« Năm 2010 ghi dấu những sự kiện quan trọng trong lịch sử Giáo Hội Việt Nam : 350 năm thiết lập hai giáo phận tông tòa Ðàng Ngoài và Ðàng Trong (1659-2009), 50 năm thiết lập hàng giáo phẩm tại Việt Nam (1960-2010). Ðây là thời điểm cho chúng ta nhìn lại quá khứ để tạ ơn Chúa và lắng nghe bài học lịch sử, nhìn vào hiện tại để nhận diện những thuận lợi và thách đố, nhìn tới tương lai để cùng nhau canh tân đời sống và xây dựng Giáo Hội theo đúng thánh ý Thiên Chúa ». (Thư Hội đồng Giám mục Việt Nam gửi Cộng đồng Dân Chúa công bố Năm Thánh 2010 », ngày 09.10.2009)
Trong chiều hướng nhìn lại quá khứ lịch sử ấy, để MỪNG NĂM THÁNH 2010, mời bạn đọc lùi về dĩ vãng, « XEM LỊCH SỬ TRUYỀN GIÁO VIỆT NAM », từ năm 1659.
BÀI 1 : CHƯƠNG TRÌNH MỪNG NĂM THÁNH 2010
A. Chương trình mừng Năm Thánh 2010 của Giáo Hội Công Giáo Việt Nam
Trong bản NỘI QUI cử hành năm thánh 2010, công bố ngày 27.03.2008, Đức cha Phêrô Nguyễn Văn Nhơn, chủ tịch HĐGMVN, đã xác định ba mục đích mà việc cử hành Năm Thánh nhằm đến. Trong ba mục đích ấy, hai mục đích đầu nhằm « Nhìn lại quãng đường lịch sử » và « Nhìn lại lịch sử ». Bản Nội Qui viết :
Việc cử hành Năm Thánh 2010 nhằm:
1. Nhìn lại quãng đường lịch sử gần 500 năm truyền giáo qua 3 thời kỳ: 126 năm Bảo Hộ (1533-1659), 300 năm Tông Toà (1659-1960), đặc biệt là 50 năm Chánh Toà (1960-2010). Nhìn lại lịch sử nhằm mời gọi cộng đồng Dân Chúa Việt Nam cùng chung lòng tạ ơn Chúa đã thương ban cho Dân Người được hình thành, tồn tại và phát triển qua những thăng trầm của lịch sử, đồng thời bày tỏ lòng biết ơn đối với Toà Thánh và các bậc tiền nhân đã góp phần tích cực vào việc loan Tin Mừng và xây dựng Giáo Hội trên đất nước Việt Nam.
2. Nhìn lại lịch sử cùng với những thẩm định về đời sống Giáo Hội nhằm rút ra những bài học lịch sử cho việc thi hành sứ vụ yêu thương và phục vụ của Chúa Kitô, trong cộng đồng dân tộc cũng như cộng đồng thế giới hôm nay.
3. Đồng thời cũng nhìn tới tương lai trong bối cảnh văn hoá xã hội đang đổi thay của những thập niên đầu thiên niên kỷ III, nhằm vận động cộng đồng Dân Chúa một lòng quyết tâm đáp trả tình thương của Chúa, và làm mới hình ảnh gia đình Giáo Hội tại Việt Nam theo hình mẫu mà Công đồng Vatican II 1965 đã phác hoạ như sau:
Giáo Hội hiệp thông: đào sâu mối hiệp thông giữa cộng đoàn tín hữu với Thiên Chúa trong Đức Kitô nhờ Chúa Thánh Thần, củng cố sự hiệp thông giữa các thành phần Dân Chúa, giáo sĩ, tu sĩ, giáo dân, trong mỗi Giáo Hội địa phương, hiệp thông giữa các Giáo Hội địa phương với nhau cũng như với Giáo Hội toàn cầu;
Giáo Hội tham gia: mọi thành phần Dân Chúa, giáo sĩ, tu sĩ, giáo dân, đều có quyền và trách nhiệm tham dự vào mầu nhiệm, hiệp thông và sứ vụ của Giáo Hội, mỗi thành phần theo đặc sủng của mình;
Giáo Hội vì loài người: quyền bính và sứ vụ của Giáo Hội là quyền và trách nhiệm yêu thương và phục vụ cho sự sống của mọi người anh em đồng bào và đồng loại. (1).
