Viện Đại Học Đà Lạt

Giữa  Lòng Dân Tộc Việt Nam

1957-1975

(Bản Bổ Sung Lần I, 2/2008)

Hoà Giang Đỗ Hữu Nghiêm

TRI ÂN

Kính Dâng

Hương Hồn Ba Vị Ân Sư,

*Giám Mục Ngô Đình Thục, Tiến Sĩ Thần Học, Giáo Luật, Kinh Thánh

Chưởng Ấn kiêm Viện Trưởng Tiên Khởi Viện Đại Học Đà Lạt (1957-1960)

**Linh Mục Simon Nguyễn Văn Lập, Cử Nhân Sử Địa,

Viện Trưởng Thứ Hai Viện Đại Học Đà Lạt (1961-1970)

***Linh Mục Phanxicô Xaviê Lê Văn Lý, Giáo Sư Tiến Sĩ,

Viện Trưởng Cuối Cùng Viện Đại Học Đà Lạt (1970-1975)

“Đại Học Chi Đạo, Tại Minh Minh Đức, Tại Tân Dân, Tại Chỉ Ư Chí Thiện”.

ĐẠI HỌC

Người biên khảo cố tổng hợp một hình ảnh hết sức đầy đủ về những chặng đường của Viện Đại Học Đà Lạt theo cái nhìn chắc chắn có hạn chế. Nhưng người viết đã thực hiện bằng tất cả tấm chân tình xây dựng, yêu mến, lương tri và nhận thức sử học tích lũy được từ các bậc ân sư tiền bối. Chắn hẳn có thể có những sự kiện chi tiết không làm vừa ý người này người khác, nhưng xin hãy đọc mấy dòng chữ này với tâm hồn bình thản, tha thứ, cảm thông, quảng đại và thân ái. Người biên khảo tiếp tục đón nhận mọi phê bình và góp ý xây dựng từ mọi nơi, mọi phía độc giả. Người biên khảo luôn tâm niệm rằng: “Thà đốt lên một đốm lửa, con hơn là ngôi yên nguyền rủa bóng tối”, dù vẫn biết là công việc mình làm còn đầy khuyết nhược điểm, chủ quan.

Xin cám ơn các bậc trưởng thượng đáng kính, các linh mục, các giáo sư đồng nghiệp, các môn sinh khả úy, các thân hữu đã chia sẻ nhiều tài liệu quí giá, khuyến khích, góp ý, sửa chữa, bổ sung để người biên khảo đủ sáng suốt, nghị lực và nhiệt tình hoàn thành tập biên khảo này với thời gian kỷ lục trong thời đại vi tính ngày nay, tuy đã được ấp ủ từ lâu. Hy vọng càng tránh được nhiều sai lầm chủ quan càng tốt. Tuy nhiên, mọi khuyết nhược điểm, giới hạn nhân bản của tập khảo luận này hoàn toàn do người biên khảo chịu trách nhiệm. Đặc biệt người biên khảo xin tri ân các quí vị thân hữu có phương danh dưới đây:

Linh Mục Vũ Minh Thái, (Kentucky, USA)

GS Phó Bá Long (McLean, VA, USA)

GS Thế Tâm Nguyễn Khắc Dương (Huế, Việt Nam)

Linh Mục Nguyễn Văn Đời (Sydney AU, RIP 15/5/2006)

GS Trần Long (Portland, OR, USA)

GS Trần Văn Mầu (Đà Lạt, Việt Nam)

GS Trần Văn Cảnh (Paris, Pháp)

Các Thế Hệ Môn Sinh Thụ Nhân Bằng Hữu:

Linh Mục Hoàng Đình Mai, cựu chủng sinh GHHV/PIOX (Rạch Giá, Việt Nam)

Hồ Trí Thức, cựu chủng sinh GHHV/PIOX (CA, USA)

Nguyễn Văn Chi (Montréal, Canada)

Tạ Duy Phong (Houston, TX, USA)

Linh Mục Nguyễn Hữu Quảng, SBD (Melbourne, AU)

Phạm Văn Bân (Santa Ana, CA, USA)

Nguyễn Văn Năm (Houston, TX, USA)

Phạm Đình Đắc (San Jose, CA, USA)

Trần Thanh Việt (Seattle, WA, USA)

Vĩnh An Nguyễn Văn Sơn (Gò Vấp, Sàigòn, Việt Nam)

Võ Quỳnh Mai (Denmark, Europa)

Vũ Sinh Hiên (Sàigòn, Việt Nam)

Đỗ Tấn Hưng (Vancouver, Canada)

Phạm Văn Lưu (Melbourne, Australia)

Xin Trời đổ tràn Ơn phù trợ xuống trên chúng ta.

Kỷ Niệm Mùa Đại Hội Thụ Nhân Vancouver, BC, Canada, Ngày 1&2/7/2006

Hòa Giang Đỗ Hữu Nghiêm

Dayton, OH, USA, June 4^th 2006. Pentecostal Sunday

Oakland, CA Hiệu Chính Và Bổ Sung Từ Ngày 10/1/2008.5

NỘI DUNG

Viện Đại Học Đà Lạt Giữa Lòng Dân Tộc

Phần I. Khung Cảnh Thiên Nhiên

Chương I. Từ Thiên Nhiên Đến Con Người

Chương II. Lý Tưởng và Mục Tiêu

Phần II. Lịch sử Thành Lập

Chương III. Điều Kiện Hợp Pháp đến Hoạt Động Thực Tiễn

Chương IV. Hội Đại Học Đà Lạt

Chương V. Quá Trình Thành Lập Viện Đại Học Đà Lạt

Chương VI. Khối Hành Chánh

Chương VII. Khối Tâm Linh

Chương VIII. Khối Phục Vụ Chuyên Biệt

Chương IX. Khối Học Thuật

Chương X. Một Số Dự Án của Viện Đại Học Đà Lạt

Phần III. Khối Học Vụ: Các Phân Khoa

Chương XI. Trường Sư Phạm

Chương XII. Trường Văn Khoa

Chương XIII. Trường Khoa Học

Chương XIV. Trường Chánh Trị Kinh Doanh

Chương XV. Trường Thần Học

Phần IV. Sinh Hoạt Của Viện

Chương XVI. Số Liệu Thống Kê Toàn Viện

Chương XVII. Những Mẩu Sinh Hoạt Rời Rạc

Chương XVIII:  Những Ngày Xáo Trộn Từ Tháng 4/1975 Của Viện Đại Học Đà Lạt Tại Sàigòn

Phần V. Tinh Thần Thụ Nhân Trường Tồn

Chương XIX. Vòng Tay Liên Kết Thân Hữu Thụ Nhân

I. Hội Thân Hữu Thụ Nhân Quốc Ngoại

II. Hội Thân Hữu Thụ Nhân Quốc Nội

Một Kết Luận

Phụ Lục I

Giáo Trình Trích Ngang:

Sư Phạm, Văn Khoa, Khoa Học, Chánh Trị Kinh Doanh

Phụ Lục II

Danh Sách Phương Danh Các Giáo Sư Niên Khóa 1973-74

Trường Sư Phạm (28)

Trường Văn Khoa (69)

Trường Khoa Học (47)

Trường Chánh Trị Kinh Doanh (84)

Trường Thần Học

Phụ Lục III

Danh Sách Một Số Cựu Sinh Viên Đã Thành Danh

Phụ Lục IV

Các Văn Kiện Bàn Giao Viện Đại Học Đà Lạt Sang Chính Quyền Mới

Tài Liệu Tham Khảo

___________________________________________________

PHẦN I. KHUNG CẢNH TỔNG QUÁT

Chương Một: Từ Thiên Nhiên Đến Con Người

1. Môi Trường Thiên Nhiên Cao Nguyên Lâm Viên

Không ai không thấy điều kiện tự nhiên thuận lợi của Đà Lạt trong một miền nhiệt đới gần xích đạo. Đến nỗi người ta hiện nay hầu như chỉ nói, chỉ nghĩ đến Đà Lạt như một thành phố du lịch nghỉ ngơi với khí hậu trong lành giữa trời xanh tươi với bao thắng cảnh mê hồn. Nhưng ít ai chú ý đến cải vẻ thanh thoát ấy của Đà Lạt lại giúp cho con người học hành rất thú vị, dễ hiểu dễ nhớ, và làm việc quên mệt vì nó giúp cho con người dễ đắm mình học hành, làm việc vào trong cảnh trí hữu tình trong mát. Vùng trời tĩnh mịch, êm ả và mát mẻ giúp cho con người có nhiều khả năng tập trung. Đúng là thiên nhiên đã ưu đãi con người nơi đấy, bằng cách tạo cho con người một môi trường quyến rũ lạ thường ở một đất nước có lúc nóng bức như thiêu. Người viết đã sang bên Baguio, một thành phố của Phi Luật Tân nằm trên vùng núi phía Bắc của đảo Luzon, hải đảo lớn nhất của đât nước quần đảo này. Baguio có cao độ tương tự như Đà Lạt của Việt Nam nhưng không hề duyên dáng, quảng đại xinh đẹp và dịu hiền bằng Đà Lạt. Đà lạt có một không gian đủ thoáng rộng với địa hình nhấp nhô vừa phải, chứ không quá dốc hẹp gắt mạnh như tại Baguio mát mẻ nhưng gồ ghề, tuy Baguio cũng có quân trường nổi tiếng.

Môi trường tự nhiên đặc biệt đó không chỉ ở cao độ trung bình 1.500mét cao hơn mặt biển mà còn có những rừng thông, cỏ cây hoa lá cả ôn đới với đồi núi và hồ suối tự nhiên rất nên thơ mà ít nơi có. Chính vì rừng thông Đà Lạt là bộ máy khổng lồ lọc không khí trong lành nhờ tính sát trùng của dầu thông. Tôi không muốn nói đến thiên nhiên Đà Lạt kiểu mổ tả địa lý, mà khơi lên những đặc điểm rất thực tế gần gũi mọi người đang cư trú tại đó. Đà Lạt là một vườn cảnh thu hẹp của thiên nhiên anh đào Tokyo Nhật Bản những ngày cuối tháng hai đầu tháng ba mỗi năm.

2. Môi Trường Văn Hóa Cao Nguyên Lâm Viên.

Nói đến đặc điểm lịch sử văn hóa và nhân văn của Tây Nguyên, thì không thể không nói tới những người dân tộc sống hồn nhiên trong các buôn plei xa tít mãi trong rừng. Họ bảo lưu một kho tàng quí giá rất hiếm hoi mà các nhà dân tộc gọi là văn minh truyền miệng, đặc biệt là nhà dân tộc học Dambo Jacques Dournes (1922-1993). Jacques Dournes vốn là một nhà truyền giáo nhiệt thành thuộc Hội Thừa Sai Paris, từng phục vụ cộng đồng dân tộc người Srê ở Lâm Đồng (1947-54) và cộng đồng dân tộc người Jơrai ở giáo phận Kontum  (1955-1970).

Tất cả các dụng cụ may mặc, trồng trọt, âm nhạc, điêu khắc, hội họa và xây dựng nhà cửa, mộ táng đều là sản phẩm từ thiên nhiên: cây tre, cây nứa, hòn đá, củi lửa, trường ca, tập tục như lễ đâm trâu, …. Trong cả vùng rừng thăm thẳm như thế, còn nằm yên không biết bao nhiêu kho tàng chôn vùi ở dưới đất, thậm chí người ta còn nói đến chiều dài và bề dầy lịch sử các đế quốc người Mạ cổ xưa, và dân tộc Churu. Những người này có bà con gần gũi với người Chàm cư trú từ duyên hải Phan Rang, Phan Rí cho đến Phan Thiết và đang cất giữ rất nhiều cổ tích văn hóa Chàm ở vùng núi và cao nguyên Phan Thiết giáp ranh với Lâm Đồng.

Kho tàng quan trọng khác là các ngôn ngữ và tập tục mà chúng ta cần nghiên cứu học hỏi. Họ, các cộng đồng dân tộc ìt người hiện nay, chính là hình ảnh thơ ấu của cộng đồng dân tộc người Kinh ngày nay. Thường chỉ có những tâm hồn đơn sơ yêu mến thiên nhiên mới muốn tìm thấy đến họ và chia sẻ với họ. Họ có một lịch sử của chính họ, dù mong manh theo cách riêng của họ. Họ dậy chúng ta hiểu thế nào là lịch sử truyền miệng mà các nhà sử học dân tộc học hiện nay rất coi trọng. Đó là nghiên cứu lịch sử cách sống của những cộng đồng người làm sao tồn tại được khi họ buộc phải sống len lỏi giữa chốn núi rừng tự do nhưng thật khắc nghiệt. Họ vẫn tồn tại giữa miền nhiệt đới pha tạp với các thảm thực động vật và khí hậu thuộc ôn đới ở các cao độ khác nhau, xa các nơi có nếp sống tiến tiến hơn ở vùng đồng bằng.

Tôi chưa chú ý đển những địa thế và nguồn nước khiến cho người ta có thể khai thác được thủy điện, hay nhiều khoáng loại đặc biệt như quặng bauxít, thậm chí quặng uranium và nhiều thứ thạch anh mà một thời nhiều nhà địa chất người Pháp đã từng miệt mài thám quật như Henri Fontaine, Edmond Saurin làm việc với Trường Khoa học ở Sàigòn. Ít ai nghĩ đến việc hợp tác với người Mỹ, như Wilhelm Solheim II, giảng dậy tại Trường Đại Học Hạ Uy Di, để khai thác nhiều di chỉ của khảo cổ ở miền Tây Nguyên, để học được nơi các chuyên gia khảo cổ kinh nghiệm, kỹ năng trổi vượt của họ và những khoản tài trợ cần thiết hữu ích của họ trong lúc đất nước chúng ta còn thiếu thốn, vừa thoát cảnh đô hộ. Người Mỹ cũng rất nhiều chuyên gia ngữ học và dân tộc học chú trọng tới các ngôn ngữ, tập tục độc đáo của nhiều cộng đồng ngữ tộc ở Tây Nguyên. Người ta không thế không biết trân trọng nhiều công trình ngữ học công phu của nhiều học giả Viện Chuyên Cứu Ngữ Học Mùa Hè (SIL- Summer Institute of Linguistics, Inc.) thuộc Trường Đại Học North Dakota. Tôi thầm ước ao có rất nhiều sáng kiến từ tập thể đại học Đà Lạt dấn thân năng động vào các dự án tìm hiểu vùng đất này về các mặt địa lý, địa chất, nhân văn, kể cả chánh trị kinh doanh, sư phạm và văn chương. Những nghệ sĩ tuyệt vời như Siu Black đã từng làm nổ tung Cao Nguyên với tiếng hát đầy nhựa sống...

Sau cùng người ta không thể không biết đến rất nhiều nỗ lực và hy sinh của các nhà truyền giáo Công giáo và Tin Lành đang có mặt, chen vai thích cánh ở địa bàn Cao Nguyên miền Trung Việt Nam.

Dường như họ cạnh tranh hay đối đầu quyết liệt với nhiều hoạt động của các nhà chánh trị thuộc nhiều xu hướng và phe phái quyền lợi khác nhau như Cộng Sản, không Cộng Sản trên đất nước Việt Nam. Sâu xa hơn là tác động của những thành phần chánh trị của người Pháp, Mỹ, Ấn Độ, Trung Hoa, kể cả Kampuchia, Thái Lan, Mã Lai, Lào còn tham vọng đối với các dân tộc và nguồn lợi ở Cao Nguyên miền Trung sát vùng Tam Biên Việt-Miên-Lào truyền kiếp này.

Nhìn vào lịch sử Phi Luật Tân, Mã Lai, hay Nam Dương nói riêng và Đông Nam Á nói chung, thì nếu số phận người dân tộc thiểu số, vốn cùng chung gốc với nhiều dân tộc trong vùng, được chính quyền liên hệ ở Việt Nam quan tâm hơn, thì họ sẽ phát triển khởi sắc không thua kèm nhiều dân tộc làm thành các quốc gia có phần tiến bộ như ở các quốc gia vừa kể,…

3. Việt Nam Vào Thời Điểm 1954-1957

Thời gian mấy năm sau cuộc đại di cư tiếp theo sau Hiệp Định Genève 1954 cho ta thấy một tình hình có nhiều sắc thái đặc biệt thúc đẩy cho hoạt động văn hóa giáo dục như dự án thành lập Viện Đại Học Đà Lạt.

Việt Nam vừa bị chia cắt thực tế làm hai miền theo các điều khoản lịch sử của Hiệp Định Genève ngày 20/7/1954. Miền Bắc theo chế độ Cộng sản từ vĩ tuyến 17 trở ra lấy tên nước là Việt Nam Dân Chủ Cộng Hỏa. Con sông Bến Hải là ranh giới tự nhiên tạm thời giữa hai miền. Miền Nam theo chế độ tự do lấy tên là Việt Nam Cộng Hòa, ở phía Nam vĩ tuyến 17.

Miền Nam phải đối phó với một cuộc di cư vĩ đại vượt quá tầm vóc của chính mình, nếu không có quốc tế, nhất là Hoa Kỳ, giúp đỡ. Ngoài những khó khăn của một nước nghèo nàn lạc hậu, Miền Nam rất thiếu chuyên gia sau cuộc phân chia đó về mọi mặt, đồng thời phải xây dựng một chế độ miền Nam vững mạnh. Sau cuộc di cư miền Nam phải đối phó mời nhiều khó khăn. Mấy vấn đề cơ bản sau khi ổn định xong cuộc di cư mà miền Nam phải đối phó là:

Thứ nhất cần xúc tiến thống nhất quân đội, các đảng phái, các tôn giáo và dành lại chủ quyền độc lập dân tộc từ tay người Pháp và từ tham vọng bá chủ của người Mỹ.

Thứ hai là xây dựng các cộng đồng di dân theo một chiến lược định cư có kế hoạch đa diện để vừa xây dựng kinh tế, vừa bảo vệ an ninh lãnh thổ. Miền Nam phải canh chừng cuộc xâm nhập tình báo CS đủ loại cố nằm sâu trong các lực lượng quân dân cán chính toàn quốc ở miền Nam, nhất là trong các cộng đồng di dân, các dân tộc thiểu số ở Cao Nguyên và các lực lượng cựu kháng chiến Việt Minh còn lại tại miền Nam.

Thứ ba là củng cố một chính quyển dân chủ vững mạnh, ngay trong tình hình phải đối phó với chính sách hiếu chiến đầy tham vọng vốn có của miền Bắc nhằm áp đặt chế độ độc tài lên cả nước. Miền Nam hy vọng có thể đứng vững và bảo vệ lãnh thổ và xây dựng chế độ xã hội độc lập dân tộc thực sự, và cùng thi đua phát triển với miền Bắc trong quá trình thương thảo tiến tới thống nhất bằng con đường hòa bình.

Không phải chỉ có GHCG mới đối phó với CS hữu hiệu nhất, nhưng nhiều hành vi của CS nhắm tập trung vào cộng đồng Công giáo mãnh liệt nhất ở bất cứ nơi nào có sự xâm nhập của chủ nghĩa CS trên thế giới. Chính ví thế người CG có một vai trò tích cực, nếu không phải là tiên phong trong mặt trận ứng phó vói chủ trương chuyên quyền xây dựng đất nước, và tiêu diệt tôn giáo một cách có hệ thống.

Muốn thế cần phải tạo ra tài nguyên và huấn luyện nhân lực đủ tài đức. Trong khuôn khổ chế độ giáo dục toàn dân ở các cấp, nhất là cấp đại học quốc gia. GHVN qua HDGMVN, cũng ý thức được trách nhiệm đào tạo, góp phần vào công trình xây dựng tài nguyên nhân lực chung của đất nước trong tình huống đa đoan ấy.

Thực tế lịch sử diễn ra chỉ trong năm 1955 đến gần hết năm 1956 bộc lộ nhiều khó khăn. Đây là giai đoạn có nhiều vấn đề phức tạp đặc biệt: người Pháp tìm cách kéo dài quyển lợi thực dân của họ ở Đông Dương, bằng cách mua chuộc các chính đảng, các lực lượng quân sự tôn giáo có nền tảng từ nhiều giáo phái chống lại chính quyền do TT Ngô Đình Diệm cầm đầu, ngõ hầu phân hóa lực lượng quân sự, chính trị và tôn giáo trong nước.

Cuộc đối phó với ba tổ chức chính trị có nền tảng tôn giáo: Bình Xuyên, Hỏa Hảo, Cao Đài và lực lượng gắn bó với Pháp, vào thời điểm 1957-58 tương đối tạm lắng xuống, ít ra bề ngoài. Chính trong bối cảnh xã hội ấy, thì chính quyền Ngô Đình Diệm tập trung sức lực vào xây dựng cơ chế vững vàng hơn. Hồng Y Spellman là một trong nhiều yếu tố xúc tác khá quan trọng lôi kéo quốc tế vào quá trình định cư và xây dựng ở miền Nam ở giai đoạn từ 1954 đến 1965. Cuộc xây dựng VDHDL chắc chắn đã có bàn tay của ngài, thể hiện trong tòa giảng đường nguy nga mang tên Spellman theo một tầm nhìn có tính chiến lược lâu dài và cơ bản.

Chính những tiền đề đó là bối cảnh cho việc GHVN đi đến thành lập một Hội Đại Học để xây dựng một Viện Đại Học Đà Lạt trên chốn cao nguyên này.

Chương Hai: Lý Tưởng và Mục Tiêu Giáo Dục

1/. Mục đích truyền giáo

Người viết rất đồng ý với nhiều suy tư của GS Nguyễn Khắc Dương về mục tiêu của giáo dục đại học Công giáo. Trong bài huấn dụ sinh viên nhân lễ tốt nghiệp khóa I của Trường Đại Học Sư Phạm, GM Chưởng Ấn[1] Ngô Đình Thục tiên khởi đã phát biểu:

“Ở bất cứ đâu, Giáo Hội Công Giáo đã từng góp phần giáo dục thanh thiếu niên. Trên khắp lãnh thổ Việt Nam thân yêu của chúng ta, từ Bắc chí Nam, từ làng quê đến thành thị, các trường trung tiểu học được Công giáo bảo trợ đang hoạt động hăng hái. Rất nhiều cựu học sinh của những trường này đang phục vụ dân tộc chúng ta trong nhiều lãnh vực hoạt động khác nhau.

Nhưng Đất Nước vào giai đoạn phát triển mới cần có những nhân sự được huấn luyện đầy đủ đế có thể đáp ứng với những đòi hỏi mới.

Nhằm tiếp tục truyền thống giáo dục của Giáo Hội Công giáo góp phần vào nhiệm vụ quan trọng là đào tạo giới ưu tú cho Đất Nước, toàn thể các Giám Mục Việt Nam đã quyết định thành lập Viện Đại Học Đà Lạt, mặc dù có nhiều khó khắn về tài chánh và nhân sự. Các Giám Mục tin tưởng rằng các sinh viên của chúng ta - nhờ các giáo sư giảng dậy tận tâm, có giáo thuyết trong sáng bảo đảm, sẽ đạt tới những kết quả thỏa đáng, trong toàn môi trường cảnh quan và khí hậu cao nguyên trong mát này[2]”.

Tiếp lời vị GM Chưởng Ấn, Bộ Trưởng Quốc Gia Giáo Dục Trần Hữu Thế cũng phát biểu:

“Xứ sở chúng ta đã cố gắng phấn đấu kiến thiết nền tảng tinh thần và vật chất do yêu cầu tiến bộ của toàn dân. Chúng phủ kêu gọi đến thiện chí của các cá nhân và tổ chức. Viện Đại Học là một gương sáng hợp tác đó, và sự thành công của Viện Đại Học Đà Lạt chứng tỏ cho tôi viện có đủ tinh thần tham dự vào việc đào tạo các kỹ thuật gia và các nhà trí thức cho Việt Nam, cùng với các viện đại học quốc gia[3].”

Trong bản tường trình cũng của GM Chưởng Ấn Viện Đại Học Đà Lạt kính gửi Bộ Trưởng Bộ Quốc Gia Giáo Dục, sau bốn năm xây dựng và hoạt động, những mục tiêu của việc thành lập một Viện Đại Học đã được nhắc lại rõ rệt:

a. Nhằm cung ứng cho sinh viên Việt Nam nói chung, và cách riêng cho những người Công giáo. Chính họ vẫn mong muốn học hỏi, nhưng thiếu một trung tâm cho họ có thể tiếp tục những công cuộc học hỏi ở đó.

b. Nhằm đảm lãnh cuộc phục hưng đạo lý của những trí tuệ đã đi lạc đường trong nhiều năm rối loạn chiến tranh đã qua.

c. Nhằm mở rộng nền giáo dục Đại Học nơi quần chúng, nhất là nơi những người Công giáo, ngõ hầu bắt kịp tiến bộ chung của nhân loại[4].

Thực ra suy nghĩ sâu xa hơn, việc thành lập Viện Đại Học Đà lạt, cũng như bất cứ sinh hoạt nào của Giáo Hội đều thực hiện sứ mạng “truyền giáo”, tức là loan Tin Mừng cứu độ cho mọi loài thụ tạo, cho đến tận cùng trái đất, tận cùng thời gian. Truyền giáo là một trong những bổn phận căn bản của Kitô giáo, của từng Kitô hữu.

Giáo Hội muốn Kitô hóa mọi giá trị tốt đẹp của trần thế; muốn cứu độ mọi sinh hoạt văn hóa xã hội và kể cả kinh tế chính trị, nên Đại học Công giáo cũng nhằm nhập thể giá trị cứu độ vào mọi sinh hoạt văn hóa của mọi dân tộc, mọi thời đại, mọi nền văn minh, chứ không nhằm mục đích chính trị nào cả. Nền văn hóa được giảng dạy trong Đại Học Công giáo không theo (chứ không chống lại) duy vật và vô thần về mặt tư tưởng nhằm tạo điều kiện cho con người tiếp nhận chân lý hữu thần của Kitô giáo. Đạo Kitô muốn thâu gồm và bổ khuyết mọi giá trị chân chính của các triết lý khác.

Chẳng hạn, theo cái nhìn của một giáo sư triết học, thì chủ thuyết vô thần Mác–xít ít nhất cũng có ba yếu tố được nhìn với thiện cảm:

“1. Mọi tài sản ở trần gian đều có mục đích phục vụ cộng đoàn nhân loại, trái với chủ nghĩa duy lợi nhuận cá nhân của chủ trương tự do kinh doanh quá trớn.

2. Giá trị kinh tế cũng như tinh thần và đạo đức của người lao động, và tôn trọng lao động chân tay; Thánh Phụ Giuse, Chúa Giêsu, các Thánh tông đồ hầu hết là thành phần lao động chân tay.

