tin cách ý thức
trong tình liên đới và tinh thần trách nhiệm.
Lm.
Giuse Nguyễn Văn Nghĩa – Ban Mê Thuột
