Nhiều người cho
rằng mật ong là một trong nhiều chất dinh dưỡng quý giá nhất mà thiên nhiên ban
tặng cho con người. Để tỏ lòng trân trọng, họ còn gọi mật ong bằng những cái
tên văn vẻ như bách hoa tinh, bách hoa cao, phong đường, phong mật...
Mật ong đã là món ăn
ưa thích của con người từ thuở xa xưa.Hơn bốn ngàn năm về trước, dân Ai
Cập và Ấn Độ đã nuôi ong để lấy mật, nhưng phải đợi tới cả ngàn năm sau, người
nuôi ong mới biết được là để có mật, ong phải hút chất ngọt từ nhụy hoa.
Mật ong là thực
phẩm ngọt chính của con người cho tới thế kỷ thứ 15, khi . đường trắng được
tinh chế.Tuy vậy, ngày nay mật vẫn còn rất phổ thông vì nó làm tăng hương vị
thực phẩm, làm dịu ngọt thức ăn, nước uống và cũng để trị bệnh
Vài điều về ONG
Ong là những côn trùng
sống thành từng bầy đoàn kết như một xã hội có tổ chức. Một bầy ong thường
thường có một ong chúa, trên 1000 ong đực và nhiều ngàn ong thợ. Đôi khi có hai
ong chúa, một mẹ một con. Ong thợ rất bận rộn và chỉ thọ được 28 ngày.
Ong Chúa lớn hơn và
sống lâu hơn các ong khác. Thực ra Ong chúa cũng chỉ là ong bình thường nhưng
được nuôi dưỡng liên tục bằng một thực phẩm đặc biệt gọi là mật ong
chúa hay sữa ong chúa ( Royal Jelly) trong khi đó ong thợ
chỉ được dùng sữa này có ba ngày. Ong Chúa sống lâu hơn ong thợ tới 60 lần. Mỗi
năm ong chúa đẻ tới bốn, năm trăm ngàn trứng vào khoảng giữa tháng Chạp, khi
thời tiết bắt đầu lạnh,
Trong tổ ong, mỗi cá
nhân tự quyết định công việc phải làm, và làm việc rất quy củ, nhịp nhàng.
Chúng liên lạc với nhau bằng nhiều hình thức, đặc biệt nhất là bằng ngôn ngữ vũ
điệu trong đường bay theo hình số 8. Ong cần cù làm việc và cũng sẵn sàng chiến
đấu để bảo vệ tổ ấm khi có xâm lăng, nhất là từ những gấu rừng ham ăn, ưa thích
mật ong.
Khi đậu trên hoa, Ong
lấy mật hoa, phấn hoa, nước. Thực phẩm chính của ong là phấn hoa và mật hoa.
Mật cung cấp cho ong carbohydrat và đạm chất. Phấn hoa được ong tiêu thụ ngay
hoặc để dành dùng dần, đôi khi cả tháng.
Ong làm mật.
Mật ong được làm từ
nước ngọt nhụy hoa với 20% nước và 80% đường glucose, fructose.
Ở Bắc Mỹ, đa số mật
hoa là từ cỏ ba lá (clover), berry bushes, cây dại hoa vàng (dandelion).
Ong dùng lưỡi dài như
một cái ống để hút mật hoa vào bao tử riêng biệt. Ong có hai bao tử: một để
chứa và tiêu hóa thực phẩm và một bao tử chỉ để chứa mật hoa. Trong bao tử này, mật hoa
được các diêu tố chế biến thành mật ong.
Vào mỗi sáng sớm, một
vài chú ong “trinh sát” bay lượn trong phạm vi vài cây số để kiếm
hoa. Chúng sẽ hút thử một số mật nhụy mang về cho các ong khác giám định phẩm
chất. Khi đã quyết định mật hoa nào tốt thì cả bầy ong sẽ kéo nhau tới hút mật
hoa. Việc hút nhụy không làm hại tới hoa, mà trong khi hút lấy nhụy thì
ong cũng giúp hoa thụ phấn.