3. Công bằng xã hội trong việc phân phối sản phẩm của lao động… Thậm chí cả yếu tố duy vật và vô thần cũng được xem như có phần tác dụng tích cực nào đó; giúp người tín hữu lưu tâm hơn đến khía cạnh mầu nhiệm “Thiên Chúa mang lấy xác phàm” khỏi bị lạc vào cái sai lầm duy tâm (idéalisme); tinh luyện quan niệm về Thiên Chúa, thoát khỏi sa lầy vào một sự mê tín dị đoan ngấm ngầm vô thức [trang 174] nào đó, có nguy cơ tha hóa con người, vốn được Thiên Chúa ban cho có lý trí và tự do làm chủ đời mình, xã hội và thiên nhiên.”[5]

2/. Truyền giáo và chính trị trần thế

Mục đích là thế, còn việc có bị ai lợi dụng không? Có thể thấy rằng đương nhiên; chính quyền nào cũng muốn lợi dụng tất cả để phục vụ cho mục tiêu của mình! Giáo Hội và cá nhân thừa hành có chủ ý phục vụ cho một mưu đồ chính trị đảng phái không hay có vô tình để cho người ta lợi dụng không, như thế không thể vơ đũa cả nắm. Giáo Hội không chủ trương dùng Đại Học Đà Lạt để phục vụ chính trị cho chế độ nào cả!

Theo nhận định của GS Nguyễn Khắc Dương, từng phục vụ tại Viện Đại Học Đà Lạt chín năm (1966-1975):

“Còn phần cá nhân các linh mục, các thành viên trong giáo ban thì đó là chuyện riêng tư cá nhân họ, tôi không biết thâm tâm họ ra sao, nhưng tôi không thấy ai đã làm công việc cụ thể nào phục vụ cho mục tiêu chính trị nào cả! Mà tôi, riêng bản thân tôi, tôi xác định rằng tôi không phục vụ cho mục tiêu chính trị nào cả, mà tôi cũng đã cố gắng hết sức nếu có thể, không để cho ai lợi dụng mình phục vụ cho một mục tiêu chính trị nào cả, còn hỏi tôi rằng có đủ khôn ngoan già dặn để đối phó, thoát khỏi mưu mô của những tay cáo già chính trị hay không? Thì tôi xin hỏi lại, có ai dám quả quyết mình tài giỏi như vậy, để tôi xin cắp sách đến học.

Tôi chỉ có thể nói rằng tôi không thấy có việc cụ thể nào (nhằm mục đích ấy) tôi làm để phục vụ cho một mục tiêu chính trị. Có chăng là một vài việc trong đó tôi bị phê bình là: “Có lợi cho Cộng sản”, ví dụ quá tích cực trong việc xin miễn dịch, hoãn dịch cho sinh viên hoặc để cho các sinh viên tá túc qua đêm trong phòng tôi (dù họ đến gõ cửa lúc đêm khuya) không cần biết họ có phải là Việt Cộng nằm vùng hay không, mà chỉ biết họ là người quen lỡ đường, thì theo lời Chúa dạy mình phải đón tiếp họ như chính Chúa vậy, người sinh viên ấy có thể là Đại Việt, Cần Lao, là Việt cộng, là thành phần thứ 3 thứ 4 gì đó, tôi không thể biết được và tôi cũng không muốn biết, tôi chỉ biết họ là con người gặp khó khăn chờ tôi giúp đỡ, thế thôi!

Tôi không kể công với ai, mà tôi nghĩ tôi cũng chẳng có tội với ai về mặt chính trị vì tôi là một con người vốn phi chính trị từ trong bản chất và dù chỉ là một giáo dân thường, [trang 175] tôi phát nguyện trọn đời phục vụ Thiên Chúa, và với cương vị giáo sư một Trường Đại học Công giáo, tôi là cán bộ văn hóa làm việc dưới sự quản lý của Hội Thánh Công giáo Việt Nam, để chống trả ba kẻ thù của Chúa Giêsu - Đó là: dốt nát, đau khổ và tội lỗi.

Trước hết là nơi chính bản thân tôi, sau nữa là nơi những anh chị em mà Chúa để cho tôi gặp gỡ trên mỗi nẻo đường không phân biệt ai, không hỏi căn cước lý lịch ai, vì ai cũng là thân phận làm người trong một cõi thế gian mà sự dữ đã len vào để quấy phá chương trình của Thiên Chúa dưới mọi hình thức, ở khắp mọi nơi; ngay cả trong lòng Hội Thánh và trong lòng tôi nữa. Và vì thế tất cả đều cần được ơn cứu độ của Thiên Chúa. Do đó, khi ý Chúa nhiệm mầu đưa Viện Đại Học đến chỗ ngưng sinh hoạt, tôi vui vẻ nhẹ nhàng theo ý Chúa đi đến những nơi khác, làm những việc khác (ví dụ, gánh phân bón ruộng) với tất cả lòng tin cậy mến bình an vui vẻ, cố gắng thương yêu mọi người trong tình yêu Chúa. Cố nhiên đó là cố gắng tối đa, còn đạt được bao nhiêu là việc Chúa thẩm phán, tôi không tự đánh giá mình và cũng chẳng quan tâm đến lời thiên hạ (dù là ai) thị phi khen chê cả! Chỉ sợ mình vô ý làm buồn lòng anh chị em mà thôi.”[6]

“Phải chăng, đáng lẽ tôi phải biết như thế để bỏ cái ham mê ấy mà cố gắng tạo một sự nghiệp văn hoá thế tục trần gian. Tôi chỉ hỏi thế thôi, chứ với sự giải thể Viện Đại Học Công giáo Đà Lạt năm 75 thì cũng chưa rõ ý Chúa mầu nhiệm muốn gì, bởi vì như tôi đã ghi ở trên, kể từ năm 73, tôi đã tìm cách bắt tay vào, tuy có hơi muộn nhưng cũng là chưa muộn màng lắm! Dầu sao, đến năm 75, thì lịch sử đã sang trang! Viện Đại Học Đà Lạt nay là một trường đại học của một nền giáo dục xây dựng trên nền tảng lý thuyết Mác-Lê, Giáo Hoàng Học Viện nay là cư xá của công nhân viên chức thuộc Viện Nghiên Cứu Hạt Nhân!”[7]

Tưởng cần giải thích chiều hướng ý nghĩa mà tập thể Viện Đại Học Đà Lạt đã nhận thức và chọn lựa. Có thể ý nghĩa trở nên rõ rệt hơn từ thời LM Viện Trưởng Nguyễn Văn Lập cùng với nhiều người đã ghi khắc chữ Thụ Nhân cho huy hiệu Viện Đại Học Đà Lạt, với cây thông xanh cây đứng hiên ngang giữa vùng trời cao nguyên. Lý tưởng Thụ Nhân này bắt nguồn từ danh ngôn cổ truyền của văn hóa Á Đông:

“Nhất Niên Chi Kế, Mạc Nhi Thụ Cốc, Thập Niên Chi Kế Mạc Nhi Thụ Mộc, Bách Niên Chi Kế Mạc Nhi Thụ Nhân” (Kế Hoạch Một Năm, Không Gì Bằng Trồng Lúa, Kế Hoạch Mười Năm, Không Gì Bằng Trồng Cây, Kế Hoạch Trăm Năm, Không Gì Bằng Trồng Người).

Từ đó Thụ Nhân trở thành phương châm biểu tượng và thực hành cho lý tưởng giáo dục “trồng người” của Viện Đại Học Đà Lạt cho đến nay.

PHẦN II. LỊCH SỬ THÀNH LẬP

Chương Ba. Điều Kiện Hợp Pháp Đến Hoạt Động Thực Tiễn

1. Việc Thành Lập Theo Luật Pháp

Về pháp lý dân sự, Hội Đại Học Đà Lạt được giấy phép hoạt động chính thức theo Nghị Định số 67/BNV/NA/P5 của Bội Nội Vụ ký ngày 8/8/1957[8] và bắt đầu từ niên khóa 1957-58. Nhưng trong thực tế chính nhiều người có trách nhiệm của Viện Đại Học Đà Lạt lại nói Viện này được thành lập vào những thời điểm khác nhau. Như vậy thực sự Căn bản pháp lý của Hội Đại Học Dà Lạt đã có từ ngày 8 tháng 8 năm 1957.

Và để tạo điểu kiện cho Hội ĐHĐL hoạt động thì nhà nước gửi sinh viên của chính phủ lên thụ huấn bởi chính những giáo sư từ Sàigòn đến Viện Đại Học Đà Lạt giai đoạn ban đầu, ít nhất là ba năm từ các niên khóa 1958-1959 đến 1961. Đây là năm có khóa tốt nghiệp đầu tiên của ba năm thụ huấn tại Đà Lạt của sinh viên ban Triết Học và Pháp Văn, do nhà nước gửi tới.

Văn kiện thứ hai là Sắc Lệnh số 232/NV do Tổng Thống Việt Nam Cộng Hòa ký ngày 9/9/1959[9] công nhận Hội Đại Học Đà Lạt là một hội công ích và công nhận Hội Đồng Quản Trị của Hội này là một tổ chức pháp nhân[10]. Căn bản đó giúp Hội Đại Học có đầy đủ tư cách pháp nhân để tạo mãi tài sản hợp pháp, được hưởng nhiều thứ quyền lợi về kinh doanh, nhất là xuất nhập cảng, với nhiều ưu tiên khác, như không phải đóng thuế vì hoạt động công ích.

Đây là hai văn kiện pháp lý đầu tiên giúp Hội Đại Học Đà Lạt có điều kiện để hoạt động kinh tài xây dựng Viện Đại Học. Vì thế việc tạo mãi đầu tiên mà Hội Đại Học Đà Lạt đã thực hiện do việc thành lập một Nhóm Cố Vấn Pháp Lý[11] để thi hành các thủ tục và thương thuyết với Chính Phủ. Chỉ đến tháng Ba năm 1960, Chính Phủ Việt Nam mới chấp nhận yêu cầu của Hội. Chính Phủ đã dành cho Đai Học Đà Lạt quyền chiếm hữu khuôn viên hiện có trong thời gian vô hạn định.

Như thế theo thủ tục pháp lý, Hội đã mua hẳn cơ sở Trường Thiếu sinh quân trước kia, lúc đó chuyển thành Camp Robert, mà nhà nước Việt Nam tiếp quản từ quân đội Pháp với giá tương trưng là 1 đồng bạc Việt Nam. Nhà nước Việt Nam bán đứt cho Hội Đại Học Đà Lạt với giá cao hơn (xin xem dưới cũng trong bài viết này, trang 17). Với lợi tức phát triển dần dần, Hội Đại Học đã mua hẳn những tài sản kinh doanh để tài trợ cho các hoạt động giáo dục lâu dài, ổn định của Viện Đại Học.

Những văn kiện tiếp theo chỉ có tính cách bổ sung về các phương diện học vụ củng cố cho việc phát triển của Viện Đại Học Đà Lạt ở những giai đoạn khác nhau về sau. Những văn kiện đó sẽ được khai triển trong quá trình cấu trúc thích hợp của nghiên cứu này.

2. Những Cảm Nhận Và Chứng Từ Thực Tế Khác

Chính hai thời điểm của văn kiện pháp lý đó và những cuộc thương lượng gay go có liên quan đã giải thích những cảm nhận khác nhau về quá trình hình thành Viện Đại Học Đà Lạt sau này. Theo Niên Giám 2005 của HĐGMVN trang 777, Viện Đại Học Công giáo được thành lập vào tháng 8 năm 1957[12] tại Đà Lạt, thuộc quyền sở hữu của Hội Đại Học Đà Lạt, mà hội viên là toàn thể các giám mục trong Hội Đồng Giám Mục Việt Nam. Viện có mục đích phát huy văn hóa dân tộc, bảo lưu các giá trị văn hóa cổ truyền tốt đẹp của dân tộc Việt Nam, kết hợp hài hòa với luồng văn hóa quốc tế, phù hợp với tinh thần Tin Mừng Công giáo và góp phần vào giáo dục các thế hệ để phát triển đất nước và dân tộc. Trong bối cảnh xã hội tại Việt Nam, thiết tưởng nên phân tích thêm một số mặt để làm rõ mục tiêu tôn chỉ[13] này như trên.

Chương Bốn. Hội Đại Học Đà Lạt

1. Quá Trình Hình Thành.

Hội Việt Nam Viện Trợ Giáo Dục Cao Đẳng.

Ban đầu chính TGM Ngô Đình Thục chủ động thiết lập “Hội Việt Nam Viện Trợ Giáo Dục Cao Đẳng[14]” ngay từ năm 1957, nhằm mục đích kinh tài yểm trợ cho các hoạt động phục vụ xây dựng Viện Đại Học Đà Lạt.

Có nhiều vận động yểm trợ từ Cơ quan Viện Trợ Công giáo Hoa Kỳ, qua các ông Đinh Văn Bài[15] và Công Chứng Viên Phạm Quang Lộc, khi đó là cố vấn cộng tác với LM phụ trách do HĐGMVN chỉ định[16]. Ông Bài, một nhân viên xã hội làm việc tại Cơ Quan đó, cho biết có nhiều bất động sản khởi đầu được dự tính trao cho Hội làm phương tiện kinh doanh.

Các lợi tức có được, dùng để tài trợ cho việc tạo mãi tài sản, thiết lập và duy trì liên tục công cuộc phát triển Viện Đại Học Đà Lạt. Khi đó, có cả những bất động sản như: khu rừng Cao su ở Củ Chi, Trảng Bàng, Bình Long, và Thủ Đức, do người Pháp trao trả hay bỏ lại. Hội Việt Nam Viện Trợ Giáo Dục Cao Đẳng dường như có vai trò hoạt động kinh tài song hành một thời gian nhất định yểm trợ cho việc thành lập Hội Đại Học Đà Lạt. Hội Đại Học này trở thành chính thức vào tháng 8/1957.

Trong số những hình thức vận động tài trợ của Hội Đại Học Đà Lạt, ngoài những vận động tài chánh ở hai ngoai, còn vận động tài trợ từ phía chính phủ Việt Nam.[17]

- Công văn số 415-TTP/ĐL/M ngày 4-12-1957 của Đổng Lý Văn Phòng Phủ Tổng Thống gởi Bộ Trưởng Bộ Tài Chánh ghi lại:

“Do công văn số 1570-BTC/DC/B ngày 5-8-1957, ông Bộ trưởng có đề nghị Tổng thống tặng dữ đồn điền tại Blao, tịch thâu của Lê Văn Viễn, cho trường Đại học sắp thành lập tại Đà Lạt. “Sự tặng dữ này khi trường Đại học nói trên đã hoàn thành và có tư cách pháp nhân để nhận lãnh. “Tôi trân trọng tin để ông Bộ trưởng rõ: Tổng thống chấp nhận đề nghị trên đây của ông Bộ trưởng.” [18]

- Tiếp đến, theo yêu cầu của Giám Mục Ngô Đình Thục, ngày 31-7-1958, Bộ trưởng Bộ Kiến thiết và Thiết kế đô thị đã gởi Công văn số 1392/BKTĐT/KOC đến ông Ngô Đình Diệm đề nghị cho trường Đại học này được ứng trước 5.000.000 đồng để dùng vào việc xây cất trường. Công văn viết:

“Với mục đích giúp phương tiện cho Đức Tổng (Chú thích của người viết: thực sự, Giám Mục Ngô Đình Thục mãi năm 1960 mới lên chức Tổng Giám Mục khi được bổ nhiệm làm Tổng Giám Mục Huế) Giám Mục, Chưởng Ấn Trường Đại học Đà Lạt, thực hiện ngay việc xây cất nhà trường trong dịp nghỉ hè, để kịp khai giảng vào niên khóa 1958-1959, Thiểm bộ kính xin ông Tổng thống cho phép Ngân Sách Tự Trị Quốc Gia Kiến ốc Cục, tài khóa 1958, ứng trước ra một ngân khoản 5.000.000 đồng để sử dụng vào công tác nói trên.”[19]  

- Để xúc tiến hợp thức việc ứng trước, ngày 2-8-1958, chính quyền Ngô Đình Diệm ra nghị định số 272-KT/TKĐT “cho phép mở một kỳ Xổ số đặc biệt để xây dựng Trường Đại học Đà Lạt.” [20]

Dĩ nhiên nên biết  là 5 triệu đồng vào thời đó có giá trị rất lớn, và cứ kéo dài mãi việc thực hiện đề nghị trên một cách nào đó là bất hợp lý, nhưng để làm giải quyết nhu cầu, số tiền trên đã được chuẩn chi đặc biệt như một ngoại lệ.

Công văn số 33.275B/19.057-TP/NSNV/CT/3B, ngày 12-8-1958 của Tổng Thư ký Phủ Tổng thống nói rõ trường hợp này: “Riêng về phần pháp lý… là một cơ quan tư, trường Đại học Đà Lạt có thể đứng ra vay tiền của Quốc Gia Kiến Ốc Cục. Trên căn bản, cơ quan này khó lòng thỏa mãn đơn vay ấy được, vì trái với mục tiêu cho vay của cơ quan.”

Có lẽ vì lý do ấy nên Bộ Kiến Thiết mới trình lên Tổng thống để ứng trước, vì là một ngoại lệ. Thủ tục này có phần đúng, nhưng về phương diện tài chánh, một khi Tổng thống cho phép, tất nhiên chính phủ đã mặc nhiên bảo đảm số nợ cho tư nhân, và như vậy Ngân Sách Quốc Gia bị buộc trả, nếu tư nhân không trả được. Trên nguyên tắc, sự đảm bảo như vậy khó lòng thực hiện được. Tuy nhiên, nếu việc nâng đỡ trường Đại học Đà Lạt là cần thiết và được thượng cấp chấp nhận, Nha này tưởng có thể áp dụng thủ tục sau đây:

“a. Để Hội Đồng Quản Trị của Quốc Gia Kiến ốc Cục quyết định về đơn vay của trường Đại học; mặc dầu không đúng với mục tiêu của cơ quan, nhưng Hội đồng có thể xét được vì tánh cách của công tác;

“b. Áp dụng Điều thứ 16 của nghị định ngày 15-6-1951… quyết định cho vay phải được Tổng thống chuẩn y để có hiệu lực thi hành;

“c. như vậy số chi phí trên sẽ được ghi vào Ngân Sách Của Kiến Ốc Cục.”

Và ngay ngày hôm nay (13-8-1958), bằng Nghị định số 281-KT/TKDT, chính quyền NĐD đã “cho phép Quốc Gia Kiến Ốc Cục ứng trước cho trường Đại học Đà Lạt một số tiền là năm triệu đồng (5.000.000)” (Điều 1) và “trường Đại học Đà Lạt phải hoàn lại số tiền ứng trước cho Kiến Ốc Cục khi thâu được lợi tức kỳ Xổ số “Loại đặc biệt Trường Đại học Đà Lạt” phát hành năm 1958” (Điều 3) [21].

Dù thế nào chăng nữa thì dưới cái nhìn của nhiều người nhất là người tin theo đạo Phật, Trường Đại Học Đà Lạt đã được xây dựng phần nào bằng phương tiện và tài chánh quốc gia, và phản ứng của giới Phật Giáo, nếu có, khi đó là một điều dễ hiểu.

Báo Newsweek ra ngày 27-5-1963 viết, phản ảnh một phản ứng về phía Phật giáo vào thời điểm ấy: “Khi một Viện Đại học Công giáo được thiết lập tại thành phố miền sơn cước Đà Lạt, một công chức Phật tử đã than phiền rằng: “Chúng tôi là tín đồ Phật giáo nên không thể được như thế.” [22]

Công trình xây dựng. Nhờ tài trợ[23] của Hội Việt Nam Viện Trợ Giáo Dục Cao Đẳng, các bộ phận sau đây đã lần lượt được xây dựng trên khuôn viên VĐHĐL: các phòng thí nghiệm Lý Hóa, Thư Viện, văn phòng, giảng đường, xe hơi, sách vở, trang thiết bị phòng thí nghiệm, phòng đọc sách, nhà chơi, nhà y tế, sửa chữa, bài trì giảng đường, nhà cơm, nhà vệ sinh, nhà bếp, nhà bảo vệ, san bằng nền đất, thiết trí điện thoại, xây dựng nhà hội để cử hành lễ nghi tôn giáo (1958-61)

Yểm Trợ tài chánh ngắn hạn để sửa chữa bảo trì cơ sở vật chất, để trả lương giáo sư và nhân viên, để lập Quỹ Dự Trữ từ đầu tài khóa 1958 đến hết tháng 6/1961.

Yểm trợ tài chánh dài hạn để tạo mãi ba cở sở:

Bất động sản hạng nhất ngay trung tâm Sàigòn, ở góc Lê Lợi-Nguyễn Huệ (133 Nguyễn Huệ Sàigòn).

Bất Động Sản ở Đa Kao, ở góc Đinh Tiên Hoàng-Nguyễn Văn Giai

Bất Động sản ở Công Trường Lam Sơn.

Các tài sản khác đã lần lượt được tạo mãi làm phương tiện phục vụ công ích của Hội Đại Học Đà Lạt

Hội Đại Học Đà Lạt.

Hội Đại Học Đà Lạt được tổ chức theo quy chế[24] đã được ấn định và có thể hình dung theo biểu đồ sau đây:

Biểu Đồ 1: Cơ Cấu Tổ Chức Hội Đại Học Đà Lạt

Hội Đồng Quản Trị Hội Đại Học Đà Lạt hoạt động khởi đầu theo Qui Chế ấy, được đính kèm Nghị Định số 67-BNV/NA/P5 ngày 8/8/1957. Hội Đồng Quản Trị cho năm 1961 gồm có TGM Ngô Đình Thục, Chưởng Ấn quản trị viên, và ba Giám Mục quản trị viên là Nguyễn Văn Bình, Nguyễn Văn Hiền và P. Piquet[25]. Vào thời gian đầu ấy, Ông Phạm Quang Lộc, công chứng viên tại Sàigòn được chọn làm cố vấn pháp lý và tài chánh cho Hội Đồng.

Hội Đồng Quản Trị về sau được thành lập gồm: Chủ Tịch (GM Nguyễn Văn Hiền, GM Đà Lạt), Hội Viên 1 (GM Phạm Ngọc Chi, GM Đà Nẵng), Hội viên 2, Chưởng Ấn VĐHĐL (Giám Mục Nguyễn Ngọc Quang, Gp Cần Thơ)[26]. HĐQT cử nhiệm một Ủy Ban Thường Trực để điều hành công việc.

Ủy Ban Thường Trực về sau cuối cùng gồm Chủ tịch (linh mục Viện Trưởng Lê Văn lý), một ủy viên tổng quản lý (GS Trần Long) và một ủy viên tổng kiểm soát (Ông Trần Văn Bốt). Trong một thời gian lâu dài, chính LM Nguyễn Văn Thạnh làm Quản lý của GP Sàigòn kiêm nhiệm quản lý Hội Đại Học Đà lạt. LM Nguyễn Hữu Trọng[27] làm kiểm soát viên. Ông Đỗ Văn Thành coi nhà sách Xuân Thu, kiêm thư ký phụ trách Chánh Văn Phòng Liên Lạc của Viện Đại Học Đà Lạt tại Sàigòn.

Khi Linh Mục hồi hưu, thì người được cử nhiệm làm Tổng Quản Lý là GS Trần Long.  Theo Hồi Ký của GS Trần Long, thì “tháng 7/1970, tôi được bổ nhiệm làm Tổng Quản Lý Hội Đại Học Đà Lạt (Dalat University Foundation), và về Sàigòn để cai quản những cơ sở sinh lợi của Hội. Đầu năm 1971, khi tôi dọn vào căn phòng mới lầu hai Catinat Building ở trung tâm Sàigòn”[28], có ông Vũ Anh Tuấn đặc trách hành chánh địa ốc.

2. Những Vấn Đề Của Hội Đại Học Đà Lạt

a. Về tình hình tài chính của viện hình thành thực sự sau 1/11/63 bằng các nguồn sau đây:

- học phí của sinh viên hầu như có tính tượng trưng, vì chỉ ấn định là 500 đồng/năm/người

- tài trợ của quốc hội khoảng 30.000/năm, nằm trong Ngân Sách Bộ Giáo Dục được công bố hằng năm

- trợ cấp của Tòa Thánh Vatican gồm 20.000 Mỹ kim/năm, tương đương trợ cấp dành cho một giáo phận

Tổng số tiền trợ cấp nói trên chỉ đủ chi tiêu tiết kiệm cho viện. Nếu có dư chút ít thì dành để trợ giúp sinh viên. Nếu cần vài ba triệu dồng thì có mạnh thường quân là bạn bè của linh mục viện trưởng ở Sài Gòn cho vay.

Nên biết để mời các giáo sư thỉnh giảng từ Sài Gòn lên Đà Lạt giảng day, mỗi tháng Viện phải trả 3, 5 triệu đồng[29].

Trong khoảng thời gian từ lễ Giáng Sinh cho đến Tết âm lịch hằng năm, một nét đặc trưng của Viện Đại Học Đà Lạt là các nhóm sinh viên thường tổ chức party thâu đêm suốt sáng, Điều này thường chỉ có thể thực hiện được là nhờ giúp đỡ tài chánh của linh mục Viện Trưởng Lập. Thật vậy, trong Viện lúc đó có rất nhiều nhóm, như Nhóm Rong Biển Nha Trang, Nhóm Bông Bưởi Biên Hòa, Nhóm Huế, Thanh Niên Thiện Chí, Thanh Niên Chí Nguyện… Thời đó, ít nhất cũng có từ 30 đến 40 nhóm. Mỗi nhóm khi tổ chức party, tất cả đều lên xin tiến linh mục Viện Trưởng.

Đây là điển hình câu chuyện diễn ra như thế này:

Trưởng Nhóm:

-Nhóm chúng con muốn tổ chức party mừng Giáng Sinh (hoặc Tết), xin cha giúp cho chúng con một ít tiền.

Linh mục trả lời:

-Các con tổ chức, con phải đóng góp trước đã.

-Thưa cha, chúng con cung đã cố gắng đóng góp nhưng không đủ, nhất là tụi con ở xa nhà không có  nhiều tiền.

Linh mục trả lời:

-Như vậy, party dự định bao nhiêu người?

-Thưa cha khoảng 100 người, chúng con đã đóng góp mỗi đứa 5 đồng. Tổng cộng được khoảng 500 đồng. Xin cha cho them một ít, để party thêm xôm tụ.

-Bây giờ cha cho hai ngàn rưỡi được chưa?

-Xin cha cho chúng con thêm một ít nữa. Cha bảo:

-Thôi cha cho 4 ngàn đó. Cầm giấy này, qua phòng kế toán ký giếy nhận tiền.

