Thánh Công Ðồng Chung Vaticanô II

Hiến Chế Tín Lý Về Giáo Hội - Lumen Gentium 

Bản dịch Việt Ngữ của Giáo Hoàng Học Viện Piô X

Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia

Chương VII

Ðặc Tính Cánh Chung Của Giáo Hội Lữ Hành

Và Sự Hiệp Nhất Với Giáo Hội Trên Trời ^61*

48. Ðặc tính chung của ơn gọi chúng ta. Tất cả chúng ta được mời gọi gia nhập Giáo Hội trong Chúa Kitô, và nhờ ân sủng Thiên Chúa, chúng ta nên thánh trong Giáo Hội. Và Giáo Hội chỉ kết thúc trong vinh quang trên trời, khi thời cải tạo mọi sự đến (CvTđ 3,21) và khi toàn thể vũ trụ cùng với loài người được thiết lập toàn vẹn trong Chúa Kitô, vì vũ trụ liên kết mật thiết với con người và nhờ con người đạt được cùng đích của mình (x. Eph 1,10; Col 1,20; 2P 3,10-13).

Thực vậy, Chúa Kitô, khi bị treo lên khỏi đất, đã kéo mọi người đến với mình (x. Gio 12,32, bản Hy lạp). Khi từ kẻ chết sống lại (x. Rm 6,9), Người đã sai Thánh Thần ban sự sống đến với các môn đệ và nhờ Thánh Thần thiết lập thân thể Người là Giáo Hội như bí tích phổ quát cứu rỗi. Nay đang ngự bên hữu Chúa Cha, Người không ngừng tác động trong thế giới để dẫn đưa mọi người về với Giáo Hội, và qua Giáo Hội, kết hợp họ với Người khắng khít hơn; Người còn lấy chính Mình Máu Người nuôi họ, cho họ tham dự vào cuộc sống vinh hiển của Người. Vì vậy, sự cải tạo Chúa đã hứa và chúng đang mong đợi đã khởi sự nơi Chúa Kitô, được xúc tiến khi Thánh Thần đến và nhờ Ngài được tiếp diễn trong Giáo Hội. Nhờ đức tin trong Giáo Hội, chúng ta còn hiểu được ý nghĩa cuộc sống ở trần thế, ngay khi chúng ta lo hoàn tất công việc Chúa Cha trao phó ở đời này trong niềm hy vọng hạnh phúc mai sau cũng như khi chúng ta lo phần rỗi của mình (x. Ph 2,12).

Như thế thời đại cuối cùng đã đến với chúng ta rồi vậy (x. 1Cor 10,11). Việc canh tân thế giới được thiết lập một cách bất khả phục hồi và thực sự đã bắt đầu một cách nào đó ngay từ bây giờ vì Giáo Hội đã được trang điểm bằng sự thánh thiện đích thực, tuy chưa hoàn toàn. Dù vậy, cho tới khi có trời mới và đất mới, nơi công lý ngự trị (x. 2P 3,13), Giáo Hội lữ hành mang khuôn mặt chóng qua của đời này, qua các bí tích và định chế là những điều thuộc thời đại này. Và Giáo Hội vẫn sống giữa các thụ sinh tới nay còn rên siết và quằn quại trong cơn đau đớn lúc sinh con, và mong đợi con cái Thiên Chúa xuất hiện (x. Rm 8,19-22).