Để đạt những mục đích trên, cũng trong bản Nội Qui này, một chương trình đã được qui định. Chương trình này đã được tái xác nhận qua hai Thư Hội đồng Giám mục Việt Nam gửi Cộng đồng Dân Chúa về việc chuẩn bị Năm Thánh 2010, ngày 17.04.2009 và Thư HĐGMVN gửi Công đồng Dân Chúa công bố Năm Thánh 2010 ngày 09.10.2009. Chương trình này gồm ba việc chính :
· khởi đầu tại Tổng Giáo Phận Hà Nội ngày lễ Các Thánh Tử Đạo Viêt Nam 24.11.2009,
· cử hành trọng thể tại TP Hồ Chí Minh từ ngày 21 đến 25 tháng 11 năm 2010 với Đại Hội Dân Chúa
· và bế mạc bằng cuộc hành hương lớn vào lễ Hiễn Linh, 06.01.2011 tại Linh Địa Lavang, (2).
Về phương diện tài liệu, Hội Đồng Giám Mục Việt Nam đã công bố một số tài liệu quan trọng và chính thức, trong đó bốn tài liệu sau đây là căn bản hơn cả :
1. « Cộng Đồng Dân Chúa Việt Nam cử hành NĂM THÁNH 2010, NỘI QUI » dã được đức cha Chủ Tịch HĐGMVN, Phêrô Nguyễn Văn Nhơn, phê chuẩn ngày 27.03.2008 và phổ biến sau đó.
2. « Đề cương Giáo hội tại Việt Nam, mầu nhiệm, hiệp thông, sứ vụ » đã được phát hành vào tháng 10.2008, do Ban Tổ Chức Năm Thánh thực hiện.
3. « Thư Hội đồng Giám mục Việt Nam gửi Cộng đồng Dân Chúa về việc chuẩn bị Năm Thánh 2010 », ngày 17.04.2009.
4. « Thư Hội đồng Giám mục Việt Nam gửi Cộng đồng Dân Chúa công bố Năm Thánh 2010 », ngày 09.10.2009.
Trong tương lai, chắc chắn nhiều tài liệu khác cũng sẽ được công bố. Nhưng về tầm vóc quan trọng và chính thức vì có nội dung nền tảng và giá trị ứng dụng lâu dài, ta có thể kể đến những tài liệu mà các vị hữu trách đã loan báo. Trong bản Nội Qui Cử Hành Năm Thánh 2010, về những tài liệu đã được loan báo mà chưa phổ biến có hai tài liệu quan trọng : 1- Kỷ yếu 50 năm thiết lập Phẩm trật Giáo hội Công giáo tại Việt Nam (dự kiến phát hành năm 2009) ; và 2- Kỷ Yếu Đại hội Dân Chúa Việt Nam năm 2010 (dự kiến phát hành năm 2010 hay năm 2011).
Rồi trong Thư Ngỏ đề ngày 01.05.2009, Đức cha Giuse Vũ Duy Thống, chủ tịch UBVH/HĐGMVN thông báo rằng « Được sự ủy nhiệm của Đức Hồng Y Phạm Minh Mẫn, chủ tịch Ủy Ban Tổ chức Năm Thánh 2010, Ủy Ban Văn Hóa trực thuộc HĐGMVN nhận trách nhiệm thực hiện 2 cuốn sách « Kỷ Yếu Năm Thánh 2010, kỷ niệm 50 năm thiết lập Hàng Giáo Phẩm Việt Nam » và « Lịch sử Giáo Hội Công Giáo Việt Nam Năm Mươi năm Quan » (3).