Sau chuyện liên hoan, là chuyện sinh viên về nhà ăn Tết. Viện Đại Học Đà Lạt thường nghỉ Tết đặc biệt hơn các Đại Học khác, là nghỉ một tháng. Trước Tết, các sinh viên (đa số là các nữ sinh viên) hay đến mượn tiền linh mục để mua vé máy bay về nhà ăn Tết, thường với lý do bưu phiếu gởi lên chưa kịp. Nhưng sau khi mua được vé máy bay rồi, các anh chị này còn trởlại gặp linh mục và thường nói rằng:

“Cám ơn cha rất nhiều đã cho con mượn tiền mua vé máy bay, nhưng bây giờ đi xa về nhà mà không có quà cáp cho gia đình thì kỳ quá. Xin cha cho con mươn thêm một ít tiền nữa để mua quà cáp cho bố mẹ và các em trong gia đình”.

Thế rồi linh mục cũng đành bấm bụng cho các anh chị này mươn thêm tiền. Nhưng có một điều đáng nói, là số sinh viên mượn tiền trả lại sòng phẳng cho Viện thường không bao nhiêu. Đến năm 1970, lúc linh mục Lập rời chức vụ Viện trưởng để về Huế, danh sách các sinh viên còn thiếu tiền khá dài. Linh mục đã bảo phòng kế toán xé bỏ đi, trước khi bàn giao sổ sách lại cho người kế nhiệm[30].

TTheo thiển ý người viết, việc chi tiêu ban đầu không có nguyên tắc nào cả chỉ có thể thực hiện được khi sĩ số không nhiều và không bị lơi dụng, nhưng khi VDH trở nên đông hơn, thì mọi vấn đề quản trị tài chính cần có những tiêu chuẩn đàng hoàng để điều hành

Ngoài ra không có nguồn tài trợ nào khác. Tiền của cơ sở kinh doanh như Thương xá Tax, Thương xá Da Kao… được dùng để duy trì sửa sang cơ sở hạ tầng của Viện.

Hội Đại Học Đà Lạt do TGM Ngô Đình Thục điều khiển chuẩn chi mỗi khi cần, chứ không qua hệ thống Giáo Hội. Hội có ông Phạm Quang Lộc làm Chưởng Khế, một người miền Nam không Công giáo. Sau biến cố 1/11/1963, không ai biết tin tức về ông và việc quản lý của Hội được trao cho GS Trần Long.

b. Đã có lúc Linh mục Nguyễn Văn Thạnh, quản lý Tòa Giám Mục Sàigòn, thành lập ngân hàng. Muốn thành lập ngân hàng, linh mục phải kê khai tài sản hiện có. Linh mục Thạnh đã khai chung tiền mặt và tài sản của Tòa Giám Mục Sài Gòn và Hội Đại Học Đà Lạt. Lúc đó, GS Vũ Quốc Thúc vừa là thành viên Uỷ Ban Cứu Xét vừa là Giáo sư của Viện. Vì thế Giáo sư hỏi và khuyến cáo Linh mục Viện Trưởng là nếu để Linh mục Thạnh làm như vậy, sau này Viện sẽ không nhận được tài trợ của các nơi khác nữa, vì Viện đã trở nên giàu sang vì có ngân hàng.

Linh mục Viện trưởng trình lại sự việc này với Giám mục Nguyễn Văn Bình, nhưng Linh mục Thạnh vẫn cứ làm. Từ khi ấy Linh mục Viện Trưởng thấy không có quyền về việc này và vì thế không biết tình hình hoạt động của ngân hàng ra sao, kể cả các cơ sở Xuân Thu, Tax, Caravelle, …. Linh mục chỉ nhận được tiền xây dựng cơ bản, chứ không phải tiền chi dụng cho sinh hoạt hằng ngày của Viện. Ngay đến lương bổng của các nhân viên giảng huấn được thanh toán thế nào, ngài không biết đầy đủ, nhưng không thấy ai than phềin điều gì [31]

c. Theo LM Viện Trưởng tiết lộ cho người viết [32], trước khi cha đi Pháp năm 1980. Theo đó, ít tháng trước biến cố 30/4/1975, GS Trần Long làm Tổng Quản Lý có yêu cầu với LM Viện Trưởng là được hoàn toàn đứng tên một mình, chứ không phải hai người, trên các chứng từ hành chánh và tài chánh. Dó là thông lệ vẫn áp dụng cho những chữ ký quan trọng (chi tiêu, thu nhập) trên các chứng từ hành chính và tài chính của Hội Đại Học Đà Lạt, theo luật pháp chung của quốc gia cũng như quốc tế đối với người đại diện một Hiệp Hội có pháp nhân. Lý do GS Trần Long nêu ra là uy tín cụ thể của GS ở cương vị một Tổng Quản Lý của Hội Đại Học Đà Lạt trong Giáo Hội Công Giáo. Nếu không, trong bối cảnh đang diễn ra ở miền Nam (VNCH), GS không thể làm việc được. LM VT đứng trước nhiều áp lực do tình hình, trong đó có việc Linh Mục Nguyễn Hữu Trọng xin nghỉ hưu, đã nhượng bộ.

Sau 30/4/1975, một hôm, LM Lê Văn Lý nói với người viết là Hội Đồng Giám Mục Việt Nam có hỏi ngài về tình hình các bất động sản và tài khoản của Hội Đại Học Đà Lạt hiện ra sao, thì ngài trả lời là bất động sản và tài khoản (tiền mặt, ngân chi phiếu, chứng thư, chứng từ tài chánh…) đều do nhà nước mới quản lý và phong tỏa các trương mục có thể kiểm soát được.

Như vậy số phận các tài sản - nhất là ngân quỹ chung của Giáo Hội do Hội Đồng Giám Mục Việt Nam quản nhiệm cao nhất - trong các trương mục ở trong nước hay ở nước ngoài mang danh nghĩa Hội Đại Học Đà Lạt như thế nào khi Cộng Sản chiếm toàn miền Nam từ ngay trước và sau 30/4/1975 đến nay?

3. Các Tài Sản Của Hội.

Thực sự về sau, vì nhiều nguyên nhân phức tạp khác nhau, Hội Đại Học Đà Lạt chỉ còn sở hữu và quản lý các cơ sở ở vùng Sàigòn và Bảo Lộc, Đà Lạt như:

Thương Xá Tax (Ô. Thái Văn Phải giám thị).

Thương Xá Đinh Tiên Hoàng Đa Kao (Ô. Âu Văn Kiệt khán thủ).

Cao Ốc Lam Sơn (Ô. Nguyễn Văn Thành làm giám thị).

Nhà sách Xuân Thu (tiếp quản từ nhà sách Portail do người Pháp trao lại. Bà Ánh Nguyệt tức Bà Trần Long  làm giám đốc).

Các cơ sở trực thuộc VĐHĐL tại Sàigòn, do LM Nguyễn Hữu Trọng, Đại Diện VT điều hành với ông Đỗ Văn Thành làm Tổng Thư Ký phụ trách gồm ba bộ phận:

Phòng Liên Lạc (Ô. Nguyễn Hữu Phước và Ô. Đoàn Văn Gấm),

Phòng đại diện sinh viên vụ (Ô. Dương Hiệp Nghĩa, cô Lê Hòa Ánh), và

Ban Cao Học Trường Chánh Trị Kinh Doanh. Ngoài GS PBL làm Khoa Trưởng, có các GS Nguyễn Lâu, Pt Khoa Trưởng, GS Nguyễn Chánh Đoan, GS Nguyễn Đình Quế làm GS đặc vụ, Ông Đỗ Văn Thành làm CVP, với một số nhân viên (Bà Công Tằng Tôn Nữ Thị Cảnh, Cô Phạm Thị Chính, Ông Nguyễn Tri Lương, Ông Võ Lang, và ông Nguyễn Văn Yến)

Đồn Điền Đại Nga (cơ sở ở Lâm Đồng, trồng trà và nhiều loại cây ăn trái, do Tu Huynh Đinh Quang Trí, CSC, trông coi).

Đồn Điền Di Linh Djirato (do Tu huynh Bùi Chu Tràng, CSC, trông coi)

Ngân Hàng Tín Dụng Nông Thôn Đức Trọng (Lm Nguyễn Hữu Trọng đặc trách, dường như một thời gian có GS Lương Hữu Định làm Giám Đốc)

Ba Khu Đồi xây dựng làm cơ sở Viện Đại Học tại thị xã Đàlạt.

4. Các Nguồn Tài Trợ.

Trong quá trình xây dựng và phát triển Viện Đại Học Đà Lạt, phục vụ ngày càng đông sinh viên, các quản trị viên không chỉ trông nhờ vào nguồn tài trợ giới hạn từ các cơ sở của mình mà cần có tài trợ của các nguồn khác, như:

Các mục thu:

a. Nguồn thu học phí của sinh viên.

b. Trợ cấp của chính phủ Việt Nam.

Bộ Quốc Gia Giáo Dục (Bộ Trưởng Trần Hữu Thế, Nguyễn Quang Trình), nhất là Viện Đại Học Sàigòn và Trường Văn Khoa, Trường Sư Phạm, Trường Khoa Học[33] Bộ Tài Chánh (thời Viện Trưởng Lê Văn Lý)

c. Trợ cấp của chính phủ hay tổ chức kinh doanh, thiện nguyện, tôn giáo, văn hóa          giáo dục. quốc tế, như:

Hội Việt Nam Viện Trợ Giáo Dục Cao Đẳng

Cơ Quan Catholic World Service, CWS

US Catholic Relief Service, CRS

World University Service, WUS.

Canada và Pháp (giúp tài trợ và cử nhiệm giáo sư sang giảng dậy tại VĐH Đà Lạt

Cơ Quan Văn Hóa Á Châu (The Asia Foundation).

Phái Bộ Viện Trợ Hoa Kỳ (The USAID Mission)

Đức Phao Lô VI

Hồng Y Spellman

Khâm Sứ Tòa Thánh

Chính GM Ngô Đình Thục

Hội Đồng GMCHLBTây Đức, nhất là Tòa Giám Mục Koln giúp 10.000 Đức Mác       mua sách)

Trường Đại Học Công Giáo George Mason University (4400 University Drive, Fairfax, VA 22030) bảo trợ.

d. Trợ cấp nói chung của các tổ chức hay cá nhân ân nhân khác, …

Tất cả những nguồn tài trợ đó chi cho các mục, như:

Lương, vận phí các giáo sư và nhân viên công tác

Chi Phí Xây Cất Mới, Trang Thiết Bị, Phòng Thí Nghiệm và Bảo Trì các Cơ Sở

Dự Trữ Tiếp Tân và các hoạt động an toàn xã hội tối thiểu

Học Bổng, Hoạt Động Sinh Viên

Biểu Đồ 2. Tổ Chức Tổng Quát Hội và Viện Đại Học Đà Lạt[34]

5.Cơ Sở Viện Đại Học tại Đà Lạt.

Cơ sở bất động sản khu đồi chính dùng để xây dựng, phát triển tiện nghi sinh hoạt quản trị, giảng huấn, cư trú của Viện Đại Học Đà Lạt được tiếp quản từ cơ sở cũ của Trường Thiếu Sinh Quân do người Pháp để lại.

Nhưng người Pháp đã chuyển đổi mục đích xử dụng. Như lời xác nhận của chính Linh mục Nguyễn Văn Lập do Vũ Sinh Hiên ghi thuật[35]:

“Về cơ sở, Viện Đại Học Đà Lạt vốn là trung tâm an dưỡng của sĩ quan Pháp có tên là Camp Robert. Bộ Tài Chánnh Chính Phủ Việt Nam lúc bấy giờ đã bán lại cho các Giám mục với giá hai triệu đồng, giấy tờ bằng khoán đầy đủ, do Đức Cha Ngô Đình Thục đứng tên. Tôi gửi giấy tờ ở Tòa Khâm Sứ và chỉ giữ một bản sao ở Viện Đại Học.

Camp Robert có hai khu , một ở gần thành phố Đà Lạt, bên bờ hồ, phía trường Yersin, một ở phía trong rừng xa thành phố, rộng 40 ha với  40 ngôi nhà lớn nhỏ. Các Đức Giám Mục đã mua khu thứ hai này, gia công tu sửa những ngôi nhà trong trong khuôn viên, xây nhà nguyện ở độ cao 1500m, chung quanh có phòng ốc dành cho các giáo sư cư ngụ và một phòng học rât yên tĩnh. Cùng với việc chỉnh trang là viêc đặt tên cho những ngôi nhà, những con đường trong khuôn viên Viện: Nguyện đường Năng Tĩnh, nhà Đôn Hóa (văn phòng Viện), Tòa Viện Trưởng Hòa Lạc, đường Tiền Giang (tư cổng dẫn đến Nhà thờ), đường Hậu Giang (tư cổng xuống ký túc xá sinh viên), các giảng đường Minh Thánh, Đạt Nhân, Tri Nhất, Thượng Hiền, Hội Hữu.”

Ngay thời điểm trước 30/4/1975, bất động sản này gồm có ba Khu:

Khu A: Khu đồi chính ở đường Phù Đổng Thiên Vương cuối Đồi Cù phía Tây thành phố Đà Lạt; Diện tích chừng 40 ha, cách Trung Tâm Thành phố Đàlạt 1 km 5 Khuôn viên Đại Học Đà Lạt Khu A khởi đầu chỉ có chừng hơn mười tòa nhà, với các đường đi lối lại được trải đá dăm.

Khu B:  Khu đồi Minh Hòa, nơi lúc đó có cư xá sinh viên Rạng Đông và Chủng viện Minh Hòa thuộc GP Đà Lạt, ở đường Thông Thiên Học.

Khu C: Khu C ở đường Vạn Kiếp và đường Trần Hưng Đạo có chừng 38 biệt thự sẵn sàng dùng làm Cư Xá Nhân Viên Giảng Huấn[36].

Cả ba khu đang có kế hoạch mở mang theo đúng chức năng được hoạch định. Chính Linh Mục Viện Trưởng, ủy nhiệm cho GS phụ tá hành chánh vai trò chuẩn bị với sự trợ giúp của Tòa Tỉnh Trưởng Đà Lạt, thu xếp một chuyến máy bay trực thăng từ Nha Trang lên, và đã bay ở cao độ 300 m để chuyên viên nhiếp ảnh (nhiếp ảnh gia Nguyễn Ngà của Photo Hồng Châu, Khu Chợ Hòa Bình Đà Lạt) có thể chụp các không ảnh cả ba khu ABC của Viện Đại Học Đà Lạt. Chính nhờ những không ảnh này mà các chuyên viên kỹ thuật tùng sự tại Trường Chiến tranh chính trị Đà lạt có thể giúp thiết lập một mô hình (sa bàn) thu nhỏ toàn bộ Khu A của Viện Đại Học Đà Lạt. Mô hình này cũng được dùng để triển lãm tại Trung Tâm Công giáo ở số 72/12 Đường Nguyễn Đình Chiểu Tân Định Sàigòn nhân kỷ niệm 350 năm truyền giáo ở Việt Nam vào thời điểm 1972 trước khi được trưng bày ở Trung Tâm Sinh Viên VĐH Đà Lạt.

Các bất động sản thuộc cả ba khu A, B và C nói trên, theo người viết được biết, đã được Đại Diện của HĐGMVN cho nhà nước mới mượn theo một hợp đồng được ký kết sau 30/4/1975, giữa đại diện hai phía Giáo Hội và Nhà Nước Việt Nam.

6. Cảnh Quan Khuôn Viên Viện Đại Học

Nói đến Viện Đại Học Đà Lạt mà không nói đến cảnh quan tuyệt diệu yêu kiều, đầy mộng mơ, là một thiếu xót khó chấp nhận, như chưa biết ngỏ lời khen tặng một bông hồng đẹp đẽ duyên dáng trong dòng đời thanh xuân. Thay cho một mô tả khô khan, thiết tưởng nên dõi theo dòng suối ấn tượng của những đôi mắt nam nữ sinh viên ghi lại những cảm nhận rất chân thành hồn nhiên của mình:

“ Sau buổi cơm chiều, tôi thường đi dạo sân trường, thơ thẩn thưởng thức Khung Trời Đại Học, nhớ lời một vị Giáo Sư: “Viện Đại Học Đà Lạt là một trường đại học đẹp nhất Đông Nam Á, dù quy mô không phải là lớn nhất.”…”Nét đẹp thơ mộng lãng mạng, và rất thiên nhiên. Từng con đường ngọn cỏ in dấu bước chân học trò, in dấu trong ký ức tôi cho đến hôm nay và có lẽ mãi mãi…

Con dốc Kiêm Ái đây, nhưng sao không đưa tôi về những dãy phòng trọ, nơi tôi có nhiều niềm buồn vui với bạn bè, với tiếng cười rộn rã vô tư, với những đêm thức học bài, xúm nhau nấu mì gói ăn khuya. Nhớ nhiều buổi trốn học, tôi đi phố mua dâu tây, về học xá lặt rửa sạch sẽ, trộn đường cho lên men thành rượu, dành khi về Sàigòn tặng Má…”[37]

Hay

“Viện Đại Học Đà Lạt rộng, cổ kính và quí phái, bốn mùa thắm sắc những loài hoa, Mùa Đông hoa anh đà nhuộm hồng phố xá, trên những lối nhỏ dẫn đến giảng đường, dọc bờ Hồ Xuân Hương, thắm thềm bướm trắng…”[38]

Nhưng có những bạn nam sinh viên biểu tả vẻ đẹp của Viện Đại Học Đà Lạt dưới ngòi bút “hoa không thua thắm, liễu hờn kém xanh!” thế này:

“Phong trào sinh viên học sinh bãi khóa biểu tình chống chính quyền dữ quá, nên tôi quyết định về quê và xin phép gia đình đi học trường Chánh Trị Kinh Doanh. Đây là quyết định quan trọng đầu đời của tôi, may sao lại là quyết định hoàn toàn đúng. Trường Chánh Trị Kinh Doanh có cuốn hút diệu kì bao hoài bão và ước mơ bay bổng của tôi.”

“Hơn nữa Đà Lạt là thành phố đẹp nhất mà tôi từng được biết. Vì vậy bốn năm học ở Đà Lạt là thời tuổi trẻ tươi đẹp mà tôi chẳng thể nào quên. Buổi sáng tinh sương đi học, hòa vào dòng người bước chân đến trường mới tuyệt làm sao. Con dốc dưới chân đồi leo lên cổng viện, một bên có hàng mimosa nở hoa trắng xóa, từ nhóm bạn bè đi bên nhau nói cười vui vẻ, mưa bụi li ti bám trên tóc, trên vai, trên mặt các bạn nữ má đỏ môi hồng, nên thơ và đẹp đẽ làm sao… Ở trường CTKD có những môn học hồi đó đối với tôi hay đến lạ: “điển cứu”, “tu từ văn thể”, “quảng cáo, tiếp thị”, “xác xuất thống kê”, v.v…”[39]

Chương Năm: Quá Trình Thành Lập Viện Đại Học

1. Các Cơ Cấu Tổ Chức

Biểu Đồ 3: Tổ Chức Thực Tế Viện Đại Học

Biểu đồ trên đây phản ảnh tổ chức và sinh hoạt thực tế của Viện Đại học Đà Lạt và được mô tả theo các khía cạnh hoạt động chức năng của mỗi đơn vị trong Viện.

Nói về tổ chức, Linh Mục Nguyễn Văn Lập xác định:

“Về tổ chức của Viện Đại Học Đà Lạt, chúng tôi có một Chưởng Ấn, một chức vị chỉ có ở Viện Đại Học Công giáo. Đây phải là một nhân vật có kinh nghiệm, uy tín, thường là một vị Giám mục, được suy tôn lên làm Chưởng Ấn.”[40]

Ngài còn nhớ vị Chưởng Ấn đầu tiên là Giám Mục Ngô Đình Thục, sau là Giám Mục Trần Văn Thiện và kế tiếp là Giám mục Nguyễn Ngọc Quang.

2. Các Chưởng Ấn.

Giám Mục Ngô Đình Thục, Chưởng Ấn Tiên Khởi Viện Đại Học Đà Lạt

HĐGMVN khởi đầu xây dựng Viện Đại Học Đà Lạt, với thúc đẩy tích cực của GM niên trưởng Ngô Đình Thục[41]. Theo truyền thống các Viện Đại Học Công Giáo Quốc Tế, Hội Đồng Giám Mục Việt Nam nhất trí cử một vị Chưởng Ấn[42].

Vị Chưởng Ấn đó sẽ cử một người quản trị. Vị Chưởng Ấn kiêm nhiệm Viện Trưởng đại học đầu tiên vận động cho sáng kiến thiết lập Hội Đại Học Đà Lạt là chính GM Phêrô Martinô Ngô Đình Thục, khi đó còn làm Giám Mục quản trị Địa Phận Vĩnh Long. Với tính cách niên trưởng Hội Đồng Giám Mục Việt Nam và là người anh ruột của Tổng Thống Ngô Đình Diệm và Cố Vấn Ngô Đình Nhu. Giám Mục có một vị thế có nhiều ảnh hưởng trong xã hội và giáo hội thời đó.

Giám Mục Trần Văn Thiện, Chưởng Ấn Thừ Hai VĐHĐL (1963-1970)

Năm 1963, TGM Ngô Đinh Thục đi dự Công Đồng Vatican II rồi kẹt vì chính biến ngày 1-2/11/1963 không về được[43], nên HĐGMVN bầu ngay Vị Chưởng Ấn kế tiếp là chính GM Trần Văn Thiện, GM Mỹ Tho. Linh mục Trần Văn Thiện không làm Viện Trưởng tiên khởi[44], mà chỉ Giám Đốc Ký Túc Xá Sinh Viên nhưng vì Viện Trưởng không thường xuyên có mặt ở Đà Lạt, nên thực tế đảm nhiệm mọi trách vụ của Viện Đại Học và do vậy, nhiều người đã lầm tưởng ngài là Viện Trưởng[45]. Vì thế GM Trần Văn Thiện làm Chưởng Ấn thứ hai kế tiếp sau TGM Ngô Đình Thục.

Giám Mục Chưởng Ấn Thứ Ba Giacobê Nguyễn Ngọc Quang

Đến năm 1970, thì HĐGMVN bầu GM Giacôbê Nguyễn Ngọc Quang[46], GP Cần Thơ (1965-1990) làm Chưởng Ấn thứ ba và cuối cùng cho đến 30/4/1975.

3. Các Viện Trưởng

Viện Trưởng đầu tiên là chính là Giám Mục Ngô Đình Thục (1957-1961). Khi LM Trần Văn Thiện làm Giám Mục năm 1961, thì Lm Simon Nguyễn Văn Lập, Cử Nhân Sử Địa (Sorbonne, Paris), cũng được bổ nhiệm làm Viện Trưởng[47] (1961-1970).

Giám Mục Viện Trưởng Thứ Nhất Ngô Đình Thục.

Nhiệm vụ Viện Trưởng đầu tiên chính là xây dựng, tổ chức và quản trị giai đoạn hình thành Viện Đại Học Đà Lạt. Mấy lãnh vực quan trọng nhất là quản trị ban đầu, tồ chức kỹ thuật, và xây dựng cơ sở học thuật, tiếp nhận và sử dụng viện trợ. Sau cùng là tính chất công ích của Hội Đại Học Đà Lạt.

Tình Hình Quản Trị Ban Đầu. Bộ Quốc Gia Giáo Dục đã biệt phái một số nhân sự chuyên biệt có nhiệm vụ điều hành những công việc về hành chánh quản trị. Các chuyên gia này đều nhận tiền lương từ Bộ Giáo Dục và họ chỉ nhận thù lao chức vụ của Viện. Như vậy làm nhẹ bớt gánh năng chi phí ban đầu.

Kỹ Thuật..Trường Văn Khoa tiếp nhận một số linh mục giáo sư đang giữ nhiều trọng trách tại Sàigòn lên giảng dậy tại Đà Lạt. Trường Sư Phạm và Khoa Học cũng được nhiều giáo sư từ các phân khoa Sàigòn lên như vậy

Học Vấn. Việc học vấn của sinh viên đã diễn ra chật vật như những số liệu thống kê dưới đây chứng minh. Việc tổ chức các môn học của Trường Văn Khoa và Sư Phạm theo chế độ học vấn không giống nhau.

Trong khi Sư Phạm có xu hướng áp dụng Niên Chế thì, Văn Khoa có xu hướng theo Chứng Chỉ. Riêng Khoa học thì được tổ chức theo Giáo trình. Đặc biệt là ở Khoa này, hai năm đầu tiên có khóa đào tạo kỹ thuật. Các kỳ thi cuối năm của mỗi Phân Khoa cũng được chia nhỏ cho từng lớp học, dù theo chế độ học vấn nào. Sau ba năm học, khóa đầu tiên tốt nghiệp. Vì thế Viện Đại Học đã phải làm tờ phúc trình tổng thế này lên chính phủ  (Bộ Giáo Dục) để có thể đề xuất hướng cải tiến các phương diện cần bổ sung trong giai đoạn tiếp theo và được trợ giúp của chính phủ.

Biểu đồ 4. Tổ chức giảng dậy, sĩ số và kết quả bốn năm đầu (1957-1961)[48]

LM Viện Trưởng Thứ Hai Nguyễn Văn Lập.

Ngài đảm lãnh trách nhiệm viện trưởng trong thời gian lâu dài nhất trong các nhiệm vụ ngài gánh vác từ trước, kể cả thời gian sau này ngài trở về giáo phận Huế làm Chủ tịch Hội Đồng Linh Mục và làm Tổng Đại Diện Giáo Phận Huế (1970-75)

Thời ngài, Văn Phòng Viện Trưởng được tổ chức gọn nhẹ, có tính gia đình và tiết giảm nhiếu chi phí. Ngài có một vị phụ tá Viện trưởng , lúc đầu là Linh mục Nguyễn Hòa Nhã, kế đến là Linh mục Ngô Duy Linh sau khi Linh mục này rời chức vụ Giám Đốc Nhạc Viện Huế (1963) và đặc trách ký túc xá sinh viên.

Tại Văn Phòng có ông Trần Quang Diệu, người của Bộ Giáo Dục biệt phái sang, ông Đỗ La Lam và một số thư ký

Trong nhiệm vụ Viện trưởng, nhiều người chú ý đến quan hệ của ngài

1. Quan hệ với gia đình họ Ngô

Trước khi làm Viện Trưởng qua những vai trò ở nhiều nhiệm vụ và quan hệ khác nhau. Trước khi nhận trách nhiệm Viện trưởng, Viện Đại Học đã hoạt động được ba niên khóa, đã có LM Lê Văn Lý làm Phó Viện Trưởng, kiêm Khoa Trưởng Văn Khoa, và LM Hoàng Quốc Trương làm Khoa Trưởng Khoa Học và Sư Huynh Pierre Trần Văn Nghiêm làm Khoa Trưởng Sư Phạm.. Khi LM về làm Viện Trưởng thì các lớp sư phạm Triết được trả về cho Đại Học Sư Phạm Sàigòn, nhưng vẫn duy trì môn triết ở Trường Văn Khoa.