Bởi vậy, được nối kết với Chúa Kitô trong Giáo Hội và được in dấu của Thánh Thần là "bảo chứng của cơ nghiệp chúng ta" (Eph 1,14), chúng ta thực sự được gọi là con Thiên Chúa và chúng ta là con Chúa thật (x. 1Gio 3,1); nhưng chúng ta chưa được xuất hiện với Chúa Kitô trong vinh quang (x. Col 3,4), trong đó chúng ta sẽ nên giống Thiên Chúa, vì trông thấy Ngài như Ngài có thật (x. 1Gio 3,2). Vì thế, "đang khi chúng ta còn ở trong thân xác này, là phải lưu đày xa Chúa" (2Cor 5,6) và được hưởng hoa quả đầu mùa của Thánh Thần, chúng ta âm thầm than vãn (x. Rm 8,23) và khao khát được ở với Chúa Kitô (x. Ph 1,23). Chính đức ái đó thúc bách chúng ta sống cho Người hơn nữa, vì Người đã chết và sống lại cho chúng ta (x. 2Cor 5,15). Do đó chúng ta gắng sức làm đẹp lòng Chúa trong mọi việc (x. 2Cor 5,9) và mặc lấy binh giáp Thiên Chúa, hầu có thể đứng vững trước những cạm bẩy của ma quỉ và kháng cự chúng trong ngày gian truân (x. Eph 6,11-13). Ðàng khác, vì không biết ngày và giờ, chúng ta phải theo lời Chúa dạy, luôn tỉnh thức, để khi cuộc đời độc nhất của chúng ta ở trần gian chấm dứt (x. Dth 9,27), chúng ta xứng đáng vào dự tiệc cưới với Người và được liệt vào số những người được chúc phúc (x. Mt 25,31-46), chứ không như những tôi tớ khốn nạn và lười biếng (x. Mt 25,26) sẽ bị đẩy vào lửa đời đời (x. Mt 25,41), vào chốn tối tăm, nơi "khóc lóc và nghiến răng" (Mt 22, 13 và 25,30). Thật vậy, trước khi ngự trị với Chúa Kitô vinh hiển, mọi người chúng ta đều phải trình diện "trước tòa Chúa Kitô, để mọi người lãnh lấy những thành quả đời mình đã làm trong thân xác hoặc lành hoặc dữ" (2Cor 5,10). Và ngày tận thế "ai đã làm lành sẽ sống lại hầu được sống, còn ai làm ác sẽ sống lại để chịu đoán phạt" (Gio 5,29; x. Mt 25,46). Bởi đó, tin rằng "những đau khổ hiện thời chẳng thấm vào đâu với vinh quang sắp tới sẽ được giải bày cho chúng ta" (Rm 8,16; x. 2Tm 2,11-12), chúng ta mạnh mẽ tin tưởng trông đợi "niềm hy vọng hạnh phúc và ngày trở lại vinh quang của Thiên Chúa cao cả và Ðấng cứu chuộc chúng ta là Chúa Giêsu Kitô" (Tit 2,13). "Người sẽ cải tạo thân xác hèn mạt ta ra giống thân xác sáng láng của Người" (Ph 3,21) và sẽ ngự đến "để được vinh quang trong các Thánh của Người và được thán phục trong mọi người đã tin" (2Th 1,10). ^62*

49. Sự hiệp thông giữa Giáo Hội trên trời và Giáo Hội lữ hành. ^63* Bởi thế, cho tới khi Chúa ngự đến trong uy nghi, có tất cả các Thiên Thần theo Người (x. Mt 25,31), và khi sự chết đã bị hủy diệt, mọi vật đều qui phục Người (x. 1Cor 15,26-27), thì trong số các môn đệ Chúa, có những kẻ còn tiếp tục cuộc hành trình nơi trần thế, có những kẻ đã hoàn tất cuộc sống này và đang được tinh luyện và có những kẻ được hiển vinh đang chiêm ngưỡng "rõ ràng chính Thiên Chúa duy nhất trong Ba Ngôi như Ngài hằng có" ¹. Nhưng hết thảy mọi người chúng ta, tùy cấp bậc và cách thức khác nhau, đều hiệp thông trong cùng một đức mến Chúa yêu người, cùng hát lên một bài ca chúc tụng vinh quang Thiên Chúa chúng ta. Vì tất cả những ai thuộc về Chúa Kitô và nhận lãnh Thánh Thần Người, đều họp thành một Giáo Hội duy nhất và liên kết với nhau trong Người (x. Eph 4,16). Bởi vậy, sự hiệp nhất giữa những người còn sống trên dương thế với các anh em đã yên nghỉ trong an bình Chúa Kitô không hề bị gián đoạn. Nhưng trái lại, Giáo Hội xưa nay luôn tin rằng sự hiệp nhất đó còn vững mạnh hơn nhờ việc truyền thông cho nhau những của cải thiêng liêng ². Quả thực, nhờ kết hiệp mật thiết với Chúa Kitô hơn, các người ở trên trời củng cố toàn thể Giáo Hội vững bền hơn trong sự thánh thiện, làm cho việc thờ phượng mà hiện nay Giáo Hội tại thế dâng lên Thiên Chúa, được cao cả hơn, và họ góp phần phát triển Giáo Hội rộng rãi hơn bằng nhiều cách (x. 1Cor 12,12-27) ³. Ðược về quê trời và hiện diện trước nhan Chúa (x. 2Cor 5,8) nhờ Người, với Người và trong Người, các Thánh không ngừng cầu bầu cho chúng ta bên Chúa Cha ⁴, bằng cách trình bày các công nghiệp đã lập được khi còn ở dưới thế, nhờ Ðấng Trung Gian duy nhất giữa Thiên Chúa và loài người là Chúa Giêsu Kitô (x. 1Tm 2,5), khi họ đã phục vụ Chúa trong mọi sự, và hoàn tất nơi thân xác họ những gì còn thiếu sót trong các đau khổ của Chúa Kitô, hầu mưu ích cho Thân Thể Người là Giáo Hội (x. Col 1,24) ⁵. Do đó, với tình huynh đệ, các ngài lo lắng giúp đỡ chúng ta rất nhiều vì chúng ta yếu hèn. ^64*