Để có được một bao tử
đầy mật (khoảng 70mg), ong phải hút nhụy từ vài trăm đến cả vài ngàn bông
hoa. Cho nên, muốn có nửa lít mật cần tới nước ngọt của cả triệu bông
hoa.
Khi về đến tổ, một
nhóm ong thợ khác hút lại mật hoa này, biến chế, rồi rải rộng trong những ngăn
của tổ, dùng cánh để quạt cho bay hơi nước. Sau đó mật ong được tồn trữ trong
khuôn gắn kín bằng sáp, để làm lương thực suốt năm. Một năm bầy ong ăn hết từ
50 tới 100 kg mật.
Các loại mật ong.
Mật ong là một chất
lỏng, hơi sền sệt, từ không mầu tới mầu hổ phách vàng nâu hoặc nâu sậm như mật
mía, tùy theo loại mật hoa. Phẩm chất của mật cũng thay đổi tùy theo địa
phương, loại hoa mà ong hút phấn và nhụy.
Mật ong thường được
thu hoạch vào mùa Xuân và mùa Hạ, buổi sáng hoặc trưa khi ong bay đi ăn xa.
Từ tổ ong, mật được
lấy ra bằng máy ly tâm, diệt trùng bằng hơi nóng và hơi lạnh, lọc vẩn cặn rồi
vô chai. Để tăng thêm số lượng, người làm mật có thể pha thêm đường trắng hoặc
nước ngọt của bắp vào mật trước khi tung ra thị trường.
Mật tốt nhất là
thứ không hâm nóng, không lọc vì khi hâm nóng sẽ làm mất đi mốt số chất dinh
dưỡng và phấn hoa. Mật ong không bị nhiễm độc từ môi trường vì ong chết khi
chạm phải những chất ô nhiễm trước khi bay về tổ.
Mật ong có thể được
cất giữ ở nơi khô ráo trong nhà mà không cần để trong tủ lạnh. Để lâu, mật có
thể đổi sang mầu đậm nhưng
vẫn không hư vì trong mật có một loại kháng sinh thiên nhiên có thể tiêu diệt
các ký sinh làm hư mật. Nhưng sau khi pha loãng với nước thì mật sẽ mau lên men
và mau hư như trái cây hoặc rau đậu.
Khi giữ nơi nhiệt độ
lạnh, mật có thể kết tinh. Chỉ cần để trong lò vi ba hay trong nồi nước ấm độ
vài phút là mật ong lỏng trở lại.
Sữa Ong Chúa (Royal Jelly).
Đây là một chất lỏng
đặc sánh, mầu trắng như sữa, do những hạch đặc biệt ở cuống họng ong thợ tiết
ra.
Vì thấy rằng ong chúa
nuôi bằng mật này sống lâu hơn và cơ thể to hơn nên mật đã được nhiều
người ưa chuộng và giá tiền rất đắt. Sữa ong chúa được bán trong ống nhỏ
bịt kín, viên con nhộng, kem bôi, dung dịch để thoa, xà bông rửa mặt...
Nhiều người tin
rằng sữa ong chúa có thể “cải lão hoàn đồng”, làm hết các vết da nhăn
trên mặt, nuôi dưỡng da, thuốc bổ tăng cường sức khỏe, giúp đời sống tình dục
tốt. Các nhà sản xuất còn quảng cáo là sữa ong chúa chữa được các bệnh đau gan,
phong thấp khớp, thiếu máu, loét bao tử...
Phân tích cho thấy sữa
ong chúa có chất đạm, chất béo, carbohy drat, một số sinh tố B. Tuy nhiên, khi
dùng sữa này, ta cũng nên dè dặt vì đã có trường hợp sữa gây ra dị ứng, hoặc bị
lên cơn suyễn.
Giá trị dinh dưỡng
Ngoại trừ trái cây và
rau đậu, mật ong là nguồn thiên nhiên duy nhất cung cấp cho con người những
chất ngọt dễ tiêu.