Linh Mục NVL quen biết rất nhiểu người ở các địa phương và các chức vụ khác nhau, nhưng không vì ý đồ chính trị gắn bó với bất kỳ ai. Đối với gia đình họ Ngô, Linh mục được mọi người quí mến về tình cảm, nhưng không can dự vào công việc của các ông Diệm, Nhu và Cẩn. Không bao giờ Linh mục để ông Diệm vào Viện Đại Học Đà Lạt

Theo Linh mục kể lại, [Có một lần duy nhất ông nói với tôi:

“Cha về nói với ông thị trưởng Đà Lạt – khi đó là ông Trần Văn Phước – là khi nào tiện, tôi lên Đà Lạt, ông thị trưởng sắp xếp chương trình sao tôi có dịp vào thăm Viện của cha”.

Tôi nói: “Thưa cụ, còn nhiều nơi cần được cụ đến thăm viếng, cụ không cần phải đến Viện tôi. Viện tôi, cụ để tôi liệu.”

Có lần Tổng Thống tới, tôi ra ngòai cổng đón ngài, ngay chỗ sân Cù, nói chuyện một chập rồi Tổng Thống đi.]

Ông Ngô Đình Nhu yêu cầu tới Viện nói chuyện với sinh viên về Ấp Chiến Lược, nhưng Linh mục trả lời:

“Ông cố vấn nên đi nói chuyện ỡ những nơi khác cần hơn, “Áp Chiến Lược” của tôi để tôi liệu lấy”.

Trong lần làm việc thứ sáu ngày 12/12/2000 với LM NVL tại Tu Hội Bác Ái Bình Triệu của Nhóm Vũ Sinh Hiên, Linh mục tâm sự về nhà Ngô:

“Theo tôi, anh em nhà Ngô bị hiều lầm. Ông Nhu có thể khác, nhưng Đức Cha và Ông Diệm là người tốt. Chỉ vì tin cậy mọi người đến với mình, rồi sa lầy lúc nào không hay.”

Rồi trong buổi làm việc tiếp theo, ngày 4/1/2001, Linh mục lại phát biểu về ông Diệm:

“Đối với ông Diệm, tôi nghĩ bản thân ông là người rất tốt, rất tin người. Khi xảy ra cuộc đảo chính 1963, tôi vẫn bình tĩnh và không hề có gì xảy ra cho tôi, cho Viện Đại Học. Tôi cũng không phải thay đổi gì trong Viện.

Ông Diệm có một người cháu là nữ tu Trương Thị Lý tìm được trong túi áo ngực của ông một tràng chuỗi.Có lần ông bảo Võ Văn Hải mua cho ông cuốn lịch có ngày Tây ngày Ta và các ngày lễ Công giáo. Ông Hải tìm không ra. Ngày nay loại lịch này khá nhiều, nhưng hồi đó thì chưa. Những người chung quanh ông Diệm làm hư ông. Ông quá tốt.”

Linh mục còn kể cho Nhóm Vũ sinh Hiên

“nghe rằng năm 1960, khi GM Ngô Đình Thục về nhận giáo phận Huế, có ý kiến đề cử ông Ngô Đình Nhu ra dự lễ thay mặt chính quyền trung ương. Ông Ngô Đình Diệm phản đối. Ông Tôn Thất Trạch phải dung đường dây điện thoại riêng, nhờ cha Lập trình với ông Diệm cử Phó Tổng Thống Nguyễn Ngọc Thơ ra dự. Không ai dám và đủ uy tín bằng cha Lập để trình điều này với Tổng Thống, Tổng Thống Ngô Đình Diệm đã chấp thuận.”

Ngài là Viện Trưởng sáng lập Trường Chính Trị Kinh Doanh năm 1964, kiện toàn các cơ cấu phân bố và tuyển mộ nhân sự vào các chức vụ then chốt. Từ năm 1970, linh mục đã từ chối thỉnh ý của Tòa Thánh muốn tiến cử ngài làm GM Đà Lạt vì lý do tuổi tác, sau khi GM Simon Hòa Nguyễn Văn Hiền từ trần (25/9/1973). Ngài có nguyện vọng trở về phục vụ tại Giáo Phận Huế.

2. Quan hệ với tướng lãnh khác

.

 Khi chế độ đệ nhất công hòa bị lật đổ, các tướng lãnh vẫn trọng nế linh mục Nguyễn Văn Lập. Có lần tướng Vĩnh Lộc, Tư Lệnh Quân Đoàn II, đã cho máy bay chở “sinh viên lính” về dự lễ mãn khóa. Tướng Tôn Thất Đính thường nhờ Linh mục trình bày một số vấn đề với TGM Nguyễn Văn Bình, nhưng linh mục không làm. Tướng Trần Văn Đôn thỉnh thoảng có đến thăm linh mục, và có đến tham dự khóa hội thảo về “Mục Tiêu quốc gia” do VDHDL tổ chức dưới sự bảo trợ của các Viện Đại Học ngày 24-26/7/1967. Linh mục không quen biết với tươớg Dương Văn Minh, có quan hệ với cụ Phan Khăc Sửu, nhưng không quen cụ Trần Văn Hương

3. Nhiệm vụ Viện Trưởng

Ngài quan niệm phải tổ chức Viện Đại Học Đà Lạt cho có thực chất với một phong cách Việt nam. Có người đề nghị gọi VDLDL là Đại Học Công Giáo. Ngài từ chối, mọi người Công giáo có nhiệm vụ rao giảng Tin Mừng bằng cuộc sống tốt, làm gương tốt. Ngài yêu cầu các nam tu sĩ đều mặc thường phục tránh hiều lầm các sinh viên đạo được chấm đậu hết, khác với sinh viên đời.

Khi người Mỹ có ý đề nghị có cố vấn đến giúp đại học, thì ngài không cần, vì nghĩ rằng khi các giám mục chọn ngài làm viện trưởng thì ngài đủ khả năng và đức độ xây dựng Viện đại học này theo tinh thần Việt Nam.

Sự thực là trong lần tham quan Hoa Kỳ với bốn Viện trưởng khác là GS Trần Quang Đệ, Viện Trưởng VĐH Sàigòn, GS Nguyễn Thế Anh, Viện Trưởng VĐH Huế, GS Phạm Hoàng Hộ, Viện Trưởng VĐH Cần Thơ, Thượng Tọa Thích Minh Châu, VĐH Vạn Hạnh, thì Thứ Trưởng Ngoại Giao Hoa Kỳ, Philip Habib, từng phục vụ lâu năm ở Việt Nam, đã tuyên bố chỉ có VĐH Đà Lạt mới là một Viện Đại Học thật sự.

Ngài tỏ ra ngại ngùng vì lời tuyên bố này, nhưng GS Trần Quang Đệ quay sang nói với Linh mục Nguyễn Văn Lập:

“Cụ đừng ngại, tôi cũng đồng ý với nhận xét này. Bởi như tôi đây, có mấy khi dành đủ tám giờ một ngày cho công việc của Viện Đại Học Sài Gòn đâu. Những gặp gỡ, những giao tế hằng ngày cũng chiếm mất nhiều thời giờ. Còn cụ, 24/24 giờ, cụ sống chết với VĐH Đà Lạt, cụ xứng đáng được đánh giá như vậy

Trong suốt chín năm trời LM Nguyễn Văn Lập thực tế là vị Viện Trưởng xây dựng truyển thống của Viện Đại Học[50].

Chẳng hạn khi LM đến Mỹ, cùng với nhiều vị Viện Trưởng Việt Nam khác, LM được mời vào Tòa Bạch Ốc, LM được biếu một quyển Chỉ Dẫn in thật đẹp và thật đầy đủ, giúp LM có thể đi bất cứ chỗ nào ở nước Mỹ, mà không sợ bị lạc. Rồi LM đề nghị Hội Sử Địa có thể soạn cho Viện một cuốn Địa Phương Chí (Monography) về Đà Lạt, trong đó có phần về Lịch Sử, Địa Lý Hình Thể, Nhân Văn, Kinh Tế, và phần Chỉ Dẫn Du Lịch thật chi tiết, để biếu cho các vị khách đến Viện. Khi tác phẩm này hoàn thành vào đầu năm 1970, lúc đó LM Lập sắp rời Viện. LM bảo ngài không còn nhiều thời giờ để xuất bản và đã để lại cho vị Viện Trưởng kế nhiệm tùy nghi sử dụng. Sau này, không thấy Viện xuất bản, Phạm Văn Lưu gởi phần Lịch Sử cho Tập San Sử Địa  của Trường Đại Học Sư Phạm Sài Gòn đăng tải[51]

Kỷ Niệm Mười Năm thành lập Viện Đại Học. Ngài đã tổ chức lễ kỷ niệm mười năm thành lập Viện Đại Học Đà Lạt vào năm 1969 (1959-1969). Người ta tổng kết trong mười năm Linh mục Viện trưởng Nguyễn Văn Lập đã làm gì, được trình bày trong các mục riêng biệt trong cơ cấu của Viện.

Trong viện lúc đó, ngoài cơ cấu nhân sự của Viện với văn phòng Viện Trưởng như đã trình bày, còn có Hợp Tác Xã sinh viên SIVIDA do GS Trần Long tổ chức để ấn hành và dịch các tài liệu. Viện có khoảng 3000 sinh viên mà quá nửa là sinh viên CTKD. Họ tổ chức thành Tổng Hội Sinh viên.

Như một công trình giáo dục có hiệu quả tác dụng truyền giáo lớn lao, năm 1969, Đức Phaolô VI gửi lời chúc mừng đến ngài và toàn thể các thành viên của Viện Đại Học Đà Lạt rất ưu ái của Toà Thánh. Nguyên văn bằng tiếng Pháp, kèm theo bản dịch tạm thời bằng tiếng Việt như sau:

Cher Fils, le Révérend Père Nguyên Van Lâp,
Recteur Magnifique de l’Université Catholique de Dalat

Au moment où va être célébré le dixième anniversaire de l’Université catholique de Dalat, Nous sommes heureux de Nous associer aux Evêques protecteurs, aux autorités civiles et académiques et à tous les membres de l’Université, pour féliciter tous ceux qui ont courageusement contribué à son développement. De grand cœur, Nous formons le voeu que cette jeune Université poursuive le service culturel et moral si appréciable qu’elle rend aux familles vietnamiennes et à tout le pays, en préparant notamment des maîtres et des cadres compétents, en même temps qu’elle aide les jeunes chrétiens à approfondir leur foi et à témoigner activement de leur charité.

En priant le Seigneur de favoriser cette œuvre éducative dans un avenir paisible, Nous implorons sur tous les assistants, et spécialement sur le Recteur, les professeurs et les élèves de l’Université de Dalat, en témoignage de Notre affectueuse bienveillance, l’abondance des bénédictions divines.

Du Vatican, le 6 janvier 1969.

PAULUS PP. VI[52]

***********

Con thân yêu, Cha Nguyễn Văn Lập trọng kính,

Viện Trưởng Huy Hoàng của Viện Đại Học Công giáo Đà Lạt

Vào lúc Viện Đại Học Công Giáo Đà Lạt sắp cử hành lễ kỷ niệm thứ mười, Ta sung sướng cùng liên kết với các Giám Mục bảo trợ, các nhà chức trách dân sự và hàn lâm và tất cả các thành viên của Viện Đại Học, ngõ hầu khen ngợi tất cả những ai đã can đảm đóng góp vào sự phát triển Viện Đại Học. Từ thâm tâm, Ta nguyện chúc Viện Đại Học trẻ trung này theo đuổi công cuộc phục vụ văn hóa và đạo đức rất đáng trân trọng mà Viện Đại Học đã đem lại cho các gia đình Việt Nam và cho cả nước. Nhất là bằng cách chuẩn bị các thầy dậy và các cán bộ xứng đáng, Viện đồng thời cũng giúp đỡ các thanh niên Kitô hữu sống đức tin sâu xa hơn và chứng tỏ lòng bác ái tích cực hơn.

Xin Chúa đoái thương công cuộc giáo dục này trong một tương lai an bình. Với tấm lòng nhân hậu trìu mến, Ta khẩn cầu Thiên Chúa xuống dồi dào ơn lành cho tất cả những người giúp tay vào, và nhất là cho cha Viện Trưởng, các giáo sư, và các sinh viên của Viện Đại Học Đà Lạt.

Từ Vatican, ngày 6 tháng 1 năm 1969

Phaolô VI[53]

Linh Mục Nguyễn Văn Lập đã củng cố nền móng vật chất và truyền thống tinh thần “trồng người” cho Viện Đại Học Đà Lạt. Trong suốt nhiệm kỳ của cha, cách ứng xử nhân bản và tài năng lãnh đạo của cha đã gây ấn tượng sâu xa đối với nhiều người thuộc đủ mọi tầng lớp.

LM Viện Trưởng Thứ Ba F.X. Lê Văn Lý.

Ngài được HĐGMVN cử nhiệm làm Viện Trưởng thứ ba và sau cùng (1970-1975). Từ ngày thành lập cho đến trước 30 tháng 04 năm 1975, Viện Đại Học Đà lạt lần lượt có năm phân khoa: Viện khai giảng thực tế từ năm 1958 với các khoa Sư Phạm, Văn Khoa với ba môn Văn Học, Triết lý và Địa Lý học, và Khoa học, về sau đến khoa Chánh Trị Kinh Doanh. Khoa Thần học thì cũng đã có ở Giáo Hoàng Học Viện Thánh Piô X từ 1958, nhưng chưa hoàn toàn được công nhận về giáo quyền cũng như thế quyền là một phân khoa thuộc Viện Đại Học Đà Lạt.[54]

Linh Mục Lê Văn Lý[55] được bổ nhiệm làm Viện Trưởng. Ngài đậu văn bằng Tiến Sĩ Văn Chương Quốc Gia do Viện Đại Học Paris (Sorbonne, Luận án chuyên khoa Ngữ Học), Pháp cấp. LM Hoàng Quốc Trương, Ph.D. in Biology, làm Phó Viện Trưởng, với GS Đỗ Hữu Nghiêm, Cao Học Sử Học, làm phụ tá hành chánh cho LM Viện Trưởng Lê Văn Lý thực sự từ năm 1972. Thời ký ban đầu, LM Nguyễn Hòa Nhã từng giữ nhiệm vụ Phó Viện Trưởng cho LM Viện Trưởng Nguyễn Văn Lập.

Nhiệm kỳ của LM Lê Văn Lý quá ngắn ngủi, nên chưa thể phát huy các sáng kiến của ngài một cách đầy đủ. Chắc chắn LM Lê Văn Lý có học vấn uyên bác và hội đủ văn bằng đại học cần thiết, và có uy tín đối với giới học giả, giáo sư và sinh viên. Nhưng ngài chỉ thi hành trách nhiệm trong thời gian ngắn ngủi, cải tiến một số lãnh vực nhất định[56]. Linh mục gặp nhiều khó khăn diễn ra trong bối cảnh xáo trộn quân sự, chính trị, xã hội ở trên toàn lãnh thổ quốc gia, nhất là ở phần đất phía Nam vĩ tuyến 17, sau cuộc chiến Tết Mậu Thân (1968) trở về sau.

            4. Tổ Chức Hội Đồng Viện và Hội Đồng Khoa.

Có thể chưa thể hiện hoàn chỉnh các văn kiện qui định chính thức, như Quyết Định thành lập, xác định Hiến chế, Nội qui điều hành và hoạt động cùng quyền hạn và trách nhiệm, giấy tờ thành văn mô tả từng chức vụ trong Viện, để kiện toàn sinh hoạt của Viện Đại Học Đà Lạt. Thực tế, có thể diễn tả mô hình tổ chức như sau:

a. Hội Đồng Viện.Tất cả các Khoa Trưởng hợp thành Hội Đồng Viện, do LM Viện Trưởng chủ tọa với Phó Viện Trưởng và một số nhân sự chủ chốt, như Tổng Thư Ký Viện Đại Học (vẫn không liên tục), các Phó Khoa Trưởng, Giám Đốc hay/và Phó Giám Đốc Phòng Sinh Viên Vụ, Giám Đốc Thư Viện, Phòng Quản Lý, Phòng Tuyên Úy, Phòng Cư Xá Sinh Viên, các Phụ Tá, và một số nhân sự được mời tham dự. Nói chung Viện vẫn cần bổ sung đầy đủ hơn nhiều văn kiện điều hành, bổ dụng nhiều nhân sự chủ chốt có khả năng đức độ và uy tín quản lý các bộ phận sinh hoạt trong Viện. Đó là công việc thường xuyên cho bất cứ tổ chức nào trong quá trình phát triển.

Ủy Ban Hành Chánh & Kế Toán có vai trò Hành Ngân Kế, theo Qui chế chính thức, nghiên cứu các dự án, chiết tính các chi phí cần thiết đề giúp các cơ quan quản trị trong Viện làm việc.

Ủy ban Học Vụ và Hội Đồng Kỷ Luật là bộ phận hoạch định tiên liệu trong tổ chức của Viện về học vụ và kỷ luật. Nhưng trong thực tế quá trình hoạt động của Viện, tác dụng của hai cơ cấu này hầu như chưa được vận dụng đúng mức trong thực tế[57]…

b. Hội Đồng Khoa, thường gồm Khoa Trưởng, Phó Khoa Trưởng và một số nhân viên cốt cán trong khoa như các Trưởng Ban phụ trách các bộ môn, Chánh Văn Phòng Khoa và các nhân viên giảng huấn được mời tham gia.

Nhiệm vụ của Hội Đồng Khoa thường giải quyết các vấn đề liên quan đến hành chính cơ bản, chương trình giảng dậy, thi cử, nguyên tắc đánh giá điểm học và điểm thi, cùng các vấn đề linh tinh thuộc quyền hạn của mỗi khoa.

Hội đồng Khoa khi cần thiết cũng đóng vai trò Hội Đồng Kỷ Luật như có sinh viên vi phạm Kỷ Luật hay Học Vấn trong Phân Khoa[58]

Nhiệm vụ của Viện thường bao quát hơn liên quan đến các vấn đề về học vụ, tài chánh chung, giao tế hợp tác đối ngoại, quản trị tổng quát, phối hợp hoạt động học vụ hay phục vụ học vấn của các khoa và các bộ phận khác trong Viện, và vấn đề quan hệ với Hội Đại Học Đà Lạt. Sau cùng là trách nhiệm với Hội Đồng Giám Mục Việt Nam về công việc điều hành và những vấn đề nảy sinh cần giải quyết liên quan đến Hội và Viện Đại Học Đà Lạt.

5. Qui chế nội bộ Viện Đại Học.

Để kiện toàn tổ chức Viện Đại Học Đà Lạt, một qui chế điều hành tổng quát cho Viện Đại Học Đà Lạt cũng được Giám Mục Chưởng Ấn ban hành theo văn thư số 183/71/VC, ký ngày 23/8/1971 và chính thức áp dụng từ ngày 25/11/1971.

Triển khai cụ thể hơn, GM Chưởng Ấn cũng ban hành liên tiếp văn thư số 285/72/VC, ký ngày 20/11/1972, xác định quy chế cho nhân viên giảng huấn. Tất cả những qui chế này chỉ được áp dụng một cách giới hạn, linh động và uyển chuyển theo tình hình chung như lịch sử và tài chánh cùng sáng kiến cụ thể ở mỗi giai đoạn. Đây chính là chiều hướng ổn định trong việc quản trị Đại Học dưới thời Linh Mục Lê Văn Lý làm Viện Trưởng

6. Nhân Sự Giảng Huấn Và Hành Chánh.

Ban Giảng huấn niên khóa 1960-61 có khoảng 29 nguời cả giáo sĩ và giáo dân thường. Trong số các giáo sĩ, các các linh mục dòng Tên, Đa Minh 1 linh mục dòng SAM và 1 sư huynh Lasan, 1 linh mục Xuân Bích. Các giáo sư thuộc nhiều quốc tích: Việt Nam, Pháp, Bỉ và Tây Ban Nha.

Đây là một số vị giáo sư ban đầu mà cựu sinh viên Triết Nguyễn Văn Lục[59] còn nhớ được:

Về triết lý có: ÔÔ. Lý Chánh Trung, Trần Văn Toàn, Bửu Lịch, BS Đào Huy Hách, Bà Monavon; Giám Mục Hoàng Văn Đoàn OP; Các Linh mục Bửu Dưỡng OP, Lê Tôn Nghiêm; SH Pierre Trần Văn Nghiêm Lasan; Các Linh mục Alexis Cras OP, Marie-Bernard Pineau OP, Joseph Tchen SJ, Matthias Tchen SJ, C. Larre SJ, Palacios SJ, Y. Raguin SJ, Gaultier SJ.

Về Pháp Văn có: Bùi Xuân Bào, Võ Văn Lúa, Trương Bửu Lâm, Đoàn Mừng, Linh Mục Nguyễn Hòa Nhã; René Cabrière, Beucher, Lm Alexis Cras OP, Mlle Tiot, Père Duluth, Donini

Ngoài một số nhân viên giảng huấn cơ hữu gia tăng của Viện, về sau gồm có một số giáo sư và các phụ khảo, hai nguồn cung ứng nhân sự chính yếu cho Đại Học Đà Lạt được tận dụng là:

Nguồn nhân sự tại chỗ: nhiều sĩ quan, giáo sư thỉnh giảng từ nhiều cơ sở giáo dục và nghiên cứu, như Giáo Hoàng Học Viện Thánh Piô X, Đại Chủng Viện Minh Hòa, Trung Tâm Nguyên Tử Lực, Trường Võ Bị Đà Lạt, Trường Chiến Tranh Chánh Trị và Trường Bùi Thị Xuân cùng một số dòng tu tại Đà Lạt

Nguồn từ các Trường đại học, Viện nghiên cứu và các Giáo phận trong nước nhưng ở ngoài Đà Lạt, như nhiều trường thuộc các Viện Đại Học công và tư tại Sàigòn, và Huế, Hải Học Viện Nha Trang, …

Biểu đồ 5. Phân Bố Nhân Sự Hành Chánh Niên khóa 1973-74

Nhân viên hành chánh nói chung gồm một số người cố định tham gia công việc hành chánh và quản trị, nhưng trình độ đào tạo chưa được chuyên môn hóa cao và cần được chỉnh đốn cho thích hợp với đà tiến chung của xã hội. Các nhân viên hành chánh làm việc tại các đơn vị khác nhau, như ở Văn phòng Hành Chánh Viện, Khoa, Thư Viện, Trung Tâm Sinh Viên, Sinh Viên Vụ, Phòng Quản lý, Tu Thư & Báo Chí

7. Sĩ Số Sinh Viên Ghi Danh.

Với lý tưởng Thụ Nhân, Viện Đại Học Đà Lạt lấy mục tiêu giáo dục con người, “trồng người” là chính. Vì thế Viện không nhắm nhiều đến sĩ số sinh viên ghi danh để tính lợi nhuận kinh tế. Tuy nhiên sĩ số thay đổi theo từng niên khóa trong giai đoạn đầu tiên 1958 đến 1975. Cho đến nay, với một số chứng liệu cơ bản, có thể lập được một bảng thống kê đầy đủ về tiến trình thay đổi sinh viên trong tất cả các năm. Trong những năm đầu chắc là con số rất khiêm tốn. Nhưng từ năm 1970-1975, con số sinh viên ghi danh thay đổi từ khoảng 3000-4000, chỉ tại cơ sở Viện Đại Học ở Đà Lạt.

Biểu Đồ 6.  Sĩ Số Sinh Viên Theo Học Viện Đại Học Đà Lạt (1958-1973)[60]

Như thế vấn đề tổ chức giảng dậy và sinh hoạt cho sinh viên Viện Đại Học Đà Lạt cũng thật là phức tạp, vì hầu hết sinh viên từ nơi khác đến và còn bị chi phối bởi vấn đề thời cuộc, như quân dịch (quân sự học đường). Số lượng sinh viên ghi danh hằng năm làm tăng cường nhịp sống kinh tế, thì cũng làm cho các vấn đề văn hóa xã hội ở thành phố Đà Lạt trở nên nhiều khê hơn. Nhịp độ các hoạt động liên hệ như thăm viếng du lịch, chuyên chở các thân hữu của giáo sư, nhân viên và sinh viên đến và đi khỏi thành phố miền Cao nguyên này, nhất là những tháng cuối cùng của chế độ Việt Nam Cộng Hòa tại Miền Nam cũng tăng tốc.

Khi sĩ số sinh viên lên cao, thì các nhu cầu chuyên biệt cho tập thể sinh viên cũng lớn lên. Có thể đó là một khía cạnh trong cách giải thích sự xuất hiện cần thiết của tổ chức Sinh Viên Vụ.

8. Chung quanh những ngày hấp hối của Viện Đại Học Đà Lạt

Vài hình ảnh những ngày cuối cùng của Viện.

Vào những ngày cuối tháng 3/1975, Sư huynh Théophane Nguyễn Văn Kế đang băn khoăn có nên ở lại hay chạy đi khỏi Đà Lạt. Các sư huynh trẻ đang vội vã lấy Honda rủ nhau đi theo lối xuống Nha Trang, vì ngả đường đi theo dốc đèo Prenn đã bị cắt đứt. Ông chưa sẵn sàng đi, thì cô Hoàng Yến, một cựu sinh viên Viện Đại Học Đà Lạt bay từ Kontum về Đà Lạt bằng trực thăng quân sự. Cô tìm đến ngay biệt thự số 6 Trần Hưng Đạo, như một sứ thần báo tin. Gặp cô, ông hỏi ngay:

“Phải làm gì trong giờ phút quyết liệt này?”.

“Thưa Frère, con vừa trên Dinh Tỉnh Trưởng xuống đây. Ông Tỉnh Trưởng ra lệnh đóng cửa tất cả các ngõ ra vào Đà Lạt khởi sự từ chiều nay. Con đến nói với Frère là nên rời Đà Lạt ngay cho sớm. Từ biệt Frère.

Ấy thế là ông quyết định rời bỏ Đà Lạt và từ biệt VĐHĐL vào 1 giờ trưa một ngày vào hạ tuần Tháng Ba năm 1975

Ngày 30/3/75, một mình Giáo sư Nguyễn Khắc Dương bám trụ tại khuôn viên Viện Đại Học tại Đà Lạt. Trước đó người viết, sau ngày 20/3/1975, nhận được từ Đà Lạt gửi xuống Sàigòn một danh thiếp cá nhân GS Nguyễn Khắc Dương, Q. Khoa Trưởng Trường Đại Học Văn Khoa Đà Lạt. Mặt sau danh thiếp có ghi chú mấy lời là ủy nhiệm người viết làm Quyền Khoa Trưởng trông coi về công việc liên quan đến Trường Văn Khoa qua Văn Phòng Liên Lạc của Viện tại Sàigòn.