50. Tương quan giữa Giáo Hội lữ hành và Giáo Hội trên trời. Nhận biết đúng đắn sự hiệp thông này trong toàn Nhiệm Thể Chúa Giêsu Kitô, ngay từ buổi đầu của Kitô giáo, Giáo Hội lữ hành hết lòng kính nhớ, dâng lời cầu cho những người đã chết ⁶, "vì cầu nguyện cho người chết để họ được giải thoát khỏi tội lỗi là một ý nghĩ lành thánh" (2Mac 12,46). Ðối với các tông đồ và những vị tử đạo của Chúa Kitô, là những chứng nhân cao cả đã đổ máu vì đức tin và đức ái, Giáo Hội luôn tin rằng, các ngài liên kết với chúng ta khắng khít hơn trong Chúa Kitô: với lòng yêu mến đặc biệt, Giáo Hội tôn kính các ngài cùng Ðức Trinh Nữ Maria và các Thánh Thiên Thần ⁷, và sốt sắng nài xin các ngài trợ giúp và cầu bầu cho. Sau đó không bao lâu, thêm vào số các vị trên, Giáo Hội còn tôn kính những người đã nhiệt thành noi gương khiết trinh và khó nghèo của Chúa Kitô ⁸; và sau cùng, có những người vì đã thực hành cách phi thường các nhân đức Kitô giáo ⁹ và được Chúa ban nhiều ân điển, nên được các tín hữu thành tâm tôn kính và noi theo ¹⁰.

Quả thực, khi ngắm nhìn đời sống những người đã trung thành bước theo Chúa Kitô, chúng ta khám phá ra một lý do mới thúc đẩy chúng ta tìm kiếm Thành Thánh tương lai (x. Dth 13,14 và 10,11), đồng thời chúng ta cũng biết con đường chắc chắn giúp chúng ta đạt tới sự kết hiệp hoàn toàn với Chúa Kitô, nghĩa là đạt tới sự thánh thiện, giữa bao thăng trầm trần thế, tùy theo bậc sống và hoàn cảnh riêng của mỗi người ¹¹. Qua cuộc sống của những người cùng mang một bản tính nhân loại như chúng ta, nhưng đã được biến đổi nên giống hình ảnh Chúa Kitô hơn (x. Cor 3,18), Thiên Chúa tỏ lộ rõ ràng cho con người thấy dung nhan và sự hiện diện của Ngài. Chính Ngài nói với chúng ta qua các vị ấy và ban cho chúng ta thấy dấu chỉ Nước Ngài ¹², và mãnh liệt lôi cuốn chúng ta tới Nước ấy nhờ số chứng nhân đông đảo như mây trời (x. Dth 12,1) và nhờ chân lý Phúc Âm được chứng thật như thế.

Tuy nhiên, chúng ta kính nhớ các Thánh trên trời không chỉ vì gương lành các ngài mà thôi, nhưng đúng hơn để sự hiệp nhất của toàn thể Giáo Hội trong Thánh Thần được bền vững nhờ thực hành đức bác ái huynh đệ (x. Eph 4,1-6). Thực vậy, cũng như mối hiệp thông giữa các Kitô hữu còn sống trên dương thế đưa chúng ta tới gần Chúa Kitô hơn, thì sự liên kết với các Thánh cũng hiệp nhất chúng ta với Người, là Ðầu và là Nguồn phát sinh mọi ân sủng và sự sống của chính Dân Thiên Chúa ¹³. Do đó, điều hết sức thích đáng là chúng ta yêu mến các bạn hữu và những người đồng thừa tự của Chúa Kitô, cũng là anh em và ân nhân đặc biệt của chúng ta, cũng như chúng ta dâng lời cảm tạ Thiên Chúa vì các ngài ¹⁴ và "thành khẩn van nài, chạy đến xin các ngài cầu nguyện và trợ lực, giúp đỡ, hầu Chúa Cha ban cho nhiều ơn lành, nhờ Chúa Giêsu Kitô, Con Chúa, Chúa chúng ta, Ðấng Cứu Chuộc và Giải Thoát duy nhất của chúng ta" ¹⁵. Thực vậy, mọi bằng chứng đích thực biểu lộ tình yêu chúng ta đối với các Thánh trên trời, từ bản chất, luôn qui hướng và kết thúc nơi Chúa Kitô là "triều thiên của toàn thể các Thánh" ¹⁶, và nhờ Người qui hướng và kết thúc nơi Thiên Chúa, Ðấng đáng ca tụng và tôn vinh trong các Thánh ¹⁷.