Trong mật ong, đường
chiếm tỷ lệ 80%; còn lại 20% là nước và các chất khác. Hai thứ đường chính
là glucose và fructose Xin nhắc lại là đường trắng tinh chế
đã mất hầu hết sinh tố và khoáng chất nên đều khó tiêu và cần một vài sinh tố B
để được bao tử hấp thụ.
Ngoài đường ngọt, mật
ong còn chứa khoáng chất, sinh tố B, C, các chất amino acid, một ít
chất đạm, vài loại men và mấy hợp chất thơm.
Một muỗng canh mật ong
có 0.1 gr đạm chất; 17.3 gr carbohydrat, 1 mg calcium, 1 mg phosphor, 64
calori. Mật không có chất béo nhưng có sinh tố B 6, B 1, Magnesium, maganese,
natri, kẽm.
Một bác sĩ giải
phẫu người Nga đã làm tăng các sinh tố trong mật ong bằng cách nuôi ong
với nhiều loại sinh tố.
Mật ong thường được ăn
nguyên chất với bánh mì. Cũng có thể pha mật ong với bơ hay margarin rồi
phết lên bánh mì. Mật ong có thể ăn với trái cây, khoai...
Khi nấu, một vài
chất dinh dưỡng trong mật bị nhiệt tiêu hủy, nên cần giữ nhiệt độ vừa phải và
chỉ cho mật ong vào nồi khi món ăn đã gần chín.
Bỏ lò, mật ong thấm
với các gia vị khác vào thực phẩm nên ít bị thay đổi.
Mía được làm thành
đường tinh chế sau khi chất xơ, các sinh tố và khoáng chất bị lấy đi. Maple
syrup cũng được nấu chế trước khi trở thành món ăn. Riêng mật ong thì hoàn toàn
tự nhiên, lấy ra từ tổ ong là dùng được ngay.
Mật ong có nhiều mùi
vị khác nhau, vì đôi khi ong bay xa cả trăm cây số để hút nhụy hoa của
nhiều thảo mộc khắp nơi trên trái đất. Dù mùi vị có khác nhau, mật ong không mau hư, có thể cất giữ ở
ngoài tủ lạnh.
Công dụng trị bệnh
Từ nhiều ngàn năm về
trước, các sách y học Ai Cập đã coi mật ong là thuốc chữa bệnh rất phổ
thông. Hippocrates khuyên dân chúng pha mật với nước uống để làm
giảm nóng sốt.
Trong các cuộc chiến
tranh vào thời cổ Hi Lạp, Trung Hoa, La Mã, người ta đã biết dùng mật ong để
chữa vết thương bị làm độc.
Sách tham
khảo The Edinburgh New Dispensatory xuất bản năm 1811 có ghi:
“ Từ xưa, mật ong đã được dùng như một loại thuốc rất tốt để làm long
đờm, làm mềm dịu các mụn nhọt, để rửa các vết lở loét trên da”.
Tại Úc châu và
Tân Tây Lan, mật ong được phép bán như một dược phẩm để trị bệnh.
Như vậy, ta thấy mật
ong đã là một môn thuốc dân gian từ lâu đời.
Mật ong đã và đang
được dùng để chữa bệnh theo kinh nghiệm dân gian hoặc các nhà nghiên cứu trong
những trường hợp sau.
-Mật ong bồi bổ , tăng
cường sinh lực, rất tốt cho người bị bệnh đang hồi phục. Uống mật ong trước khi
vận động cơ thể khiến ta không cảm thấy mệt và tập luyện lâu hơn.
-Mật ong làm bớt căng
thẳng, làm thư giãn thể xác và tâm hồn.
-Trước khi đi ngủ,
uống mật ong khiến giấc ngủ ngon hơn. Theo một nghiên cứu của Viện Công
Nghệ Massachusetts (Massachusett Institute of Technology-MIT), chất
ngọt của mật làm não tiết ra nhiều serotonin mà serotonin lại
làm dịu hoạt động của não, khiến ta ngủ dễ dàng.