Trong những ngày cuối cùng còn ở Đà Lạt, GS Phó Bá Long đến Viện còn tận mắt thấy GS Nguyễn Khắc Dương quì lạy trước cha Viện Trưởng Lê Văn Lý, tha thiết van xin ngài ra đi khỏi Viện trong cảnh hỗn loạn, và hãy để một mình GS đứng mũi chịu sào đối phó với những người chủ mới đến Viện![61]

Hồi ức của GS Phó Bá Long mô tả lại những cảm nghĩ hành động và phản ứng trong giờ phút dẩu sôi lửa bỏng ấy như sau:

Chuyến đi khỏi Đà Lạt vôi vã như ma đuổi

“Ông gợi ý Đà Lạt nên đón nhận toàn bộ phân khoa và bộ phận sinh viên của Viện Đại Học Huế đến trú. Chuyện đã diễn ra là sinh viên của Viện Đại Học chạy ùa ra lấy vé hàng không, chuồn càng nhanh càng tốt khỏi Đà Lạt.Chuyện diễn ra dường như ông hoàn toàn không chú ý đến tình thế của Viện Dại Học Đà Lạt.

Một tuần trước Chủ Nhật lễ Lá, Viện Đại Học Đà Lạt chính thức đóng cửa và những sinh viên còn lại được di tản về Sàigòn. Bà Claire và ông quyết định rằng khôn ngoan là di chuyển chính gia đình họ. Sau một số khó khăn, ông tìm cách xoay sở, kiếm được vé cho tất cả mọi người thuộc gia đình ông. Ông tháp tùng gia đình ông về Sàigòn, thấy họ yên ổn định cư và trở về Đà Lạt, bàn luận về số phận của Viện Đại Học Đà Lạt. Viện Trường Viện Đại Học và ông quyết định ông sẽ chuyên chở toàn bộ hồ sơ thành tích ghi điểm học vấn của sinh viên về Sàigòn và lập một khuôn viên tại đó. Ban Kinh doanh tốt nghiệp đã sẵn sàng được bố trí tại Sàigòn. Như thế kế hoạch của Viện là phát triển ban đó để tiếp nhận trường đại học sinh viên học đế tốt nghiệp.

Trước khi rời bỏ Đà Lạt, ông tham dự thánh lễ cuối cùng trong khuôn viên hoang vắng. Hôm đó là Ngày Thứ Năm Tuần Thánh và ông có linh cảm là một cái gì rất quan trọng sắp xảy ra. Ông cầu nguyện tha thiết cho sinh viên của ông và cho các con ông. Sáng hôm sau, Ngày Thứ Sáu Tuần Thánh, ông rời bỏ Đà Lạt với hai chiếc xe hơi. Ông lái một xe và hai giáo sư Pháp lái các chiếc khác. Đem vào trong hai xe đó, ông nhồi nhét mọi thứ có thể - kể cả mấy con gà, một lô ảnh chụp, và bất cứ thứ gì ông có thể kéo ra từ trong hồ sơ của Bà Claire. Nhưng khối lượng đồ đạc cồng kềnh là những hồ sơ thành tích ghi điểm học vấn của mấy ngàn sinh viên của trường kinh doanh.

Họ cùng ông theo đường ra lối biển hơn là lối đi Blao, mà ông có nghe một cha xứ chỉ dẫn, các ngư phủ theo đúng nghĩa từng chữ là khiêng và mang hai chiếc xe và để chúng lên chiếc thuyến tam bàn đánh cá có gắn động cơ. Suốt đêm ngày Ngày Thứ Sáu Tuần Thánh, mọi người đi thuyền dọc theo bờ biển và sáng sớm hôm sau thì đến Vũng Tàu. Không có những tiện nghi lên bộ, vì thế lại một lần nữa, các ngư phủ khiêng xe hơi ra khỏi thuyền đế lên bến. Từ đó ông lái về Sàigòn. Mắc dù nhiều phiền toái, nhất là về đêm, thì đó là một chuyến đi không có xảy ra chuyện gì.

Gia đình ông có hai căn nhà tại Sàigòn, một tại An Phú, một tại Phong Phú. Gia đình ông quyết định ở lại An phú, gần Sàigòn hơn. Lễ Phục Sinh năm 1975 được cử hành với các cha Phanxicô tại ngôi nhà thờ mới tinh ở Đa Kao.

Chẳng bao lâu, có tin quân lính Cộng Sản đang tiến nhanh về thủ đô và dường như người Mỹ không chặn họ lại. Về sau ông phát hiện họ đã có một thỏa thuận ngầm là Cộng Sản cho phép người Mỹ rút lui trọn bộ trước khi chiếm khu vực này. Đó là Tháng Tư khó chịu ở Sàigòn: ông cố để thi hành các nhiệm vụ của ông với tư cách Khoa Trưởng Trường Cao Học Kinh Doanh. Trong khi giảng dậy giáo trình thông thường, ông cũng cố nhồi cho sinh viên hiểu biết tầm quan trọng là làm trọn việc học tập bất kể việc gì xảy ra. Đấy là cách ông chia sẻ điều ông tin là sẽ có một chế độ mới và họ cần phải chọn lựa điều gì tốt nhất cho họ và tốt nhất cho đất nước. Ông thực sự cảm nhận cái này là một cuộc nội chiến sẽ kết thúc với thắng lợi cho Miến Bắc.[62]

Trong Hồi Ký Quia Respexit Humilitatem Meam ghi lại một số chi tiết ngay trước và ngay sau những ngày Đà Lạt đổi chủ:

“ …nằm sau đường mương đàng sau nhà Hòa Lạc, tức là nhà của Viện Trưởng Đại Học Đà Lạt, nhìn trường Võ Bị Quốc Gia, mìn đạn nổ như sáng rực cả một góc trời, tôi như người sực tỉnh khỏi một cơn mơ dài”[63].

“Ở lại Đà lạt tôi có ý: một là sớm được cùng gia đình đoàn tụ, hai là nếu Viện Đại Học Đà Lạt vẫn được chế độ mới chấp thuận để cho Giáo hội quản lý, thì tôi vẫn tiếp tục phục vụ tại Viện Đại Học; nếu như chế độ mới không cho phép Viện Đại Học Đà Lạt được tiếp tục dưới sự quản lý của Giáo Hội, thì có thể tôi vẫn được lưu dụng, [trang 168] còn nếu không được lưu dụng thì tôi sẽ đề nghị Toà Giám mục Đà Lạt sử dụng tôi làm việc gì cũng được. Vì vậy, trong ban giáo sư thuộc Viện Đại Học Đà Lạt cũ, tôi là giáo sư

duy nhất (cùng với một phụ khảo duy nhất có gia đình tại Đà Lạt) ở lại, không di tản về Sài Gòn. Sau khi toàn bộ Ban Giám Hiệu rời Đà Lạt, tôi được Đức Giám Mục chỉ định ở lại Viện như thành phần của Ban Giám Hiệu, bảo quản cơ sở vật chất, cùng với toàn bộ anh em công nhân lao động chân tay đều ở lại cả.

Từ đêm 30/3/1975 chính quyền cũ rút khỏi Đà Lạt, cho đến ngày tôi bị đưa vào trung tâm thẩm vấn Đà Lạt (24/4/75), mọi sinh hoạt đều bình thường, tôi có trình diện tại Ủy Ban Quân Quản, vị đại diện cho biết rằng: tại Đà lạt, thành phần giáo sư Đại học chỉ có một mình tôi, nên tôi hãy chờ đợi có chính sách chung. Và sau khi một số anh em giáo sư di tản xuống Phan Rang vài ngày, tôi trở về Đà Lạt, tôi có cử người tiếp xúc với bộ phận đặc trách văn hóa giáo dục của Cách Mạng thì cũng được trả lời như vậy. Và điều sau đây là cái sai lầm lớn (đúng hơn là cái khờ dại của tôi) trong những ngày ấy: đó là tham gia vào việc thành lập Hội Liên Tôn ở Đà Lạt!!!”[64]

[“Nay tôi cũng không nhớ rõ, trước hoặc sau khi Ủy Ban Quân Quản ra mắt đồng bào một hôm, tức là ngày 2 hoặc 4 tháng 4 (hình như trước một hôm, tức là ngày mùng 2 tháng 4 thì có lẽ đúng hơn), trong lúc tôi đứng trước Rạp Chiếu Bóng Hòa Bình (nay là rạp 3/4) một nhà sư áo vàng thuộc hệ khất sĩ, còn trẻ tuổi (khoảng trên dưới 30) đến chào tôi và tự xưng là “Đại Diện” của Phật giáo nhờ tôi giới thiệu với Tòa Giám Mục Đà Lạt, bàn về việc tổ chức thành lập một tổ chức gồm đại diện các tôn giáo để thực hiện hai mục đích:

1. Là tạo sự đoàn kết, hài hòa giữa các thành phần nhân dân, tránh những xô xát tranh chấp do sự chưa ổn định thời cuộc (lúc ấy Sài Gòn chưa giải phóng).

2. Là giải quyết vấn đề ổn định những xáo trộn xã hội: cướp phá, thiếu lương thực, thực phẩm, các gia đình ly tán neo đơn. Tôi thấy hai mục đích ấy không có tính cách chính trị mà chỉ là vấn đề nhân đạo [trang 169] xã hội phù hợp với tinh thần nhân ái của các tôn giáo, nên tôi đã dẫn vị sư này đến Tòa Giám Mục.

Đức Giám Mục vui vẻ nhận lời, và chỉ định một Linh Mục Đại Diện, còn tôi Đại Diện Giáo Dân đến dự cuộc họp thành lập Hội Liên Tôn nói trên lại Chùa Linh Sơn. Sở dĩ như vậy là vì từ năm 1963, hầu hết giới Công Giáo đều nghĩ rằng: giữa Phật Giáo và Cách Mạng có một sự thỏa thuận, cho nên những gì do Phật Giáo đề xướng hẳn là đều có sự chỉ đạo hoặc đồng ý của Cách Mạng! Hội Liên Tôn ấy hoạt động không đầy 10 ngày thì tan rã, sau khi nhiều lần xin Ủy Ban Quân Quản cho yết kiến để lãnh ý mà không được!

Thế nhưng có ai ngờ, hình như vì việc thành lập Hội Liên Tôn ấy mà phần nào tôi trở nên đối tượng của sự ngộ nhận khá nặng nề! Thậm chí có người cho rằng: đó là lý do làm cho tôi bị đưa đi học tập cải tạo. Riêng tôi, tôi không nghĩ như vậy, vì tôi nghĩ rằng Cách mạng đủ sáng suốt để thấy Hội Liên Tôn túc ấy thực chất chẳng có gì là phản cách mạng cả. Hình như đương sự (tức là vị sư khất sĩ áo vàng nói ở trên đây) chỉ có ý đồ là nấp mình ở dưới Hội Liên Tôn, không phải để chống đối Cách mạng mà chỉ là để né tránh sự xử lý của Cách Mạng đối với một số sai lầm của đương sự trong chế độ cũ (mà có lẽ đương sự là một Tuyên Úy Phật giáo của quân đội chế độ cũ, nay muốn nhờ Liên Tôn mà xóa nhòa cái vết tích ấy, sự việc có lẽ chỉ có vậy).

Còn việc tôi bị đưa đi học tập cải tạo xảy ra như sau: theo chính sách của Cách mạng thì những ai ra khỏi hàng ngũ ngụy quân ngụy quyền trước hiệp định Paris, thì xem như không có vướng mắc gì cả; mà tôi thì giải ngũ năm 1956, từ đó tôi chỉ sống hoàn toàn trong khuôn khổ Hội Thánh, không dính líu một tổ chức hoạt động chính trị nào cả! Hơn nữa, dưới cái nhìn của một số anh em sinh viên và giáo chức tại Đà Lạt có ít nhiều tương quan với cá nhân tôi, tôi được xem như là thành phần tốt (hay ít nhất là vô can, vô sự; chỉ là một tu sĩ hụt, một trí thức trùm chăn!)

Hơn nữa, nếu vì lý do chính trị mà tôi bị đưa đi học tập tại các trung tâm dành cho những thành phần ấy! Đàng này tôi đi học tập với tư cách là sĩ quan ngụy (mặc dù đã giải ngũ năm 1956) và như vậy là không đúng [trang 170] chính sách. Đến nay tôi cũng chưa rõ tại sao lại xảy ra sự việc như vậy! Lầm lẫn chăng? Nhưng thôi, chuyện đã qua rồi, hậu quả chẳng có gì trầm trọng lắm! Trái lại chỉ có lợi cho tôi về nhiều mặt như tôi đã trình bày trên kia, và tôi cũng xác nhận rằng: chế độ của trại học tập của Tổng Trại 8 do Quân Khu 5 quản lý tại Sông Mao là rất tốt, hầu hết anh em học tập ở đó ra đều giữ một kỷ niệm tốt về thời gian học tập nhất là đối với số cán bộ thuộc thành phần bộ đội: cởi mở, chân thành đúng với truyền thống chân chính của danh hiệu “Bộ Đội Cụ Hồ”[65]]

“Sau ngày tôi trở về Viện Đại học Đà Lạt, tôi tiếp tục cư trú tại Trường Đại học (bấy giờ do một ban quản lý gồm đại diện của Nhà nước và đại diện của Giáo hội quản lý, nghiên cứu thể thức chuyển giao cho Nhà nước). Trong quy ước giữa hai bên thì tất cả mọi giáo viên, nhân viên cũ của Đại học, nếu còn ở lại thì được Nhà Nước lưu dụng, ngày 3/4/ 1975 tôi là giáo sư duy nhất ở lại. Thế nhưng, trong danh sách những người ở lại (lập trong thời gian tôi đi học tập vắng mặt, tôi bị lọt sổ hay bị gạch sổ) nên khi Đại học Đà Lạt hoạt động lại dưới sự quản lý của Nhà nước, tôi không được lưu dụng. Tôi bắt đầu tự mưu sinh bằng cách làm vườn trồng rau, đây là một kinh nghiệm quý và là một vinh dự lớn: tôi làm được ba vụ rau bắp cải, bán cho hợp tác xã phường 4 Đà Lạt!

Nhân dịp này tôi cũng xin ghi lên đây lời thành tâm tri ân đối với một số anh chị em đã có lòng thương giúp đỡ tôi về mọi mặt, trong thời gian tôi lưu trú tại Đại học Đà Lạt; giúp đỡ lao động sản xuất, chia sẻ lương thực thực phẩm, áo quần và tiền nong - quả là bát cơm phiếu mẫu đáng giá nghìn vàng! Điều quý hóa là phần đông các ân nhân ấy là những người đôi khi không có liên lạc gì với tôi trước, nay biết tôi ở vào hoàn cảnh khó khăn thì giúp đỡ vì lòng từ thiện, ngoài ra tôi cũng [trang 171] như bất cứ người nào đi học tập về đều gặp nhiều khó khăn đôi khi khá căng thẳng về mọi mặt”[66].

“Từ cuối đêm 26 rạng ngày 27 tháng 8 năm 1976, đêm đầu tiên tôi trở về lại Đà Lạt sau 16 tháng cải tạo, tại nhà Hoà Lạc của Đại Học Đà Lạt, tôi quỳ gối phỏng ý bài thơ “Lên Đỉnh Cát Minh”, ghi lại những dòng sau đây:

“Đêm nay mới thật là đêm

Bao năm lạc bước êm đềm về đây

Về đây sau những tháng ngày

Đau thương phúc lạc tràn đầy cả hai

Bắt đầu tất cả đêm nay:

Bình an, phúc lạc, an bình, bình an”. [trang 191]

Và sau mấy câu thơ ấy, tự nhiên tôi thay đổi chữ ký.

Trước thì: [chỗ này có chữ ký dài]

Nay đổi sang như sau: [chữ ký tắt]

Sự thay đổi tự nhiên bột phát đêm hôm ấy có phải chăng là dấu hiệu tôi bước sang một giai đoạn mới hoàn toàn mới của cuộc đời? Sự thay đổi mà trước kia bao nhiêu người khuyên tôi, vì họ cho chữ ký cũ là rất xấu và rất nguy, nhưg tôi đã nhất định không chịu nghe. Đêm ấy, gần như một cách vô thức, vô ý định, tôi đổi chữ ký, một việc làm mà tôi không hiểu do đâu, mà chính tôi cũng lấy làm ngạc nhiên! Và quả thực, cuộc đời tôi đổi mới hoàn toàn”[67].

“Sau ngày trở về lại Đà Lạt, anh Viện[68] là người đầu tiên đến thăm tôi tại trường Đại học Đà Lạt. Điều đáng nói nhất là trong một buổi toạ đàm do trường tổ chức tại phòng khách nhà Viện trưởng cũ. Tôi ngồi nghe anh Viện nói chuyện, mà cứ như trong mộng. Thật khó ngờ được rằng lại có cái ngày anh Viện tôi đến thuyết trình cho anh em cán bộ Trường Đại Học Đà Lạt, ngồi tại chính cái phòng khách ấy! Và lẽ ra, ít nhất tôi cũng được đón anh tôi với tư cách giáo sư duy nhất ở lại Viện Đại Học, lúc toàn ban giáo sư di tản, thế nhưng, lại ngồi nghe anh như một anh ngụy quân đi học tập về chưa có quyền công dân! Tôi thương mình thì ít mà thương anh thì nhiều! Chẳng biết thâm tâm anh ra sao, nhưng tôi thấy anh có thương tôi nhiều mới lên thăm tôi để hai anh em chúng tôi phải sống những giây phút khá oái oăm như vậy!”[69]

Trong lúc GS Nguyễn Khắc Dương phải rắc rối với nhiều chuyện nan giải, thì số phận Viện Đại Học Đà Lạt vẫn được những người làm chủ mới quyết định. Năm 1975, Ban Quân Quản thị xã Đà Lạt và GS Nguyễn Lam Kiều từ phía Bắc vào tiếp quản Viện, phối hợp với nhân viên của Viện “canh gác bảo vệ” cho Viện[70].

Chương Sáu: Khối Hành Chánh

1. Văn Phòng Hành Chánh

Gồm các thư ký phụ trách một số công việc khác nhau, điện thoại viên, tùy phái trong Tòa Viện Trưởng, phụ tá các hoạt động hành chánh cho Viện Trưởng. Viện Trưởng có một Phó Viện Trưởng công tác. Một Tổng Thư ký đôn đốc mọi việc hành chánh và một sống công việc do Viện Trưởng uỷ nhiệm trong văn phòng Viện. Lần luợt có các Phó Viện Trưởng Nguyễn Hòa Nhã làm việc dưới thời LM Nguyễn Văn Lập, và ông Trần Quang Diệu làm Tổng Thư Ký. Trước đó, anh Sử[71] nắm nhiệm vụ Chánh Văn Phòng Hành Chánh ở Toà Viện Trưởng. Đến thời kỳ Linh Mục Lê Văn Lý làm Viện Trưởng thì có LM Hoàng Quốc Trương làm Phó Viện Trưởng nhưng không có chức vụ Tổng Thư Ký. Năm 1972, Lm Viện Trưởng bố trí GS Đỗ Hữu Nghiêm làm Phụ Tá Hành Chánh[72] cho Viện Trưởng trông coi việc hành chánh[73].

Tòa nhà hành chánh (Hòa Lạc) Viện Đại Học Đà Lạt gồm các ông Phan Phát Tường, Nguyễn Viết Khai, Nguyễn Hữu Tình, Nguyễn Đức Hảo.

Hầu hết các nhân viên kế thừa từ nhiệm kỳ của LM Viện Trưởng tiền nhiệm Nguyễn Văn Lập. Một vài vấn đề khó khăn tự nhiên trong giai đoạn chuyển tiếp nhiệm kỳ giữa Viện Trưởng mới và cũ về tâm lý của những người cùng cộng tác nhưng chưa hiểu nhau rõ và chưa hòa đồng được ngay. Có những khó khăn do trình độ đào tạo, địa phương của một số người. Nhưng cách xử dụng người theo tinh thần bác ái nhân bản không thể một sớm một chiều làm thay đổi tất cả.  Nhưng rồi mọi việc vẫn diễn tiến êm xuôi ít ra trước mắt cho đến ngày 30/3/1975 ở vùng Đà Lạt

2. Phòng Liên Lạc tại Sàigòn: Viện có một Văn Phòng Liên Lạc tại Thương xá Tax ở Sàigòn, do Ông Đỗ Văn Thành phụ trách chung vào giai đoạn năm 1971-1974.

Một trong những hoạt động chính yếu của Phòng Liên Lạc là chuẩn bị việc đưa rước các giáo sư đi Đà Lạt để dậy học và đưa các vị đó về lại Sài gòn. Phòng Liên Lạc mua vé máy bay cho các giáo sư nào muốn đi đường hàng không hay điều chuyển xe chuyên chở các giáo sư nào muốn đi lại bằng đường bộ.

Văn phòng này lúc đầu đầu được đặt tại số 262 Trương Minh Giảng Sàigòn 3. Nhân sự gồm một Trưởng Phòng với một vài thư ký và tài xế. Khi Ban Cao Học CTKD được thiết lập tại Sàigòn và khai giảng ngày 11/1/1969 tại Lầu II, Tòa Nhà Thư Quán Xuân Thu và Trường Taberd. Sau đó Cơ sở trường chuyển sang Lầu II, Thương Xá Tax, đường Nguyễn Huệ Sàigòn 1 thì Văn Phòng này cũng chuyển theo.

Chương Bảy: Khối Tâm Linh

1. Nguyện Đường:

Khu nguyện đường đi liền với sinh hoạt tâm linh này, năm 1970-1975, có một Lm tuyên úy sinh viên là Lm Lã Thanh Lịch cũng từ Gp Cần Thơ, gốc Gp Hà Nội lên phục vụ.

Nguyện đường Năng tĩnh là kiến trúc biểu trưng cao đẹp nhất của lý tưởng phục vụ của Viện Đại Học Đà Lạt. Ngôi thánh đường được xây dựng ở khu đất trang trọng, uy nghi, trên đỉnh đồi cao nhất khu A được san bằng. Thánh đường được thiết kế theo đồ hình tổng quát là tam giác, phù hợp với ngọn tháp tam giác cao vút lên trời xanh, biểu tượng huyền nhiệm Thiên Chúa Ba Ngôi, cao 38 mét.

Toàn thể cấu trúc ấy hiển nhiên nói lên quan hệ Trời Đất Người – Thiên Địa Nhân, trong tâm thức giao lưu của văn hóa Á Đông cổ truyền - triết lý Tam Tài. Trước Tòa Nhà Năng Tĩnh là một sân trải sỏi đất đỏ được vẫn dùng làm nơi tổ chức những buổi lế tiếp đón quan khách hay nghi lễ truyền thống, kỷ niệm như lễ quan thầy của Viện và lễ phát bằng tốt nghiệp hằng năm. Nguyện Đường này là nơi cử hành thành lễ hằng ngày của Linh Mục Viện Trưởng và các Linh Mục sinh hoạt trong Viện Đại Học phục vụ tại chỗ hay từ nơi khác đến. Thời LM VT NguyễnVăn Lập, thánh lễ hằng ngày được cử hành ở tòa nhà có văn phòng Viện

Theo Linh mục Nguyễn Văn Lập nhớ lại, các sinh viên Công giáo lập nên Liên Đoàn sinh viên Công giáo lúc đó chiếm khoảng 10% sĩ số toàn viện tương đương với tỷ lệ ngoài xã hội. Các sinh viên Phật giáo tổ chức các sinh hoạt trong Chùa, có một ít sinh viên Tin Lành. Tất cả đều sống hài hòa, không có vấn đề kỳ thị tôn giáo.Nhà nguyện Công giáo tọa lạc trên đồi cao, chung quanh là các phòng dành cho các giáo sư và các phòng học của sinh viên.

Có những lúc sinh viên Công giáo cầu nguyện bên trong, bên ngoài sinh viên các tôn giáo khác học bài trong bầu không khí thinh lặng và thân thiện. Có thánh lễ vào buổi trưa nhưng không có các hội đoàn trong viện. Linh mục thường nói với sinh viên: “Chúng con ai là Công giáo thì phải là Công giáo 100%, ai là Phật Giáo thì cũng phải là Phật Giáo 100%, thì tự nhiên có hòa đồng.”

Linh mục Nguyễn Văn Lập biểu hiện tình cảm thân cận với các tu sĩ Phật giáo bên Chùa Linh Sơn. Có một đại đức trẻ đự định sang Nhật du học tại một trường Phật Giáo. Bên Nhật đòi vị đó phải xuất trình bằng cấp đã đậu ở Việt Nam, nhưng các tăng ni ít khi tham dự khảo thí để lấy bằng phần đời. Nếu không, ít nhất phải có thư giới thiệu của một giáo chức cao cấp có uy tín trong ngành giáo dục. Linh mục sẵn sàng nhận giới thiệu ngay để giải quyết khó khăn cho vị đại đức ấy. Trước ngày lên đường, vị đại đức tố chức một buổi tiếp tân cám ơn và từ biệt các thân nhân, bằng hữu và ân nhân. Trong số các khách mời , có Thượng Tọa Thích Minh Châu, Thích Thiện Minh và nhiều vị Thượng Tọa khác cùng Linh mục giáo sư Trần Thái Đỉnh. Khi linh mục Viện Trưởng tới, các ThuợngTọa hỏi Lm Đỉnh người vừa đến là ai. Linh mục bắt tay chào các Thượng Tọa và khi biết Linh mục Lập đã có cư chỉ ưu ái với đại đức, các Thượng Tọa ngỏ lời cám ơn.

Hình ảnh một nguyện đường đại học

Ký ức sau này của Bác Hòa, người phụ trách sửa chữa phòng ốc của Viện cho thấy cảnh đầy trang trọng tôn nghiêm của khu Năng Tĩnh bây giờ tiêu điều thế nào:

"Đầu năm 1976, có ba GS ở Hà Nội được đưa vào tiếp nhận thay thế: GS Hiệu Trưởng Trần Thanh Minh, GS Phó Hiệu Trưởng Phạm Bá Phong và anh Nguyễn Hữu Mỹ. Ba người tìm đến anh Hương Bình, một sinh viên cũ của Viện, giúp chấn chính lại máy móc kỹ thuật trong Văn Phòng Viện. Rồi theo chỉ đạo của Ban Giám Hiệu mới, Hương Bình phải làm một ngôi sao năm cánh, lắp trên tháp Năng Tĩnh, bao phủ mà không đập bỏ cây Thánh Giá một cách phũ phàng, kịp ngày khai giảng niên khóa 1976-77.

Ở thời điểm ấy, đưa ngôi sao lên đỉnh tháp cao 38m không phải là chuyện đơn giản, nên anh Hương Bình yêu cầu có chừng hai mươi người phụ giúp. Trong số đó có ba người leo lên tháp là GS Nguyễn Hồng Giáp, anh Trần Tưng và Nguyễn Vinh Quang cùng với Hương Bình lấy bù long xiết chặt các cánh ngôi sao ôm chặt cây Thánh Giá.