Vị chi trong tương lai, ba tài liệu quan trọng bậc nhất sẽ được phát hành :
4. « Kỷ Yếu Năm Thánh 2010, kỷ niệm 50 năm thiết lập Hàng Giáo Phẩm Việt Nam » sẽ trình bày ba phần: 1- Giáo hội Bảo trợ (1533-1659) và Giáo hội Tông Tòa (1659-1960) ; 2- Giáo hội Chính tòa (1960-2010) ; 3- Hướng tới.
5. « Lịch sử Giáo Hội Công Giáo Việt Nam Năm Mươi Năm Qua » dự định trình bày ba phần : 1- Kỷ niệm 50 năm thiết lập hàng giáo phẩm việt nam ; 2- Giáo hội Công giáo Việt nam năm mươi năm trưởng thành và phát triển ; 3- Hướng tới (Kết luận).
6. « Kỷ Yếu Đại Hội Dân Chúa Việt Nam năm 2010 » dự định « trình bày những diễn tiến và kết quả của Đại hội, đồng thời đưa ra những định hướng mục vụ cụ thể nhằm xây dựng một Giáo Hội hiệp thông, tham gia, và phục vụ sự sống của mọi người anh em đồng bào và đồng loại ».
B. Loạt bài Mửng Năm Thánh 2010, xem Lịch sử Truyền giáo Việt Nam
Khi người viết hỏi ý vài người bạn về ý định muốn tìm hiểu và chia sẻ về Lịch sử Truyền giáo Việt Nam, một người bạn đã cho hay cách đây vài ngày, một đứa con của anh ta sau khi xem Tivi đã phát biểu thế này : "Lịch sử Việt Nam đã mấy ngàn năm, trong khi lịch sử của Bác và Đảng chỉ có 80 năm, nhưng chương trình học cho học sinh VN thì 90% là chuyện của Bác và Đảng".
Lịch sử Truyền giáo Việt nam, từ lúc hai địa phận Đàng Trong và Đàng Ngoài được thành lập đã dài với 350 năm hiện hữu, dài gấp hơn 4 lần lịch sử Xã hội Chủ nghĩa ở Việt Nam, có sẽ phải được phổ biến nhiều hơn 4 lần sự tuyên truyền của lý thuyết xã hội không ? Chúng ta không cần như vậy.
Nhưng, trong dịp kỷ niệm NĂM THÁNH 2010 quan trọng này, như một thành phần của Dân Chúa, vui mừng vì Giáo Hội của mình đã nhờ HỒNG ÂN mà tồn tại được trong đời sồng đức tin vững mạnh và đã hội nhập đức tin công giáo vào văn hoá Việt Nam, người viết muốn tìm hiểu thêm về Giáo Hội mình phục vụ, học hiểu thêm về những việc mà Giáo Hội mình đã thực hiện, tắt một điều, muốn « MỪNG NĂM THÁNH 2010, XEM LỊCH SỬ TRUYỀN GIÁO VIỆT NAM ». Và muốn chia sẻ một cách vắn gọn những điều mình đã tìm ra, với đồng đạo cũng như với đồng bào của mình.
Trong Thư viết tại Xuân Lộc, ngày 09/10/2009, Gửi Cộng Ðồng Dân Chúa Công Bố Năm Thánh 2010, Hội Ðồng Giám Mục Việt Nam đã viết rõ rằng : « Năm 2010 ghi dấu những sự kiện quan trọng trong lịch sử Giáo Hội Việt Nam : 350 năm thiết lập hai giáo phận tông tòa Ðàng Ngoài và Ðàng Trong (1659-2009), 50 năm thiết lập hàng giáo phẩm tại Việt Nam (1960-2010). Ðây là thời điểm cho chúng ta nhìn lại quá khứ để tạ ơn Chúa và lắng nghe bài học lịch sử, nhìn vào hiện tại để nhận diện những thuận lợi và thách đố, nhìn tới tương lai để cùng nhau canh tân đời sống và xây dựng Giáo Hội theo đúng thánh ý Thiên Chúa. Qua văn thư của Tòa Ân Giải Tối Cao, ký ngày 11-2-2009, Ðức Thánh Cha Bênêđictô XVI đã chấp nhận đơi xin của Hội Ðồng Giám Mục Việt Nam, cho phép chúng ta mở Năm Thánh đặc biệt từ Lễ Các Thánh Tử Ðạo Việt Nam 24-11-2009 đến Lễ Hiển Linh 6-1-2011» (4).