-Mật làm sự tiêu hóa
được dễ dàng nhờ chất đường dễ tiêu glucose và fructose
-Mật ong làm giảm ho
vì thông đàm, rất tốt cho người bị suyễn, viêm cuống phổi, ho gà.
-Mật có phấn hoa nên
đã được dùng để làm cơ thể quen dần với phấn hoa, tránh dị ứng theo mùa, nhất
là vào mùa xuân. Đấy cũng là nguyên tắc được áp dụng để làm người dị ứng với
phấn hoa trở nên quen đi bằng cách tiêm một lượng rất nhỏ phấn hoa vào cơ thể.
-Mật ong rất tốt để
làm bớt đau cuống họng, làm sạch răng miệng, làm mau lành lở miệng, lở mép nhờ
có chất hydrogene peroxide.
-Mật ong làm mau lành
các vết thương ngoài da, có tính cách khử trùng và là hàng rào tốt để cản sự
xâm nhập của vi trùng vào các vết thương.
-Các nghiên cứu ở Ấn
độ cho thấy bệnh nhân bị phỏng mà được bôi bằng mật thì da mau lành hơn là chữa
với thuốc trị phỏng silver sulfadiazine.
Một bác sĩ giải phẫu
người Anh nổi tiếng đã bôi mật ong lên các vết thương và thấy vết thương mau
lành hơn là khi bôi thuốc kháng sinh.
-Các bác sĩ nhi khoa ở
Phi châu cho hay mật ong rất công hiệu trong việc chữa bệnh tiêu chẩy trẻ em do
vi khuẩn Salmonella, E coli gây ra. Mật ong diệt vi sinh vật
bằng cách hút hết chất lỏng trong vi khuẩn, làm chúng trở nên khô héo.
Tổ chức Y Tế Thế
Giới (WHO) khuyên người đi du lịch mắc bệnh tiêu chẩy thì uống nhiều nước
cam có pha mật ong, một chút muối và một chút baking soda đề
bù lại số nước và khoáng chất mất đi.
-Nhờ có khoáng
chất boron, mật ong có thể phòng ngừa bệnh loãng xương, nhất là ở
nữ giới. Chất này cũng làm giảm các triệu chứng khó chịu khi có kinh nguyệt.
-Mật ong rất tốt cho
da: Thoa trên da, mật ong làm da mịn, mềm hơn vì mật giữ độ ẩm cho da. Mật làm
bệnh trứng cá mau lành; bôi lên tóc, mật làm tóc bóng mượt và mềm.
-Mật ong có một lượng
chất chống oxy hóa (antioxidant) tốt tương đương như sinh tố C, nên có
khả năng làm chậm tiến trình lão hóa của tế bào sinh động vật, giảm nguy cơ ung
thư. Mật càng đậm càng có nhiều chất chống oxy hóa.
Cơ quan Kiểm Soát Bệnh
Tật Hoa Ky (Center for Disease Control and Prevention) lưu ý là
không nên cho trẻ em dưới một tuổi dùng mật ong vì cơ thể các em chưa đủ sức
chống lại loại vi khuẩn gây bệnh trúng độc thực phẩm (clostridium botulinum), đôi
khi có lẫn trong mật.
Kết luận
Những con ong nhỏ bé
nhưng với sự tinh xảo do thiên nhiên ban cho đã tốn nhiều công sức để tạo
ra món thực phẩm ngon lành, bổ dưỡng và quý giá để cho con người tận hưởng.
Nhưng mật ong dù tốt
cũng không phải là loại thực phẩm có thể thay thế cho tất cả. Hơn nữa, nếu lạm
dụng mật ong quá mức thì chắc chắn cũng sẽ có những phản ứng bất lợi cho
cơ thể. Vì thế, cho dù sẵn có mật ong để dùng, chúng ta cũng biết hạn chế ở một
mức độ vừa phải mà thôi.
Bac si Nguyen Y Duc