Cho đến ngày hôm nay, cây Thánh Giá, biểu tượng cho tinh thần Công giáo Thụ Nhân, vẫn sừng sững vững vàng trong lòng ngôi sao, như đang giang đôi cánh tay đỡ ngôi sao đứng ngạo nghễ giữa Khung Trời Đại Học[74]. Hình ảnh ấy phải chăng ám chỉ đã đến thời người Cộng Sản phải xây dựng chủ nghĩa trên nền tảng Công Giáo lấy tình thương thay cho hận thù giai cấp chồng cao ngất trời!?"

Nhưng dưới con mắt của nhiều cựu sinh viên khác, những cảm nhận được biểu lộ khác, có phần cay đắng, buồn tủi, pha lẫn bàng hoàng, ngỡ ngàng như tình cảm và niềm tin linh thiêng nhất của mình bị những con người có hành động bạo tàn xúc phạm:

“Những bước chân vô thức dẫn tôi dần trở lên khu Năng Tĩnh tự lúc nào. Tôi ngước nhìn ngọn tháp Năng Tĩnh, biểu tượng tôn giáo đã được thay thế, một nỗi buồn ùa đến trong tôi trước cảnh vắng ngắt của sân Năng Tĩnh, nơi cách đây không lâu chúng tôi đã nhộn nhịp dự lễ phát bằng ra trường…

Tôi bước lên cổng chính Năng Tĩnh và thực sự cảm thấy kinh hoàng và bị xúc phạm đến lòng tin trôn giáo của mình, khi đập vào mắt tôi là hình ảnh những chiếc nồi, xoong chảo quánh, đen thui, treo lủng lẳng trên bức tường chính của gian giữa, nơi có bàn thờ, mà tôi đã từng dự thánh lễ. Bàn thờ xưa giờ là chiếc bàn đá trơ trụi, đã biến thành bếp tập thể, rất lộn xộn dơ bẩn. Quanh Năng Tĩnh, các phòng nghỉ của Giáo sư từ các nơi lên Đà Lạt lưu lại trong thời gian giảng dậy tại đây ngày xưa, nay đã biến thành nhà ở tập thể, các dẫy ghế ngồi trong gian chính chỉ còn mấy chiếc, không nguyên vẹn, chiếc thì chỏng gọng, chiếc thì mất chân. Thật là một cảnh tượng xé lòng”[75].

Ôi! một cuộc đổi đời “hạnh phúc (!?)” mà biết bao người đã “đón nhận” bằng cách chạy trốn, kể cả hiểm nguy đến sinh mạnh của mình!

2. Tuyên Úy Vụ

a. Linh Mục Tuyên Úy được thành lập từ năm 1959 cho một tập thể sinh viên nhỏ bé ban đầu. Nhiệm vụ chính của Tuyên úy là “phát huy văn hóa Việt Nam trong khía cạnh nhân bản, dân tộc và khoa học, dung hòa các giá trị cổ truyền quốc gia với mọi tư tưởng quốc tế, nhất là tinh thần Phúc Âm Công Giáo[76]”. Phòng Tuyên úy còn giúp đỡ các sinh viên ngoài Công giáo muốn tìm hiểu đức tin Kitô.  Khi sinh viên Công giáo đông hơn, thì các sinh viên được qui tụ và tổ chức thành Đoàn Sinh Viên, rồi Liên Đoàn Sinh Viên Công giáo, do các trường hay phân khoa hợp thành. LĐSVCG được các vị LM tuyên úy sau đây lần lượt hướng dẫn:

Palacios, SJ

Phạm Văn Nhượng, gốc giáo phận Phát Diệm

Trịnh Việt Yên, gốc giáo phận Thanh Hóa

Từ năm 1971, Lm Lã Thanh Lịch, gốc giáo phận Hà Nội, sát nhập giáo phận Cần Thơ, được cử nhiệm làm tuyên úy[77].

b. Đoàn Sinh Viên Công Giáo Đà Lạt. Tập thể sinh viên Công Giáo Đà Lạt có tỷ lệ trung bình là khoảng 41% (sau Phật giáo là khoảng 45%) theo thống kê tháng 4/1973 trong sĩ số sinh viên ghi danh thụ huấn ở các khoa trong Viện. Đó là một số liệu thanh niên Công giáo tương đối cao trong một nước mà đa số không phải là Công Giáo

LĐSVCGĐL qui tụ các đoàn sinh viên thuộc các đại học xá: Bình Minh, Kiêm Ái, Trương Vĩnh Ký, Trinh Vương và sinh viên ngoại trú. Ban Chấp Hành LĐ gồm các chức vụ Chủ Tịch, Tổng Thư Ký và hai Ủy Viên Nội và Ngoại Vụ, làm việc chặt chẽ với Ban Chấp Hành các đoàn hội viên.

Các hoạt động SVCG được các Phòng chuyên biệt phụ trách. Phòng Cố Vấn và Nội Vụ lo Ca Đoàn Thụ Nhân, ca đoàn Phụng vụ, Tĩnh Tâm, Giáo Lý và Truyền bá Phúc Âm. Sau cùng, Phòng Nội vụ cũng hợp tác với Đoàn Thanh Niên Công Giáo Đại Học (JUC) tổ chức thuyết trình và ấn hành nội san Năng Tĩnh để thông tin và huấn luyện. Phòng Ngoại vụ cùng Ban Chấp Hành mỗi đoàn lo các hoạt động đối ngoại và xã hội, quốc nội cũng như quốc tế

LĐSVCG Đà Lạt cũng giao lưu sinh hoạt với LĐSVCG các nơi như Sàigòn, Huế và sau này Cần Thơ lập nên một Tổng Liên Đoàn SVCGTQ, từ sau chính biến 1/11/1963.

Ba phái đoàn sinh viên Công Giáo Sài gòn, Đà Lạt và Huế gặp nhau tại Trung Tâm Phục Sinh ở Sàigòn vào đúng ngày 1/11/1963. Ngày thảo luận về qui chế tổ chức và hoạt động của giới sinh viên Công giáo toàn quốc lại là ngày đất nước Việt Nam đi vào một chiều hướng chính trị mới. Ngày 2/11/1963, các thành viên của ba phái đoàn sinh viên vẫn lặng lẽ kiên trì làm việc cẩn trọng.

Kể từ khi thành lập TLĐ/SVCGVN thì TLĐ trực thuộc hệ thống Phong Trào SVCG Quốc Tế Pax Romana (MIEC). TLĐ/SVCGVN được điều hành bởi Văn Phòng Tổng Thư Ký, TLĐ/SVCGVN, gồm có Tổng Thư Ký, Phó TTK Nội Vụ, Phó TTK Ngoại Vụ và Thủ Quĩ.

Hội nghị bầu cử một Ban Chấp Hành Lâm Thời, gồm các thành phần sau đây:

Chủ Tịch: Đào Duy (Đại Học Sàigòn)

Phó Chủ Tịch: Lê Thị Thiện (Đại Học Đà Lạt)

Tổng Thư Ký kiêm Thủ Quỹ: Nguyễn Văn Đương (Đại Học Huế)

Ban Tuyên Úy của TLĐ gồm có các Lm Nguyễn Huy Lịch (Sàigòn),     Nguyễn Hòa Nhã (Đà Lạt) và Nguyễn Văn Trinh (Huế).

Tổ chức TLĐSVCGVN được tài trợ từ TGM Nguyễn Văn Bình (1000$ làm quỹ hoạt động ban đầu), và Lm Nguyễn Văn Lập, Viện Trưởng Viện Đại Học Đà lạt. Chính vào khoảng năm 1966, LĐSVCGSG, Đoàn SVCG Huế, Đoàn SVCG Đàlạt (năm sau mới có Đoàn SVCG Cần Thơ) họp tại Sàigòn, đồng ý tiếp tục xúc tiến tổ chức Tổng Liên Đoàn SVCGVN, đặt trụ sở và BCH tại Sàigòn. Phái đoàn Đà Lạt gồm có:

Nguyễn Sĩ Bạch (VK), Chủ Tịch (nay là Thầy Sáu, Houston, TX),

Huỳnh Đắc Chương (CTKD), Phó Chủ Tịch (nay Thầy Sáu, Houston, TX)

Đặng Đình Soạn (hiện ở Houston, TX).

Năm 1969, Tổng Liên Đoàn SVCG được tổ chức ở Huế, đại diện cho Viện Đại Học Đà Lạt là Nguyễn Sĩ Bạch là Chủ Tịch Đoàn SVCG Đà Lạt, dù có thể NSB đã ra trường[78].

Về phương diện tôn giáo, ngày 16/4/1973, Viện cũng thống kê tình hình tín ngưỡng tôn giáo cho tập thể sinh viên là 3475 người, không kể sinh viên Ban Cao Học CTKD ở Sàigòn. Đây là một bức tranh liên tôn đẹp đẽ hiếm có trong tập thể sinh viên thuộc nhiều xu hương tín niệm khác nhau cùng chung vai sát cảnh thi nhau học tập để trở nên người hữu ích cho xã hội. Thụ nhân để thành nhân chắn hẳn là một mẫu số chung hay một sợi chỉ xuyên suốt những tấm lòng các tầng lớp thanh niên ưu tuyển trong xã hội Việt Nam khi đó.

Dù đất nước đang bị chiến tranh xâu xé, họ vẫn tiến lên để giành một vị trí xứng đáng trong công cuộc xây dựng xứ sở thân yêu nhưng đau khổ này. Điều có nhiều ý nghĩa là không phải càng trở nên tri thức thì người ta càng xa tôn giáo và tín ngưỡng mà trái lại những tín niệm ấy trở nên cần thiết, trưởng thành và sâu sắc hơn. Con người có niềm tin tôn giáo chân chính và thuần thành càng sống nhân bản và vị tha hơn. Điều này cũng chứng minh một chân lý khác là con người càng nhân bản thì càng gần gũi với tôn giáo, chứ không phải ngược lại như một số chủ trương nào đó.

Biểu đồ 7. Tình hình tôn giáo sinh viên VĐHĐL tháng 4/1973[79]

Có dự kiến hoạt động tâm linh này phát triển thành một Phòng Tuyên Úy qui mô hơn trong tương lai, đáp ứng cho khát vọng và niềm tin của thanh niên trí thức ưu tú của quê hương và dân tộc Việt Nam.

Chương Tám: Khối Phục Vụ Chuyên Biệt

1. Phòng Quản Lý:

Khoảng năm 1972-75, LM Phan Công Chuyển, từ Gp Cần Thơ, gốc Gp Phát Diệm và Thầy Đinh Quang Trí, Dòng Đồng Công phụ trách, quản lý bộ phận tạp vụ, trông coi và bảo trì các cơ sở vật chất và phương tiện vận chuyển và điện nước, thực phẩm trong Viện.

Từ trước, trong một thời gian sư huynh Théophane đảm lãnh trách nhiệm quản lý cho Viện (1964-1968). SH Théophane được mọi người coi là người nội trợ đảm đang cho cha Viện Trưởng. Đi vào chi tiết thì việc quản lý rất đa đoan khó khăn. Chinh vì thế công việc quản lý vật chất được quan niệm là một loại công việc chuyên biệt.

Khi ông làm quản lý, thì vào chính thời gian ấy, tài chánh của Viện phong phú hơn hết. Tài năng xoay sở của GS Trần Long đã giúp cải thiện tình hình kinh tài cho Viện, đặc biệt dưới thời LM Lê Văn Lý làm viện trưởng. Ông thầm cảm tạ những nỗ lực của GS Trần Long lo cho việc chung.

Không bao giờ thiếu tiền chợ, nên thịt cá, cơm ngon, gạo thơm lúc nào cũng đầy đủ no nê. Có tiền trả thù lao cho các Giáo Sư, nhân viên của viện. Mọi người đều thấy thoải mái ký sổ trước khi lãnh lương ra về. Đúng là “Có tiền mua tiên cũng được”, và “Phú quý đa nhân hội”

VĐH phải tự cung cấp nước dùng hằng ngày. Có lúc tình hình cung cấp nước khó khăn. Nuớc được bơm từ sườn đồi lên bể lọc ở đỉnh đồi khu Năng Tĩnh rồi phân phối lại cho các tòa nhà ở các cao độ thấp hơn. Hồ cạn, thường Quản lý Viện phải điều đình với nhà máy nước Đà Lạt, xin nước đổ vào giếng của Viện, để bảo đảm cho mọi sinh hoạt bình thường trong viện

Phải luôn luôn dự trữ xăng đầy đủ để bảo đảm xe chạy đều đặn, đưa đoàn giáo sư lên xuống sân bay Liên Khương, nhất là khi vận chuyển khó khăn. Xăng cần thiết cho mọi loại hoạt động bất thường khác như đưa sinh viên ốm đi bệnh viện, và vô vàn thứ việc không tên đột xuất khác. Quản lý lo trữ xăng, còn phải giữ xăng cẩn thận. Nếu không, có thể gây cháy nổ nguy hiểm…

Qua vai trò ấy, SH để lại một kho tàng kinh nghiệm giao tế nhân sự trong môi trường Đại Học Thụ Nhân. Để làm tròn trách nhiệm quản lý, SH thấy cần phải sống chan hòa bình dị. Ông thực sự đã sống gần gũi đặc biệt với mọi người mà Văn phòng Quản Lý chịu trách nhiệm trực tiếp. SH biết pha trò cười trong lúc cần giảm bớt căng thẳng. Là một nhà giáo dục, SH không bao giờ bi kịch hóa chuyện làm việc chung với nhau ở bất kỳ hoàn cảnh nào.

SH Théophane coi việc đắc nhân tâm là một bí quyết quản lý quan trọng trong giao tế nhân sự và xã hội. Học hỏi tâm lý học, tâm tính học, đạo đức học trong sách vở, ông còn rút tỉa kinh nghiệm sống lâu năm với nhiều người, từng trải về tâm lý giáo sư và sinh viên, tim hiểu tính tính mọi loại người Trung Nam Bắc, Tây Tàu. Thời gian du học của ông ở Rôma, sống chung với bốn mươi sư huynh dị chủng là một trường học kinh nghiệm quốc tế về giao tế cộng đoàn. SH thấy phải sống đời sống nội tâm sâu xa, để tự biết mình chính xác, thì mình sẽ hiểu người. Câu châm ngôn ở cửa miệng người đời “Suy bụng ta ra bụng người” là chìa khóa dẫn đến thành công mà SH cố áp dụng trong những năm làm việc ở Viện Đại Học Đà Lạt.

SH Théophane chú ý tìm hiểu sở thích của từng Viện Trưởng như một “nhà tình báo thượng thặng”, nhưng chỉ để làm vui lòng nhau. Cha Lập thì thích hút cigare, nên có ai cho, thì SH liền đem biếu cha Lập. Cha Lý thì sống khổ hạnh, không hút thuốc mà cũng không uống rượu, chỉ ghiền tennis mà thôi. Cha Lý thường hay nhắc nhở mọi người câu nói bất hủ gây ấn tượng thật mạnh mẽ như một điệp khúc: “Rồi cũng chết!”. Ngài cũng thích vui đùa với SH Théophane như hồi hai người còn là bạn học thời thơ ấu ở Hà Nội. Sau này SH mới có cơ hội cộng tác với những Linh Mục khác, như cha Vũ Minh Thái tươi trè và dễ tính.

Ông làm quen thân với từng nhân viên dưới quyền, tìm hiểu các nhu cầu của họ. Họ cần thứ gì, như thuốc men, thì ông giúp, có gạo, có quà thì ông cũng nhớ phân phối cho họ, chia sẻ với họ. Sư huynh nhớ một điều họ thích nhất là đề nghị cha Viện Trưởng chia đất trồng trọt cho họ. Linh Mục Viện Trưởng Lê Văn Lý đã đồng ý cho họ đất đai làm của riêng vớí văn tự chính thức kèm theo.

Nhiều bài học sư huynh đúc kết được trong cuộc sống: Phải rất tế nhị với những người nghèo túng và ít học làm việc chung với mình, ứng xử công bình với mọi người. Chớ quở trách ai mà không có lý do rành mạch; hãy rất bình tĩnh nhã nhặn khi bị chỉ trích.

Mấy tháng trước biến cố 30/4/75, sư huynh nhận được một lá thư như đùa bỡn nhưng có tính tiên tri: “Chúc Frère ở lại mãi mãi trong Viện để cho sinh viên và nhân viên trong Viện được gặp Frère cới cái áo dòng thâm và cái cổ trắng mỗi ngày. Nhưng có người lại nói: “Frère ơi! rất tiếc là chúng mình phải ly biệt nhau. Frère ở lại đây không được lâu đâu…”

2.Nhà khách Năng Tĩnh

Thực tế đây là nhà khách vãng lai dành cho các giáo sư thỉnh giảng cư ngụ tạm thời trong thời gian lên giảng dậy hay công tác tại Viện Đại Học Đà Lạt. Được bố trí ở nơi gần thánh đường nhất và ở nơi cao nhất, thể hiện tinh thần “tôn sư trong đạo”, và “muốn con hay chữ phải yêu lấy thầy”, mỗi căn phòng trên Tòa nhà này được trang bị đầy đủ tiện nghi như một phòng khách sạn. Ngay bên ngoài khu phòng cá nhân là một phòng khách lớn liên hợp với nhà cơm. Một phần tòa nhà Năng Tĩnh dùng làm phòng riêng của Lm Tuyên Úy và các bàn thờ phụ dùng để các Linh Mục giáo sư cần dâng thánh lễ mỗi buổi sớm, khi công tác trên Viện Đại Học.

Vài thí dụ về cách ứng xử với nhân viên giảng huấn của LM Nguyễn Văn Lập

Đối vơi các giáo sư, có một vài việc LM. Viện Trưởng Nguyễn Văn Lập đã thực hiện đặc biệt, gây nhiều ấn tượng mà không mấy người biết đến.

1./ Chẳng hạn, khi mời một giáo sư ở Sài Gòn lên dạy ở Đà Lạt, linh mục đích thân đến nhà vị giáo sư đó, nhưng linh mục bảo người tài xế đậu xe cách nhà chừng 100 mét, linh mục đi bộ vào nhà. Và khi vị giáo sư đó tiễn linh mục, ra cổng thấy xe của linh mục đậu xa, hỏi ngài lý do tại sao?

Linh mục trả lời:

“Ngày xưa Lưu Bị đi mời Khổng Minh phải tam xa cố thảo lư. Bây giờ tôi đậu xe xa có 100m, đâu có gì khó nhọc so với công lao của giáo sư sẽ giúp cho Viện sau này”

Nhưng nếu có vị giáo sư nào từ chối lời mời của linh mục lần đầu, ngài sẽ trở lại lần thứ hai, ngài bảo người tài xế đậu xe cách nhà khoảng 200m. Khi vị giáo sư đó tiễn linh mục ra cổng lấy làm lạ tại sao linh mục cho đậu xe xa hơn lần trước, ngài cũng trả lời tương tự như lần vừa rồi. Trong thực tế cũng có vị từ chối đến lần thứ hai, ngài sẽ quyết định trở lại lần thứ ba, lần này ngài cho đậu xe xa hơn 300m và cuối cùng vị giáo sư đó thực sự cảm động về tình cảm sâu đậm của ngài nên đã nhận lời.

LM. Lập không chỉ ưu đãi những giáo sư đang giảng dạy ở Viện, mà còn đối xử nhiệt tình với những người chưa được mời dạy hay thân nhân trong gia đình của các giáo sư. Thật vậy có những người đang học ở Pháp hay ở Mỹ chưa tốt nghiệp, nghỉ hè về Việt Nam chơi, lên Đà Lạt ở khách sạn Palace, nếu linh mục biết được ngài cũng đích thân đến khách sạn mời về Viện ở trên Năng Tĩnh và ăn ở chung với các giáo sư khác, khiến họ rất cảm kích tình cảm quí báu đó của ngài. Khi họ về nước, cha mời họ, thì họ không thể nào từ chối được.

Nhưng ban đầu ít người làm việc cho Viện và điều kiện còn dễ dãi, làm việc giao tế quá nặng về tình cảm mà không có nguyên tắc thì sẽ khó điều hành một cơ sở như Viện Đại Học.

2./ Ngay cả đến thân nhân của các giáo sư cũng vậy, LM. cũng đối xử thật hết tình, thí dụ như phu nhân của một bác sĩ, em ruột của một giáo sư dạy trong Viện, có quen biết ngài từ trước ở Huế. Khi ba lên Đà Lạt ở trong Viện, và một buổi sáng bà cần xe của Viện đưa bà đi chơi thác Cam Ly. Ông Hòa người phụ trách nội dịch lên báo với ngài, mà trong Viện không còn xe nào để đưa bà đi, nhưng không dám kêu taxi, vì sợ phật lòng vị khách này, ngài liền bảo lấy xe riêng của ngài đưa bà đi chơi. Dù sau đó, chính ngài phải đi xe taxi đến dự lễ khai giảng của Trường Trung Học Bùi Thị Xuân gần đó. Vế sau, gia đình của vị giáo sư biết chuyện, họ hết sức cảm động về nghĩa cử đấy thâm tình này của ngài, nhưng chắc có ân hận vì đòi hỏi như thế, trong lúc ngài bận mộ việc chính đáng.

Một việc làm của cố Viện Trưởng có thể là một bài học về chính sách của Viện, nên có thể nêu lên một số trường hợp cho các thành viên của Viện suy nghĩ.

3./ Một lần GS. T. N. T. lên dạy ở trường Đại Học Khoa Học. chỉ đi một mình, nhưng giáo sư đề nghị phòng Nội Dịch của Viện bố trí cho giáo sư ở phòng đôi. Nếu Viện hết phòng đôi, thì GS. sẽ ra khách sạn Palace, hôm sau sẽ lấy taxi vào Viện dạy học. Phòng Nội Dịch rất lúng túng, vì GS. T. là người nhiều uy tín trong giới khoa học, mà còn là nhân vật có thể lực trong Hội Đồng Quản Trị Ngân Hàng Việt Nam Thương Tín và giáo sư là người có nhiều cổ phần nhất trong ngân hàng này. Lúc đó, ở Năng Tĩnh không còn phòng đôi nào nữa hết.

Nhưng GS. Ph. V. D. đang ở phòng đôi. Nếu bây giờ yêu cầu thầy D. dời sang phòng chiếc, để thầy T. ở phòng đôi thầy D. sau này biết được, có thể tức giận lắm. Lúc đó, nhân viên nội dịch chạy lên cầu cứu LM. Viện Trưởng.

Ngài đề nghị lên mời thấy D. xuống giải nghĩa những câu thơ chữ Hán cho ngài. Thầy D. được LM. Viện Trưởng, mời xuống giải nghĩa thơ chữ Hán như vậy dĩ nhiên thầy D. rất vui vẻ và hãnh diện xuống nhà Đôn Hóa để ngủ. Thế là LM. Viện Trưởng giải quyết rất khôn khéo, tế nhị và kín đáo không làm phiền đến ai.  

4./ GS. Trần L. đã tính nhầm giờ dạy và tiền thù lao của LS. V. V. B. khoảng 10 ngàn đồng. LS. B. báo và yêu cầu văn phòng Trường CTKD điều chỉnh lại. Nhưng GS. Trần L. từ chối. Sau đó, LS. B. quyết định không tiếp tục các giảng khóa tại Viện nữa. LM. Lập biết chuyện, đích thân về Sài Gòn, đến văn phòng LS. B. xin lỗi về việc đáng tiếc kia.

Theo phán đoán của ngài, LS. B.từng cho ngài biết rằng , tiền bạc đối với Luật Sư không quan trọng lắm, nếu xét công việc trên căn bản lợi nhuận, chắc ông không bao giờ lên dạy ở Viện Đại Học Đà Lạt. Vì một buổi sáng làm việc ở Văn Phòng tại Sài Gòn, Luật Sư B. có thể kiếm từ 30 ngàn đến 40 ngàn đồng. Trong khi giảng dạy ở Viện Đại Học Đà Lạt, mỗi giờ chỉ trả thù lao một ngàn 500 đồng. Nhưng ông quyết định nhận dạy ở Viện Đại HọcĐà Lạt vì ông thương sinh viên và trân trọng tình cảm sâu đậm mà LM. Viện Trưởng dành cho ông. Kết quả của việc dàn xếp này là LS. B.vui lòng trở lại cộng tác với Viện[80].

Sư huynh làm việc trên Năng Tỉnh, ân cần tiếp đón các giáo sư, lo phòng nghỉ ngơi, chuẩn bị bữa ăn ngon miệng, sắp đặt tiền lương giáo sư và trao tận tay cho từng người trước khi họ rời Đà Lạt trở về Sài gòn. Ông còn nuôi thỏ chuẩn bị những món ăn đặc biệt tiếp đãi các GS[81]. Đó là món civet lapin. Nhà bếp học cách làm món này thật thơm ngon hợp khẩu vị, nấu với rượu trắng hoặc bia. Ông còn pha chế thêm rượu anh đào và có cả Bénédictine, Cointreau mà phụ huynh sinh viên khi lên Đà Lạt thăm con, đem biếu tặng sư huynh.

3. Sinh Viên Vụ.

Thời Linh mục Nguyễn Văn Lập. Đối với sinh viên, ngài hết lòng với sinh viên trong mọi lúc mọi nơi. Ban đêm nếu có sinh viên nào ngã bện, ch1nh Linh mục Viện Trưởng đưa đi, ví khi có ngài hiện diện, bác sĩ y tá đều tỏ ra mau măn tận tình hơn với sinh viên.

1./Cho tiền hay cho mượn tiền. Mối thân tình với sinh viên như thế đã khiến sinh viên rất gần gũi quí mến ngài,”kể cả để mượn tiền lúc gia đình chưa kịp gởi lên, mà tôi chẳng bao giờ ghi sổ sách, cũng chẳng nhớ đã trao cho ai.”

Mỗi buổi sáng LM. Viện Trưởng thường đứng trước văn phòng Viện, chào đón các sinh viên, trước khi họ vào các giảng đường. Và mỗi buổi chiều, LM. cũng đứng đó để tiễn đưa các sinh viên ra về. Và trên văn phòng của LM.Viện Trưởng ở lầu 2, bàn làm việc của ngài nhìn ra cửa sổ, có thể nhìn thẳng xuống cổng Viện. Vì thế, bất cứ lúc nào ngài cũng có thể nhìn thấy các sinh viên ra vào cổng Viện. Chính vì các sự việc này, cộng thêm trí nhớ còn rất tốt của LM., ngài có thể thuộc hầu hết tên các sinh viên trong Viện vá đặc biệt LM. còn biết rõ những mối tình của các cặp sinh viên trong Viện thời đó như cặp Tân & Việt, Nho & Xuân Lang v.v. mà ngay cả sau này, khi không còn ở Viện nữa, đôi lúc LM. cũng nhắc lại trong nhiều buổi trò chuyện.