Qua loạt bài này, theo lời chỉ dậy của HĐGMVN, chúng ta sẽ đặc biệt nhìn lại quá khứ để tạ ơn Chúa và lắng nghe bài học lịch sử của hai quãng đường quan trọng đã ghi dấu trong Lịch Sử Giáo Hội Việt Nam này. Đó là thời kỳ Tông Tòa và thời kỳ Chính Tòa.
1. THỜI KỲ TÔNG TÒA, từ năm 1659 đến năm 1960, trong đó, Công Giáo đã thành lập và tổ chức 17 giáo phận đầu tiên cho Giáo Hội Việt Nam ; thành lập và tổ chức hàng giáo sĩ và tu sĩ địa phương ; các tín hữu đã làm chứng cho đức tin : 130.000 người tử vì đạo ; và Giáo Hội đóng góp và xây dựng xã hội và văn hóa cho Việt Nam.
2. THỜI KỲ CHÍNH TÒA, từ 1960 đến 2010, trong đó, Các giáo sĩ việt nam tham gia vào giáo triều Roma với nhiều chức phận khác nhau : hồng y, chủ tịch, sứ thần, bí thư,.… ; 117 vị tử đạo được phong hiển thánh ; Thành lập Hội Đồng Giám Mục Việt Nam ; Giáo sĩ và tu sĩ việt nam đi làm mục vụ trên khắp thế giới ; Giáo dân Việt Nam có một tâm thức mới : ý thức rõ rệt mình là việt nam công giáo, dấn thân tham gia trách nhiệm xây dựng quốc gia dân tộc, thậm chí dám đương đầu với các bạo lực bất công thế quyền, để bảo vệ và phát triển chân lý và công bình xã hội, mở rộng nhân bản trên nền tảng Tin Mừng.
Hy vọng rằng qua loạt bài này, bạn đọc sẽ nhìn thấy « ý định ngàn đời đầy yêu thương của Thiên Chúa muốn cứu rỗi mọi người. Chính Đức Kitô chứ không ai khác đã sai các sứ giả của Ngài đến vùng đất thân yêu này để loan truyền Tin Mừng cứu độ. Từ năm 1533, hạt giống đức tin đã được gieo trồng trên cánh đồng truyền giáo Việt Nam. Và khi đã nẩy mầm trên mảnh đất tâm hồn tự do của đoàn tín hữu, hạt giống cứ âm thầm mọc lên, bất kể ngày đêm, và cả trong gió mưa giông bão (x. Mc 4, 26-29). Những giọt mồ hôi lao nhọc của các vị thừa sai và nhất là dòng máu anh dũng của những chứng nhân tử đạo đã nên như “hạt giống trổ sinh các Kitô hữu” (Tertulianô). Giáo Hội trên đất nước này đã từng ngày lớn lên trong nguồn ơn thánh và có thể nói là đã vươn tới sự trưởng thành với hàng Giáo phẩm Việt Nam được thành lập năm 1960 (6).
Paris, ngày Lễ Chúa Giêsu Vua, 22 tháng 11 năm 2009
Trần Văn Cảnh
Ghi chú
(1). Cộng đồng Dân Chúa Việt Nam cử hành NĂM THÁNH 2010 : NỘI QUY, (27.03.2008)
(2). Ibid.
(3). Thư ngỏ của UB Văn Hóa trực thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam (01.05.2009)/ GM Giuse Vũ Duy Thống).
(4) Thư Hội đồng Giám mục Việt Nam gửi Cộng đồng Dân Chúa công bố Năm Thánh 2010 », ngày 09.10.2009.
(5). Đề cương Giáo hội tại Việt Nam, mầu nhiệm, hiệp thông, sứ vụ, (tháng 10.2008), n°1.