Có lẽ nhiều sinh viên có dịp đi học lại, nghiên cứu, làm việc và giảng dạy ở khá nhiều đại học trên thế giới, anh Lưu chưa thấy có một viện trưởng nào dành những cảm tình sâu đậm như vậy cho sinh viên của họ. Hầu như sinh viên tại các đại học ở Úc hay ở Mỹ, chỉ biết mặt ông viện trưởng vào ngày mãn khóa, khi ông đến chủ tọa lễ phát bằng tốt nghiệp cho sinh viên.

LM. Viện Trưởng cũng thường cho các sinh viên tiền tổ chức party vào dịp Giàng Sinh và mượn tiền về nghỉ Tết hằng năm và nhiều người không trả lại, cũng được LM. xí xóa bỏ qua luôn.

2./ Bênh vực sinh viên. Sau Tổng Công Kích Tết Mậu Thân 1968, chính quyền tiến hành chương trình huấn luyện quân sự học đường cấp tốc cho nam sinh viên. Do đó Viện đã yêu cầu Trường Võ Bị Quốc Gia sang đảm trách chương trình huấn luyện cho sinh viên của Viện Đại Học Đà Lạt. Trường Võ Bị đã cử Thiếu tá Hạnh làm Liên Đoàn Trưởng Liên Đoàn Khóa Sinh, và các sinh viên năm thứ 4 của Trường Võ Bị làm huấn luyện viên.

Thường ngày, các sinh viên của Viện và của trường Võ Bị hay theo đuổi các nữ sinh viên trong Viện. Nhưng vì không rõ lý do gì, các nữ sinh viên thường thích các nam sinh viên của Viện hơn bên Võ Bị.

Do đó, theo nhận định của sinh viên Phạm Văn Lưu lúc đó, khi qua huấn luyện quân sự cho sinh viên của Viện, đây là cơ hội bằng vàng cho các sinh viên Võ Bị dằn mặt sinh viên của Viện. Cơ hội đó đã đến, khi các nam sinh viên tập đi diễn hành ngang qua một nhóm nữ sinh viên đang tụ tập trước thư viện, một số anh đã vẫy tay và là ó để chọc ghẹo các cô.

Chiều hôm đó, các huấn luyện viên đã tập họp tất cả liên đoàn khóa sinh trong sân khu Năng Tĩnh. Rồi các sinh viên Võ Bị lên lớp giảng đạo đức cho sinh viên của  Viện. Sau đó họ bảo ban chiều ai đã chọc ghẹo các nữ sinh viên, nên tự giác ra nhận lỗi và chịu phạt hoặc ai biết người nào phạm lỗi, nên báo cáo lên để bắt người đó ra phạt. Nếu không sẽ bắt tất cả khóa sinh phải chịu phạt hít đất và nhảy xổm. Không có ai nhận lỗi và tố cáo.

Các huấn luyện viên này nói những câu mà các sinh viên nghĩ là xúc phạm đến họ. Một số anh, trong đó có sinh viên Phạm Văn Lưu, đã đứng lên phản đối. Mấy sinh viên đó lập luận rằng ai có lỗi, người ấy phải bị phạt. Đó là điều cần phải làm để duy trì trật tự và sức mạnh của quân đội.

Nhưng sinh viên phản đối, không thể áp dụng hình phạt như một phương cách để hành xác và lăng nhục tất cả tập thể sinh viên được. Sau đó, toàn thể sinh viên khóa sinh đã vỗ tay tán đồng, rồi la ó phản đối, nên các huấn luyện viên đã phải nhượng bộ và cho giải tán.  

Tối hôm đó, các huấn luyện viên này báo cáo với Thiếu tá Hạnh và yêu cầu phải áp dụng kỷ luật  nghiêm khắc với các sinh viên thụ huâấ quân sự.Thiếu tá Hạnh gặp LM. Viện trưởng, xin cho ông được nghiêm phạt các sinh viên, vì kỷ luật là sức mạnh của quân đọi. Nếu lời thỉnh cầu này không được chấp thuận, Trường Võ Bị sẽ ngưng chương trình huấn luyện.

Vẫn theo sinh viên Phạm Văn Lưu, LM. Viện trưởng trả lời:

“Các ông đừng nóng giận, các ông không hải là nhà giáo dục, nên các ông mới hành xử như vậy. Các ông nên hiểu rằng, kh các sinh viên tụ họp thành đám đông thì hay phá phách chọc ghẹo các nữ sinh viên như vậy, cũng như khi đi dự các buối liên hoan đông người, các sinh viên cũng nghịch ngợm lấy confetti ném lên tóc, lên áo các cô gái.

Nhưng nếu giao cho một nam sinh viên nó cũng biết gallant (người đánh vi tính: galant), biết chiều chuộng, tiếp đãi lịch sử, tử tế và ân cần săn sóc cô gái đó. Trong số những sinh viên chiều nay, chỉ vài tháng nữa thôi, chúng nó tốt nghiệp ra trường, chúng sẽ làm ông này, bà nọ, cũng là giáo sư, là giám đốc, phó giám đốc của các cơ quan, xí nghiệp. Chúng ta không thể áp dụng những hình phạt như con vịt đó với chúng nó.”

Cuối cùng, Thiếu tá Hạnh phải nhượng bộ và chương trình huấn luyện được tiếp tục như cũ. Điều này chứng tỏ LM. Lập luôn thông cảm và hiểu biết sâu sắc về tâm lý sinh viên, mà luôn đứng về phía sinh viên để ủng hộ và bảo vệ. Đó là những kỷ niệm của những ngày LM.còn làm viện trưởng[82].

Các sinh viên đều hỏi ý kiến ngài trong những vấn đề quan trọng như có nên tham gia biểu tình không, khi có lộn xộn. Linh mục khuyến khích họ “các con phải đi biểu tình với đồng bào”, và ngài nhắc lại câu châm ngôn của phương Tây: “Cái gì người khác làm mà mình không làm, thì người ta sẽ làm để chống lại mình.”[83]

Cách ứng xử như thế nặng về tình cảm, tùy hứng hơn là theo bất cứ m65t nguyên tắc quản lý nào.

Tổ chức Sinh Viên Vụ được hình thành từ niên học 1970-71, có mục đích tạo điều kiện cho mọi sinh hoạt của sinh viên, ngoài chương trình giảng huấn trực tiếp. Tất cả đều là môi trường giáo dục để sinh viên tập luyện và phát triển toàn diện nhân cách về các đức tính và tác phong lãnh đạo, giao tế xã hội, nghệ thuật ăn nói trước công chúng và thể dục thể thao. Những sinh hoạt sinh viên cũng là nơi cho họ gặp gỡ trao đổi, phát triển tình thân hữu.

Tổ chức sinh viên. Một Ban Đại Diện Sinh Viên Liên Khoa có nhiệm kỳ một năm, do Ban Đại Diện các Phân Khoa và các Đại Học Xá  (Trương Vĩnh Ký, Kiêm Ái, Bình Minh) bầu lên. BĐD có CT, PCT, TTK, TQ và nhiều Ủy viên. Dưới có các Nhóm (theo Ban học), Lớp. Sinh Viên Đà Lạt gồm nhiều đoàn thể: nào Tôn giáo (SV Phật Tử, Công Giáo, Thanh Sinh Công), nào Văn hóa (Thanh Niên Thiện Chí, Thanh Niên Công Tác Xã Hội, Kappa Delta, Scipéco, Hoài Bão, Sinh Viên Phụng Sự Khoa Học, kịch đoàn Thụ Nhân), hay Địa phương (Sinh Viên Đất Quảng, Huế, Cần Thơ, Biên Hòa, Nha Trang, Phú Yên, Cam Ranh, Bình Định, Quảng Ngãi, Phan Rang, Lâm Đồng)

Tổ chức sinh viên ngoài chương trình giảng huấn trực tiếp này cũng đồng thời được phát triển ở cơ sở Trường CTKD tại Sàigòn, đặt trụ sở tại Lầu II, Thương Xá Tax, 135, Nguyễn Huệ Sàigòn, do Ông Dương Hiệp Nghĩa làm phụ tá.

Sinh Hoạt Sinh Viên. Trung Tâm Sinh Viên được xây dựng tại Đà Lạt với tài trợ của tổ chức Asia Foundation năm 1972. Vừa được thiết lập, TT đã có nhiều loại sinh hoạt đa dạng được tổ chức, như bầu cử Ban đại diện Lớp, Tổng Hội Sinh Viên Viện, Ngày Huynh Đệ (tựu trường), Ngày Cựu Sinh Viên (do Hội Cựu Sinh Viên Đà Lạt), Lễ Ra Trường (Đầu năm dương lịch), Ngày Sinh Viên, Ngày Đại Học (Giới thiệu Dại Học và Cao Đẳng cho học sinh lớp 12 ở thị xã Đà Lạt). Sinh viên còn tổ chức những cuộc họp mặt lớn như Trại Sinh Hoạt Liên Viện, Trại Nối Vòng Tay Lớn, Công Tác Thiện Nguyện. Sau cùng là các tập thể sinh viên nhỏ hơn tổ chức Picnic Thân Hữu, Báo Chí, Văn Nghệ, Bầu Cử, Học Tập, Du Khảo, Diễn Thuyết, …

Năm 1970-1973, LM Vũ Minh Thái làm giám đốc có LM Nguyễn Hữu Toản và GS Đỗ Hữu Nghiêm làm phụ tá cùng với một số nhân sự cộng tác như sinh viên Nguyễn Văn Năm sinh viên SP/VK, huấn luyện viên thể thao Nguyễn Văn Khiêu. Cơ quan sinh viên vụ quản lý tất cả các hoạt động sinh viên, như Trung Tâm Sinh Viên. Ớ đó, có quán cơm sinh viên do tu sĩ Đồng Công hợp tác với các nữ tu Tu Hội Tận Hiến, với LM Giáo sư Nguyễn Việt Anh làm Trưởng Tu Hội. Đoàn Sinh Viên Công giáo đã do LM Nguyễn Hòa Nhã, gốc Bắc Ninh, thuộc Gp Sài gòn, làm tuyên úy một thời gian. Ban thể thao phụ trách các sinh hoạt và cơ sở thể dục thể thao sinh viên, và hoạt động du lịch của sinh viên nhưng còn thiếu huấn luyện viên.

Trước năm 1970, dưới thời Giáo Sư Trần Long và năm 1971, khi Giáo Sư Phó Bá Long nhận chức Khoa Trưởng Trường CTKD, Giáo Sư Ngô Đình Long đều được cả hai vị cựu và tân Khoa Trưởng tín nhiệm và đề cử giữ chức vụ Phó Khoa Trưởng Trường này.

Giáo Sư Ngô Đình Long giữ chức vụ này đến năm 1973 thì được Linh Mục Viện Trưởng Lê Văn Lý bổ nhiệm làm Giám Đốc Sinh Viên Vụ do. Nhiệm vụ Phó Khoa Trưởng được trao lại cho Giáo Sư Tạ Tất Thắng. Ở chức vụ mới này, Giám Đốc Sinh Viên Vụ đã có dịp cộng tác mật thiết với các anh chị em sinh viên trong Ban Kịch Thụ Nhân, các ban nhạc, cũng như các hội đoàn sinh viên sắc tộc, thể thao[84], v.v. Các vị tiền nhiệm như LM Vũ Minh Thái, và lão thành như SH Théophane Nguyễn Văn Kế, tiếp tục làm cố vấn cho hoạt động sinh viên vụ[85].

Nội Qui Sinh Viên. Đề điều hòa các loại hoạt động của sinh viên, Viện ban hành một Nội Qui Sinh Viên. Nội Qui này gồm 37 điều được chia làm Năm Chương: Ch. I (mục đich và tôn chỉ, 1-2), Ch. II (nhập học, kỷ luật học vấn, tác phong sinh viên, 3-10), Ch. III (những quyền lợi sinh viên, 11-27), Ch. IV (biện pháp chế tài, 28-34), Ch. V (viễn ảnh tương lai, 33-37)

Một sinh hoạt khác do Sinh viên Công giáo phối hợp với Lm Tuyên Úy là tổ chức một ca đoàn và ban hợp xướng sinh viên thật điêu luyện, nhưng việc này chưa được kiên trì liên tục vì thiếu các Linh mục và giáo sư chuyên môn và say mê các bộ môn âm nhạc này, tuy một thời gian LM Ngô Duy Linh, nhạc sư Trần Hải Linh, nhạc sĩ Hùng Lân từng tham gia hoạt động, giảng dậy trong Viện này. Sau chuyến đi tu nghiệp tại Pháp, LM Ngô Duy Linh không bao giờ trở lại Viện Đại Học Đà Lạt nữa. Hơn nữa sinh viên sau khi tốt nghiệp, thì không còn sinh hoạt trong ca đoàn dành riêng cho sinh viên, nên có nhiều khó khăn

4. Các Cư Xá Sinh Viên

Từ thời Linh mục Nguyễn Văn Lập đã hình thành hai ký túc xá, một cho nam sinh viên, trong khuôn viên do Linh mục Ngô Duy Linh điều hành, với các nữ tu Tận Hiến của Linh Mục Việt Anh lo việc cơm nước. Chính các sinh viên định giá sinh hoạt qua Ban Dại Diện Ký Túc xá.

Ký túc xá Trương Vĩnh Ký dành cho các nữ sinh viên, là một tòa nhà do thị xã Đà Lạt tăng, do các nữ tu dòng Mến Thanh Giá Thanh Hóa trông coi , cũng co Ban Dại Diện sinh viên như bên nam sinh viên. Viên không tài trợ gì cho các ký túc xá ngoài chương trình trợ cấp học bổng cho các nữ tu sinh viên cư ngụ trong ký túc xá.

Đại Học Xá Nữ Sinh Viên. Cư xá này được thành lập năm 1960 tại đường Trương Vĩnh Ký dành cho nữ sinh viên.

Đầu năm 1971, các nữ sinh viên được chuyển từ đại học xá Trương Vĩnh Ký vào trong đại học xá Bình Minh.

Với nhu cầu phát triển, một học xá nữa được thiết lập dành cho nữ sinh viên, mang tên Kiêm Ái. Thực ra học xá này đã xuất hiện từ năm 1962, dành riêng cho nữ sinh nguyên là nữ tu, ở phía Tây Đồi Năng Tĩnh. Khu này được tổ chức gồm bốn “Lầu” với những tên rất thánh thiện: Khiêm Ái, Từ Ái, Nhân Ái. Sinh viên thường gọi chung là các lầu “Từ Ái” đủ chỗ sinh hoạt cho khoảng 80 sinh viên. Các nữ sinh viên được săn sóc theo từng cụm 20 người và có một Chị Cả trông nom săn sóc. Khoảng năm 1971-1975, các nữ tu dòng MTG Thanh Hóa được mời làm quản nhiệm coi sóc hai cư xá trong khuôn viên của Viện.

Biểu đồ 8. Tình hình cư xá sinh viên VĐHĐL, 1957-1973[86]

Học xá nam sinh viên ban đầu. Đại Học Xá Nam Sinh Viên từ niên học 1957-1958, có ba khu ABC trong khuôn viên của Viện. Thời LM Nguyễn Văn Lập làm Viện Trưởng, khi Trường CTKD bắt đầu hoạt động, những dãy nhà Bình Minh dùng làm đại học xá cho nam sinh viên. Lúc đó có khoàng 100 nam sinh viên. Vào mùa hè năm 1965, khi cha Ngô Duy Linh còn làm giám đốc, một số sinh viên KD1 như Vũ Văn Thượng, Dương Tấn Hải, Tôn Thất Tạo, Hồ Quang Nhựt được phân bổ cư trú ở trên dãy lầu II của khu học xá  này.

Đại Học Xá Bình Minh gồm ba dãy nhà trệt. Không biết tên của mấy dãy nhà này bắt đầu từ đâu và khi nào. Nếu chỉ nghe tên gọi mà chưa đến hay sinh sống tại đó, thì rất khó hiểu. Nào là dãy lầu một, dãy lầu ba, dãy lầu bốn và dãy lầu năm mà thực sự chỉ có ba dãy nhà trệt. Tiếng “lầu” được thi vị hóa, phải chăng vì mỗi dãy nhà ở trên cao độ khác nhau, cho cả khu Đại Học xá Bình Minh lẫn Kiêm Ái?

Chính mùa hè năm đó ở đây có câu truyện ma kinh dị mà Dương Tấn Hải kể lại. Cha Ngô Duy Linh tin rằng có quỷ đến quấy phá, nên sau câu truyện đó đã đích thân lấy nước thánh rẩy khắp các phòng của sinh viên để trừ quỷ. Thực ra khung cảnh Viện Đại Học Đà Lạt lúc đó còn thưa thớt sinh viên, và đại học xá lại ở chỗ tương đối xa vắng, nên những chuyện kinh dị giàu tưởng tượng, như Dương Tấn Hải KD1 ghi lại thường dễ xảy ra. Khi Linh Mục Ngô Duy Linh đi du học tu nghiệp âm nhạc tại Pháp, thì Sư Huynh Trần Văn Nghiêm làm Giám Đốc Đại Học xá nam sinh viên.

Muốn được nhận vào học xá. Nhu cầu trọ học của sinh viên rất lớn, vi đây là trường đại học ở cao nguyên có khí hậu khá lạnh. Thường lưu trú sinh là những sinh viên năm thứ I có giấy giới thiệu của các dòng tu hay linh mục ở những cơ sở, xứ đạo tin cậy. Sinh viên phải chấp hành nội quy tối thiểu là giữ trật tự, chăm học, tôn trọng đời sống chung và tạo môi trường thuận lợi cho việc học vấn. Sinh viên học đến năm thứ III thường phải nhường chỗ cho nhưng người mới tới và không thuê được nhà trọ ở bên ngoài Viện.

Cuộc sống sinh viên học xá rất đơn giản: sinh viên muốn dùng nước nóng để tắm hay nấu mì gói, thường nhúng giây điện trở vào nước hay dùng bếp dầu hôi.  Còn việc nấu ăn chung đều do các nữ tu Tu Hội Tận Hiến phụ trách ít nhất từ niên khóa 1970-71 hay 1971-1972. Sinh viên thường thấy khó ăn, theo thực đơn được lặp lại nhiều lần gồm những món giản dị, như canh khoai môn nấu với tôm khô có rau thì là![87]

Khi số sinh viên ngày càng đông, thì trong khuôn viên của Viện, hai học xá dần dần dành hết cho các nữ sinh viên từ xa đến lưu trú. Đó là Cư xá Kiêm Ái song song với đường Hùng Vương gần ngã tư Phù Đổng Thiên Vương, và Bình Minh ở sâu trong sườn đồi phía Đông, gần Trung Tâm Nguyên Tử Lực hơn.

Còn các nam sinh viên được chuyển đến Cư Xá Trương vĩnh Ký ở khu chợ Đà Lạt, trước kia dành cho các nữ sinh viên. Nguyên do chính của việc hoán chuyển nữ sinh viên Trương Vĩnh Ký với nam sinh viên Bình Minh lại từ câu chuyện “ma”.

Lại chuyện ma tái diễn khá dai dẳng. Hôm đó là một đêm học mùa thi năm 1970, một nhóm “ma” sinh viên hiện hình với Trần Thế Hào KD6 làm “ma cà kheo” về hùa với Đồng Lương Nhơn KD7 và một số “ma chơi” khác. Từ cư xá nam sinh viên, “mấy con ma” rủ nhau ẩn núp thấp thoáng trong lùm cây trên lối dốc đồi khuất hẳn giữa hai hàng cây ven đường. Thế rồi, đợi mấy cô sinh viên lên trễ hay đi học khuya từ trên Thư viện trở về Kiêm Ái đang mải nói chuyện, “ma cà kheo” lênh khênh chợt hiện ra … Mấy cô chạy ù té, thất kinh, hét lên “ma, ma, ma…”. Đám sinh viên nữ đang cười nói bị một phen … kinh hoàng… gặp ma…Nữ tu giám đốc Trần Thị Yến phải điên đầu đối phó với lũ “ma cà kheo”.

Một ký túc xá Nam sinh viên Rạng Đông được xây dựng gần bên đường Thông Thiên Học trên khu B của Viện Đại Học Đà Lạt. Cư xá này do chính các tu sĩ Dòng Đồng Công trông coi xây dựng và quản lý trực tiếp, có lẽ bắt đầu từ thời LM Lê Văn Lý.

Một số sinh viên cư ngụ tại một vài ký túc xá bên ngoài Viện phần nhiều do các dòng tu thiết lập (Trường Nazarét, Trường Adran, Trường Oiseaux, Dòng Mến Thánh Giá Thanh Hóa, Tu Hội Tận Hiến, Nhà thuê ở phố gần Viện...)

Sinh viên học xá: chuyện dài bất tận. Sau 1968, SH Théophane vào Đại Học Xá Nam sinh viên với tư cách Phu Tá Giám Đốc cho SH GĐ Trần Văn Nghiêm.

*Công việc của Học Xá thật bề bộn: Thế rồi nào là chăm lo cho sinh viên, giữ gìn trật tự, chăm sóc sức khỏe, trông nom đôn đốc cho họ đi học đều đặn liên tục, nào là thúc dục họ đóng tiền đầy đủ và đúng thời hạn theo qui định. SH từng nói làm cảnh sát bọn học trò con trai không dễ dàng chút nào. SH nói như một chân lý vững chắc muôn đời: “Thằng con trai thì luôn luôn vẫn là thằng con trai”

Quả nhiên SH phải điên đầu lo cho bọn trẻ, mất ăn mất ngủ. Thường đến 12 giờ đêm, các sinh viên học khuya mới kéo từ Thư viện về phòng ngủ, đi ngủ và hay đi qua phòng của ông. Đám sinh viên nghịch ngơm đủ trò, muôn hình vạn trạng. Có tối vừa đi vừa rao to Phở! Phở!, có tối lại thay mó n “Gà!”, hay có đêm vừa chạy vừa hát to: “Cái nhà là nhà của ta, Frère Kế Frère Nghiêm làm ra…” Có khi cả toán dậm bước theo nhịp quân hành, dù sinh viên nào chả ngán đời lính! Dường như sinh viên diễn đủ trò khuây khỏa trước khi yên thân ném xác vào giường đi ngủ. “Nhất quỉ nhì ma thứ ba sinh viên đại học”, nhất là sinh viên CTKD …

* Hồi đó sinh viên bất bình chuyện bắt lính, hay bắt đi tập trong những tháng hè. Gần bữa trưa nọ, một đám sinh viên kéo nhau đến trước tòa nhà hành chánh của Viện sát cổng vào. Cả đám hè nhau phá cửa văn phòng bắt lính, lấy hết hồ sơ ra, chất đống trước sân của biệt thự hành chánh. Bọn thanh niên phóng hỏa tất cả những tên tuổi có trong các giấy tờ bắt lính ấy. Tất cả đếu biến thành tro bụi trong chốc lát. Mấy chú lính và sĩ quan phụ trách bắt lính đứng đấy, thản nhiên án binh bất động, trước cửa văn phòng, chỉ nhìn xem thanh niên tha hồ bạo động. Thì ra hồ sơ chính thức đã được họ đem đi cất giữ nơi khác an toàn trước rồi!

Cha Viện Trưởng Lê Văn Lý lúc ấy đang bách bộ thong thả ở phòng riêng của Ngài trên lầu. Ngài nhìn xuống thản nhiên và lặng lẽ theo dõi toàn cảnh hành động của sinh viên dưới sân. Cha Trương, Phó Viện Trưởng thì nổi cơn tam bành, chạy ra can thiệp, và la rầy đám sinh viên nổi loạn.

Còn SH Théophane thấy thế liền cưỡi Honda chạy vội ra phố. Lướt nhanh qua chỗ đám thanh niên lộn xộn, SH chỉ nhìn thoáng, không tỏ thái độ, thầm tự nhủ: “Chuyện của tụi nó để chúng lo, mình tội gì mà can thiệp, không may chúng đốt cả mình thì bỏ bố!”.

Đến chiều tối vào nhà cơm, cha Lý góp ý ra chiều suy tư: “Để chúng nó yên, ông Trương ra can thiệp mà làm chi! Dại dột!”. Cha Trương nghe được câu nói đó mà ngán đời!”. Biết đâu. Có thể có những thanh niên bất mãn từ phía đối phương được mua chuộc cài lẫn vào đó để gây hỗn loạn lớn trong hàng ngũ sinh viên!?

* Buổi tối về khuya một hôm dưới thời cha Nguyễn Văn Lập làm Viện Trưởng, một đám sinh viên đi chơi ở phố về cư xá trong Viện. Đi qua nhà cha Viện Trưởng. Thấy trong nhà đèn tắt tối thui, chúng bèn hè nhau vào thăm mấy con gà trong chuồng của cha. Một chàng nhanh tay vào bóp mỏ mấy con gà bắt về phòng làm thịt nấu cháo ăn đêm cho đỡ đói lòng trước khi đi ngủ.

Hôm sau Cha Viện Trưởng Lập biết chuyện đã nói tỉnh bơ: “Gà mình mua về chưa được ăn, chúng nó đói thì cho chúng xơi, chúng ăn sau này chúng sẽ nhớ trả.”

* Sinh viên ăn cắp hoa hồng đem biếu người yêu. Đây là chuyện xày ra từ ban đầu trước khi SH Théophane vào VDH, nhưng hầu như đã đi vào kho tàng truyện cổ của những ai từng sống trong Viện Đại Học. Ăn cắp hoa rồi đem hiến cho người tình. Theo cảm nghĩ của sư huynh Théophane, anh chàng hay cô nàng sinh viên si tình nào đó chỉ có tim mà không có óc. “Le coeur a des raisons que la raison condamne”. Người tình mà nhận của gian thì không phải là ngưòi tính đáng yêu. Con trai nào mà nhận của gian là gã si tính hèn mạt hạng bét, đó là hạng mõ trong xã hội! Văn hóa cổ truyền VN vẫn thường coi xã hội có bốn hạng người: thánh nhân, hiền nhân, quân tử, mõ làng. Sinh viên phải bắt đầu là hạng quân tử, biết suy tư và phê phán sáng suốt trong mọi tình huống, vì đấy là điều tối quan trọng trong giáo dục.

* Làm sao mà SH xử sự ổn thỏa được bao nhiêu việc đó? Ông cho biết “Tôi thường lên Năng Tĩnh lần chuỗi và cầu nguyện, để khôn ngoan bình tĩnh đối phó với những trường hợp đó.

Đã lo nhiều trách nhiệm cùng một lúc, ông còn gặp đủ thứ chuyện với những sinh viên đến tâm sự cùng ông, kể cả tình yêu và tội lỗi… Ông tìm được niềm an ủi khích lệ khi thấy sinh viên tin cậy ông. Ông vững lòng tự tin đế sống ở giữa họ mà không ác cảm, không khinh miệt họ, trái lại yêu thương quý trọng họ như người thân yêu trong gia đình mình vậy. Hai muơi bảy năm dậy học nhiều nơi khác nhau đã giúp SH vượt khó như thế. Làm sao mà biết tha thứ và thông cảm, đó là nhiệm vụ giáo dục, đó chính là sự nghiệp “trồng người”.

*Thời cha Lê Văn Lý làm Viện Trưởng, có đám nữ sinh viên khác ở trong đại học xá làm loạn. Sau cuộc điều tra, Viện phát hiện ra nữ sinh viên đứng đầu là cô Tiên. Lập tức cô được mời lên tham dự Hội Đồng Giáo Sư để nghe những phân tích của mọi người tham dự. Theo ý kiến của Hội Đồng, Cha Viện Trưởng tuyên bố đuổi học, cô Tiên không giái thích, nhưng chắc cô cảm thấy tủi nhục bất mãn. Cô nốc luôn mấy viên thuốc tự tử, xuì bòi mép . Có dấu hiệu trụy tim, khó thở. Tình trạng nguy ngập, vì cách hành xử nhân ái, Viện phải cấp bách chuyên chở cô vào bênh viện cứu cấp. Hôm sau Cha Viện Trưởng tìm đến sư huynh Théophane cho biết tình hình.

Sau khi vấn kế kín đáo với cha Viện Trưởng Lê Văn Lý ở Thư Viện, Sư Huynh đến yên ủi cô ở bệnh viện, khuyên cô uống thuốc giải độc và hứa sẽ vẫn cho cô tham dự kỳ thi cuối năm và cô sẽ thi đậu. Vâng lời Sư huynh, cô sinh viên đáng thương đó liền uống xong liều thuốc giải độc. SH tiếp tục vào thăm và khuyên cô hãy yêu đời mà sống, đồng thời trao cho cô một tấm ảnh tượng Đức Mẹ, cùng cầu nguyện cho cô. Một tuần sau, cô Tiên trở lại lớp học, lạc quan yêu đời, và phấn khởi đi vào sinh hoạt bình thường[88].

5. Phòng Y Tế

Được thành lập có thể đồng thời ngay khi Viện Đại Học ra đời. Khởi đầu do BS Hoàng Khiêm thuộc Dân Y Viện (Trung Tâm Y Tế Toàn Khoa Đà Lạt) phụ trách, nhưng hoạt động không liên tục và đều đặn. Từ niên khóa 1972-73, LM Vũ Minh Thái và người viết liên lạc với BS Đinh Văn Chức và y tá Nguyễn Hữu Quảng, phục hồi và tổ chức lại hoạt động y tế trong Viện. Lúc đầu hoạt động lại, Phòng y tế chỉ giới hạn phục vụ các giáo sư và nhân viên trong viện.

Phòng y tế khi đó được đặt ở căn đầu tiên dãy nhà Dĩ Lễ là cư xá dành cho các giáo sư và một vài nhân viên, quay ra sân thể thao dưới tầng nền được san bằng vẫn dùng làm sân tennis, bên dưới dốc đồi nhìn sang Nguyên Tử Lực Cuộc ở phía Đông.

Chắc chắn chưa thể tiến hành rộng khắp việc lập phiếu sức khỏe cho sinh viên và yểm trợ họ trong công tác y tế bên ngoài viện, như tài liệu Chỉ Nam Sinh Viên 1973-74 có nói đến. Dự kiến cho tương lai gần là mở rộng cho các đối tượng sinh viên còn hạn chế, vì thiếu nhân sự và phương tiện. Có dự kiến trước mắt là mở rộng hoạt động y tế phục vụ sinh viên trong các hoạt động cấp cứu, sơ cứu

6. Phòng Ẩm Thực (Nhà Bếp)

Việc ăn uống tại nhà bếp riêng của Linh Mục Viện trưởng vẫn do ông Trần Văn Thơ trực tiếp trông nom, nấu nướng từ lâu dưới thời LM Viện Trưởng Nguyễn Văn Lập. Lúc trước, tất cả các giáo sư thỉnh giảng trong việc đều dùng cơm chung với Linh Mục Viện Trưởng. Về sau vì số giáo sư lên đông hơn, nên các giáo sư dùng cơm trên phòng ăn của tòa nhà Năng Tĩnh. Phòng Quản Lý của Viện lo chăm sóc trực tiếp khu nhà ăn của các giáo sư. Như vậy Nhà Bếp riêng ở Tòa Nhà của LM Viện Trướng thực tế phục vụ các linh mục, tu sĩ và khách mời cùng một số giáo sư có hoàn cảnh đặc biệt, như GS Nguyễn Khắc Dương và một thời gian GS Đỗ Hữu Nghiêm và GS Nguyễn Hồng Giáp, thường trú trong khuôn viên đại học.

Chương Chín: Khối Học Thuật

1. Giá Trị Văn Bằng của Viện Đại Học Đà Lạt.

Ngoài uy tín chất lượng của các giáo sư và toàn bộ nhân viên của một Viện Đại Học, giá trị văn bằng của các trường trong Viện Đại Học còn tùy thuộc tính cách pháp lý. Các văn bằng ấy cần được các cơ quan nhà nước và các trường đại học quốc nội hay quốc tế khác công nhận

Ngày 28/3/1961, Trường Sư Phạm Ban Triết học tổ chức lớp tốt nghiệp đầu tiên trong Viện. Theo luật pháp quốc gia, nhiều cơ quan tuyển dụng đặt vấn đề giá trị văn bằng do Viện Đại Học Đà Lạt cấp phát. Vì thế, theo yêu cầu của VĐHĐL, Tổng Thống Việt Nam Cộng Hòa Ngô Đình Diệm đã cho VĐHĐL, do Hội Đại Học Đà Lạt thành lập, được cấp phát văn bằng đại học theo sắc lệnh số 199/GD, ký ngày 28/8/1961[89].

Sắc lệnh đó, tuy do Tổng Thống ban hành, vẫn cần được hợp thức và chi tiết hóa bằng Nghi Định của cơ quan chức năng được phân nhiệm trong chính phủ là Bộ Quốc Gia Giáo Dục. Bộ này đã chính thức xác định cho Viện Đại Học được cấp văn bằng đại học thực thụ theo nghị định số 206/GD/PC/NĐ, được Bộ Trưởng Trần Hữu Thế ký ngày 4/9/1961

Về phía quốc tế, một số cơ sở đại học Mỹ và Pháp cũng có tiếng nói đầu tiên đối với giá trị văn bằng của Viện Đại Học, chẳng hạn:

Trường Đại Học Sorbonne, Paris ở địa chỉ số 12 Place Panthéon, Paris 75005, France đã công nhận các chứng chỉ từ Dự Bị đến Văn Bằng Cử Nhân Văn Chương Pháp.

Trường Đại Học Công Giáo George Mason University (4400 University Drive, Fairfax, VA 22030) bảo trợ không những về tài chánh mà còn về học thuật.

Các cơ quan tài trợ cho Viện Đại Học cũng gián tiếp ủng hộ giá trị đào tạo và văn bằng của cơ quan này. Về sau, tùy từng thời điểm phát triển của các trường trong Viện, văn bằng Cử Nhân hay Cao Học đều có văn kiện chính thức công nhận.

Sau cùng lời chúc lành của Vatican cho tập thể Viện Đại Học Đà Lạt nhân kỷ niệm mười năm xây dựng (1959-1969) là một cử chỉ làm tăng uy tín và khích lệ sứ mệnh trồng người của Viện này.

2. Các Tòa Nhà và Giảng Đường Đại Học

Một đặc điểm rất Á Đông là cách đặt tên Hán Việt từ các cổ thư như Tứ Thư Ngũ Kinh cho các kiến trúc và giảng đường đại học theo truyền thống văn hóa châu lục. Cách đặt tên không khô khan giống như con số giảng đường ở các đại học thường thấy bên phương Tây. Các tòa nhà hay giảng đường cũng được xây dựng xoáy trôn ốc theo dốc đồi lần lượt từ trên các cao độ khác nhau và được liên kết với nhau bằng những bậc đá lên xuống hay cầu bằng gỗ xinh xinh, những lối đi có trang điểm len lỏi quanh co giữa những khóm hoa ôn đới duyên dáng đủ loại màu sắc như mimosa, hồng, anh đào, thược dược, tầm xuân, huệ trắng, glaïeul… . Các tỏa nhà hay giảng đường ấy lại được đan xen thơ mộng, như ngẫu nhiên bên cạnh, chen giữa hay khuất dưới, đàng sau những lùm cây tươi mát thiên nhiên.

Những nam thanh nữ tú đã Đôn Hóa, Minh Thành, Thụ Nhân trong chốn giảng đường Spellman, giải trí lành mạnh ở Trung Tâm Sinh Viên, miệt mài ở đại học theo guơng Trương Vĩnh Ký, biết sống tiết trực Thượng Hiền, Hòa Lạc, Năng Tĩnh, Cư Dị, Dị An,Tri Nhất, Kiêm Ái, thì cuộc đời sẽ trông thấy Bình Minh và Rạng Đông lâu dài như không bao giờ kết thúc.

Trong thời đại ngày nay giáo hội Công giáo muốn nhập thể vào cộng đồng dân tộc Việt Nam trên nền tảng văn hóa Á Đông. Từ ban đầu, như một truyền thống qua cách đăt tên các tỏa nhà và giảng đường, Viện Đại Học Đà Lạt đã đề cao ý tưởng Tin Mừng bàng bạc trong triết học phương Đông. Nhiều tư tưởng Tin Mừng Công Giáo được diễn dịch trong các sách Kinh Thánh theo cảm quan phương Tây cũng được chứa đựng Kho tàng Tứ Thư Ngũ Kinh phương Đông. Vì thế Cổ Thư phương Đông không thiếu những tư tưởng thâm thúy, làm phương châm cho lý tưởng Thụ Nhân, tuy kho tàng ấy không phải là tất cả chân lý Tin Mừng

Nói cách khác, trong trào lưu hội nhập văn hóa của Giáo Hội Công Giáo ngày nay, có thể nói rằng Tứ Thư Ngũ Kinh cũng là một thứ Kinh Thánh với ý nghĩa nào đó theo khẩu vị truyền thống văn hóa phương Đông. Theo nhãn quan đó, có thể giải thích ý nghĩa của từng Tòa Nhà hay giảng đường Đại Học chốn Cao Nguyên thơ mộng, khó quên này.

Từ khi hoạt động trong Viện Đại Học Đà Lạt, người viết không mấy chú ý đọc hay nghe ai giải thích chính thức về lý tưởng Thụ Nhân và các ý nghĩa ẩn ngụ trong tên gọi các tòa nhà và giảng đường thuộc Viện. Nhưng một số thành viên của Thụ Nhân, như cựu sinh viên Tạ Duy Phong KD1, hay Phạm Văn Bân KD7, đã nêu ra cách lý giải một số từ ngữ của gia đình Thụ Nhân. Người viết cho đây là những nỗ lực giải đáp khá lý thú về một số từ ngữ phương châm ấy, mặc dù trong Chỉ Nam Sinh Viên của VĐHĐL có dẫn giải một phần những nét chính yếu[90]. Chính cộng đồng Thụ Nhân dần dần chủ động góp phần làm cho truyền thống trở nên phong phú và bền vững vậy.

Nguồn gốc các tên gọi kia đều hàm chứa ý nghĩa giáo dục thâm thúy. Dưới đây là một số ý nghĩa cơ bản mà người viết tìm kiếm đúc kết được một phần nhờ chính những truy tầm của các “hậu sinh khả úy” trong Viện.

Hai con đường chính là đường Tiền Giang, từ nhà riêng của LM Viện Trưởng ngoằn ngoèo đi qua dãy nhà có nhiều giảng đường và thư viện dẫn lên khu Năng Tĩnh ở đỉnh đồi.

Và đường Hậu Giang cũng từ nhà riêng của LM Viện Trưởng, qua phòng quản lý, dẫn xuống khu ký túc xá nữ sinh viên ở sườn đồi. Bên hai con dường chính này nhiều khóm hoa anh đào, hoa mimosa hay thông reo đó đây mọc như quyện lấy ven đường như đón bước người lữ khách đa tình nhiều mộng mơ..

Thụ Nhân (Giảng Đường) được coi là danh hiệu lý tưởng soi đường cho tôn chỉ Đại Học Đà Lạt. Tư tưởng Thụ Nhân, theo tìm kiếm nhận thức chủ quan của người viết, bắt nguồn từ các nỗ lực sự nghiệp và kế hoạch trồng người ở trong câu nói của cổ thư phương Đông “Kế Hoạch Một Năm, Không Gì Bằng Trồng Lúa, Kế Hoạch Mười Năm, Không Gì Bằng Trồng Cây, Kế Hoạch Trăm Năm, Không Gì Bằng Trồng Người” (Nhất Niên Chi Kế, Mạc Nhi Thụ Cốc, Thập Niên Chi Kế Mạc Nhi Thụ Mộc, Bách Niên Chi Kế Mạc Nhi Thụ Nhân.)[91]

Nhưng người viết đồng ý với tác giả họ Phạm là nguồn gốc ý tưởng Thụ Nhân có thể từ trong sách Quản Tử, rồi vì tam sao thất bản qua con đường lưu truyền từ đời này đến đời khác. Dù từ ngữ trong câu nói có thể thay đổi, nhưng ý tưởng cơ bản vẫn không thay đổi như câu này:

“Nhất niên chi kế, mạc như thụ cốc; thập niên chi kế, mạc như thụ mộc; chung thân chi kế, mạc như thụ nhân. Nhất thụ nhất hoạch giả, cốc dã; nhất thụ thập hoạch giả, mộc dã; nhất thụ bách hoạch giả, nhân dã.” (Kế một năm, không gì bằng trồng lúa; kế mười năm, không gì bằng trồng cây; kế trọn đời, không gì bằng trồng người. Cái gì trồng một cho kết quả một, tức là trồng lúa; cái gì trồng một cho kết quả mười, tức là trồng cây; cái gì trồng một cho kết quả một trăm, tức là trồng người)[92].

Năng Tĩnh (Nhà nguyện) là con đường trọng đại, để tìm thấy chính mình trong cõi thiêng liêng sau những giờ phút miệt mài học tập mệt mỏi căng thẳng. Tu dưỡng tâm tính bằng tĩnh lặng là cách thức ưa thích của nhà Nho. Chính Thiên Chúa hay bày tỏ mình cho con người trong cõi lòng tĩnh lặng: "Đại học chi đạo, tại minh minh đức, tại thân dân, tại chỉ ư chí thiện. Trí chỉ, nhiên hậu hữu định. Định, nhiên hậu năng tĩnh. Tĩnh, nhiên hậu năng an. An, nhiên hậu năng lự. Lự, nhiên hậu năng đắc." (Con đường học lớn của người làm sáng thêm cái đức sáng suốt, ở gần dân, trụ hẳn vào nơi chí thiện. Đạt được trí, sau đó mới định được. Có định, sau đó mới có thể tĩnh. Có tĩnh, sau đó mới có thể an. Có an, sau đó mới có thể lo nghĩ. Có lo nghĩ, sau đó mới có thể thành tựu)[93].

Cư Dị (Giảng đường) là tinh hoa trong tư tưởng "Thượng bất oán thiên, hạ bất vưu nhân. Cố quân tử cư dị dĩ sĩ mệnh. Tiểu nhân hành hiểm dĩ kiêu hãnh." (Trên không trách trời, dưới không trách người. Do vậy, người quân tử ăn ở dễ dàng, qua đó mà chờ mệnh trời. Kẻ tiểu nhân làm điều nguy hiểm, qua đó mà cầu may)[94].

Dĩ lễ (Cư xá giáo sư): Sống theo lễ giáo. Luận ngữ có câu: “Đạo chi dĩ đức, tề chi dĩ lễ, hữu sĩ thả cách” (Lấy đức dẫn đạo, lấy lễ mà làm cho tề theo, người ta sẽ biết hổ thẹn mà trớ về đường ngay nẻo chính vậy).

Dị An (Giảng đường): dễ ở. Đào Tiềm (Đào Uyên Minh, 372-427) trong “Qui Khứ Lai Từ” có nói về chốn ở ẩn của mình là: “Thảm dung bất nhi Dị an” (Chỗ đó tuy nhỏ hep, nhưng dễ yên hàn hơn)

Dương Thiện (Đại học xá): Biểu lộ cái tốt ra. Sách Trung Dung có ghi lại lời Khổng Tử tán dương vua Thuấn. Ở đó Khổng Tử ca tụng vua Thuấn là biết che dấu cái xấu của người khác mà biểu dương cái tốt đẹp của người khác như sau: “Ẩn ác nhi dương thiện”[95]

Đạt Nhân (Phòng thí nghiệm): Tới đức Nhân, tức là đi tới nhân cách viên mãn.

Đôn Hóa (Văn phòng). Đôn đốc, phổ cập sinh hoá theo chiếu hướng tốt đẹp. Đạo Trởi Đất là con đường vạn vạt sinh sống hài hòa mà không hại lẫn nhau. “Tiểu đức xuyên lưu . Đại đức đôn hóa” (Đức nhỏ như sông ngòi chảy khắp, đức lớn như phổ cập sinh hóa)[96].

Hòa Lạc (Toà Viện trưởng) lấy ý từ câu: “Huynh đệ ký hấp, Hoà Lạc Thả Thầm” (Anh em xum họp, Hòa Vui biết mấy)[97]

Hội Hữu (Giảng đường) gợi lên ý tưởng đi tìm một phương cách học tập hữu hiệu nhất. Nếu chọn bạn mà chơi, thì cũng phải biết chọn bạn mà học. Cách thế học tập có kết quả nhất là hội hữu, một bí quyết thành công của đại học chi đạo: "Tăng Tử viết: Quân tử dĩ văn hội hữu, dĩ hữu phụ nhân." (Tăng Tử nói: người quân tử lấy văn chương mà họp bạn, lấy bạn mà giúp nhau giữ lòng nhân)[98].

Kiêm Ái (Đại học xá sinh viên): Mặc Tử, triết nhân đời Xuân Thu, chủ trưong kiêm ái, tức là yêu thương mọi người như nhau, không phân biệt kẻ thân người sơ, lâu mau.

Lạc Thiện (Đại học xá): Vui với điều tốt lành.

Minh Thành (Giảng đường, Phòng Thí Nghiệm) bộc lộ một ý chí chân thành trong sáng. Đạt được một nhân cách minh thành, đấy là mục tiêu của giáo dục vậy: "Tự thành minh, vị chi tính. Tự minh thành, vị chi giáo. Thành tắc minh hĩ. Minh tắc thành hĩ." (Vì có lòng thành thật mà sáng suốt, đó là do tính. Vì sáng suốt mà có lòng thành thật, đó là do giáo dục. Vậy nên ai có lòng thành thật thì sáng suốt. Ai sáng suốt thì có lòng thành thật)[99].

Spellman (Đại giàng đường ): Hồng Y Francis Joseph Spellman, (4/5/1889– 2/12/1967) là vị giám mục thứ chín và Tổng GM thứ sáu của Giáo Phận Công Giáo Nữu Ước[100]. Đối với Việt nam, ngài đến VN lần đầu tiên năm 1955. Đang cử hành Thánh lễ tại Nhà Thờ Đức Mẹ La vang  tại Quảng trị, ngài vừa khóc vừa giảng: “Tôi cầu nguyện, tôi tin chắc Đức Mẹ La vang sẽ thắng, và sẽ sớm mang lại Hòa Bình cho Giáo Hội Công Giáo Việt Nam” [101]. Hai lần kế tiếp năm 1964 và 1965, nhân dịp Lễ Giáng Sinh hằng năm ngài sang với tư cách Tổng Tuyên Úy đến thăm viếng và úy lạo nhiều đơn vị Quân Đội Hoa Kỳ đồn trú ở Việt Nam. Ngài từ trần ngày 2/12/1967 tại New York trong giáo phận của ngài.

Thượng Chí (Giảng đường): Nêu cao chí hướng sống theo nhân nghĩa. Sách Mạnh Tử kể lại rằng ông Điếm, con vua Tề hỏi: “Kẻ sĩ làm gì? Mạnh Tử trả lời: “Thương Chí!” (nâng cao chí hướng lên. Ông đã giải thích “Thượng Chí” như sau: “Chẳng qua là làm điều nhân nghĩa đó thôi. Giết một người vô tội là bất nhân. Chẳng phải của mình mà dành lấy là phi nghĩa. Kẻ sĩ là ở nơi nào? Ở đức nhân. Kẻ sĩ đi đường nào? Ở đức nhân. Noi theo đức nghĩa, sự nghiệp của đại nhân như vậy là đã đầy đủ rồi vậy.

Thượng Hiền (Giàng đường): Quan niệm chính trị của người xưa là biết quí trong người hiền đức.

Tri Nhất biểu lộ cảm nghĩ bể học của thánh hiền thì vô tận và con người phải toàn tâm toàn ý mới tới gần vị tri thức độc nhất vô cùng phong phú đó: "Hoặc sinh nhi tri chi; hoặc học nhi tri chi; hoặc khốn nhi tri chi. Cập kỳ tri chi nhất dã." (Có người hoặc sinh ra đã biết; hoặc học mới biết; hoặc khốn khó mới biết. Khi đạt thì cái biết chỉ có một)[102].

3. Cơ Quan Nghiên Cứu Đại Học.

Cơ quan tu thư được thành lập rất muộn màng sau này vào ngày 2/6/1973. Ban Tu Thư chịu trách nhiệm cho ra đời tập san Tri Thức và nội san Thụ Nhân. Tập san Tri Thức vừa là tài liệu nghiên cứu, dịch thuật, trao đổi chuyên môn thuộc các lãnh vực khoa học khác nhau của các giáo sư, đồng thời là tài liệu học tập cho sinh viên. LM Mai Văn Hùng OP, Tiến Sĩ Triết học, điều hành báo chí và Tập San Tri Thức từ năm học 1973-1974

Nội san Thụ Nhân cũng được phát hành định kỳ như một thông tin sinh hoạt của Viện. Viện cũng phát hành những Chỉ Nam Sinh Viên hằng năm để giới thiệu cho các khách thăm, để hướng dẫn sinh viên tiếp xúc làm quen với môi trường Viện Đại Học Đà Lạt và chọn lựa các ngành học tập. LM Trần Thiện Cẩm OP, Tiến sĩ Triết học, giám đốc và chủ nhiệm nội san Thụ Nhân (1973-75)

4. Phòng Ấn Loát (Ấn Quán SIVIDA).

Dường như từ khi thành lập trường CTKD, hoạt động của Phòng Ấn Loát mới nhộn nhịp, và có Linh Mục Ngô Duy Linh, Phú Tá Viện Trưởng kiêm Giám Đốc Đại Học Xá Nam Sinh Viên, đã góp sức tích cực. Ông Trần Văn Ngọ là một trong những người phụ trách về kỹ thuật (tiếp nhận các giáo trình cần in, in, đóng sách, sửa chữa trục trặc máy móc, giấy mục, …) Về sau, sinh viên nắm giữ việc ấn loát, chủ yếu là các giáo trình của chính sinh viên

Về sau dưới thời Linh Mục Viện Trưởng Lê Văn Lý thì ấn quán được trao cho Lm Trần Thiện Cẩm, OP, phụ trách. LM Trần Thiện Cẩm đảm nhiệm điều hành toàn thể họat động ấn loát (1974-1975), tổ chức lại bộ phận ấn loát đặt một danh hiệu mới là Ấn Quán Sinh Viên Đại Học Đà Lạt, viết tắt thành SIVIDA. Ấn quán này lo việc ấn hành tài liệu học tập, nghiên cứu, giáo trình của các Giáo sư và các ấn chỉ giấy tờ văn thư báo chí của các bộ phận trong Viện, nhất là các giáo trình của Trường CTKD.

5. Thư Viện Viện Đại Học Đà Lạt

Sư Huynh Théophane Nguyễn Văn Kế[103] làm giám đốc từ khoảng cuối năm 1968, thay thế bà Trần Long xin về Sàigòn.

Thư viện mang tên Hồng Y Agagianian do chính ngài khánh thành năm 1959, nhân cuộc thăm viếng Việt Nam với tư cách Sứ Thần của Đức Phaolô VI tham dự Đại Hội Thánh Mẫu Toàn Quốc năm 1959. Vào tháng 6/1965, theo yêu cầu của Bà Ánh Nguyệt (Bà Trần Long), một số chuyên gia thư viện học là các ông Pirrel, Zerrold Orne, Trần Ngọc Hải và cô Võ Thị Hồng đã góp phần tổ chức lại các tài liệu sách báo thư viện theo hệ thống phân loại Dewey.

Các vị sau đây lần lượt nắm giữ nhiệm vụ điều khiển thư viện với tư cách giám đốc: LM De Roeck (1957-1965), Bà Ánh Nguyệt (1965-1968) và Sư Huynh Théophane Nguyễn Văn Kế, Licentia in Religiosis Scientiis, từ 1970 đến 1975

Tính đến năm 1975, nhờ nhiều cơ quan văn hóa yểm trợ, như Trung Tâm Học Liệu Bộ Quốc Gia Giáo Dục, Trung Tâm Văn Hóa Mỹ, Trung Tâm Văn Hóa Pháp, Cơ Quan Văn Hóa Á Châu,… Thư viện tích lũy được khoảng gần 30.000 cuốn sách đủ loại, với 348 thứ tạp chí Anh, Pháp, Mỹ, Hàn, Đức, Nhật, Hoa... Trung bình lượng sinh viên đến học tập và tham khảo tài liệu tại thư viện là 326 lượt người/ngày.

Kể từ khi thánh lập, quá trình tích lũy sách của thư viện đã gia tăng theo từng thời điểm. Chắc chắn không thể không xảy ra cảnh mượn sách, rồi sách mất tích luôn. Điều quan trọng chắc chắn là người Việt có yêu sách, nhưng không phải ai ai cũng thích đọc sách, một nếp văn hóa rất đẹp của nhiều người phương Tây. GS Vương Hồng Sển có nói đến thú chơi sách, nhưng ngoài việc bỏ tiền mua, còn có màn “chôm” sách, để kinh doanh. Hầu hết những người mê sách lại là những người buôn bán sách cũ, mua đi bán lại với giá cắt cổ, mà không hẳn là những người say mê kiến thức mà sách mang lại. Tri thức mà không được chia sẻ là tri thức chết!

Đối với độc giả sinh viên Đà Lạt, nhiều người nhắm đến mục tiêu thực tế là cần đến thư viện để gạo bài trong mùa thi cử. Đó cũng là một động lực thực tế, nhưng chỉ vì lý do đó thì chưa thể nâng cao dân trí một cách cơ bản. Rồi cũng từ những cuộc lui tới thư viện có những tình bạn và cả tình yêu được nhen nhúm. Và đó cũng chính là một trong những nguyên nhân khiến cho thư viện đông đúc người thăm viếng hơn.

Biểu Đồ 9. Số Lượng Sách ở Từng Thời Điểm, 1958-1972[104]