Hơn nữa, sự hiệp nhất của chúng ta với Giáo Hội trên trời được thực hiện cách hết sức cao cả, đặc biệt trong Phụng Vụ, ở đó quyền năng Thánh Thần hoạt động trên chúng ta qua các dấu chỉ bí tích, ở đó chúng ta cùng lớn tiếng ngợi khen Thiên Chúa uy linh ¹⁸, và tất cả mọi người thuộc mọi chi tộc, ngôn ngữ, dân tộc và quốc gia được cứu chuộc trong máu Chúa Kitô (x. Kh 5,9), hợp nhau trong một Giáo Hội duy nhất, đồng thanh chúc tụng một Thiên Chúa Ba Ngôi. Bởi vậy, khi cử hành lễ hy tế tạ ơn, chúng ta kết hợp rất mật thiết với việc thờ phượng của Giáo Hội trên trời, vì hiệp cùng Giáo Hội, chúng ta kính nhớ trước hết Ðức Maria vinh hiển, trọn đời Ðồng Trinh, sau là Thánh Giuse, các Thánh Tông Ðồ và Tử Ðạo cùng toàn thể các Thánh ¹⁹. ^65*

51. Hướng dẫn mục vụ của Công Ðồng. Thánh Công Ðồng kính cẩn đón nhận niềm tin cao trọng của tiền nhân chúng ta trong việc hiệp thông sống động với các anh em được hiển vinh trên trời hay còn phải tinh luyện sau khi chết, và lấy lại các sắc lệnh của các thánh Công Ðồng Nicea II ²⁰, Firenze ²¹ và Trentô ²². Ðồng thời, vì quan tâm đến mục vụ, Công Ðồng khuyên nhủ tất cả những vị hữu trách hãy hết sức ngăn cản và sửa dạy những ai lạm dụng, thái quá hay bất cập, và hãy tái lập mọi sự để Thiên Chúa và Chúa Kitô được ngợi khen cách trọn hảo hơn. Bởi vậy, các ngài hãy dạy cho tín hữu biết rằng, việc tôn kính các Thánh đích thực không hệ tại nhiều ở những việc bề ngoài bằng ở cường độ tình yêu tích cực của chúng ta. Tình yêu ấy giúp chúng ta tìm thấy "một gương mẫu trong khi gặp gỡ các ngài, được thông hiệp qua việc kết hợp với các ngài và được các ngài cầu bầu trợ giúp" ²³, để đem lại nhiều lợi ích cho Giáo Hội và cho chúng ta. Ðàng khác, ước gì các ngài cũng hãy giúp các tín hữu hiểu rằng mối liên lạc giữa chúng ta và các Thánh trên trời, hiểu theo ánh trọn vẹn của đức tin, không hề làm suy giảm sự tôn thờ dành riêng cho Thiên Chúa Cha nhờ Chúa Kitô trong Chúa Thánh Thần, nhưng trái lại còn làm cho sự tôn thờ ấy thêm phong phú hơn ²⁴.

Vì tất cả chúng ta đều là con cái Thiên Chúa và hợp thành một gia đình trong Chúa Kitô (x. Dth 3,6), nên khi hiệp thông với nhau trong tình yêu qua lời đồng thanh ca tụng Chúa Ba Ngôi chí thánh, chúng ta cùng đáp lại lời mời gọi thân tình của Giáo Hội, và được tham dự, cảm mến trước phụng vụ vinh hiển toàn hảo ²⁵. Vì khi Chúa Kitô hiện đến và khi kẻ chết sống lại trong vinh quang, ánh sáng Thiên Chúa sẽ chiếu soi Thành Thánh trên trời và Con Chiên sẽ là đuốc sáng (x. Kh 21,23). Toàn thể Giáo Hội các Thánh sẽ thờ lạy Thiên Chúa và "Con Chiên đã bị giết" (Kh 5,12) trong hạnh phúc sung mãn của đức ái, và đồng thanh ca tụng rằng: "Ngợi khen, danh dự, vinh hiển, quyền năng muôn đời cho Ðấng ngự trên ngai và Con Chiên" (Kh 5,13-14) ^66*.

Chú Thích:

(lưu ý: những số ghi chú nhỏ hơn đã được đăng vào những số báo trước)

61* Chương này được khai sinh theo ước muốn của Ðức Gioan XXIII.

Ðược Ủy ban Thần học soạn thảo lại, chương này được mọi người công nhận là một phần của hiến chế mới (lược đồ đệ trình bấy giờ chỉ có 4 chương). Nội dung của chương được tổng hợp trong tựa đề. Công Ðồng nhấn mạnh tới hành động tôn vinh Thiên Chúa của tất cả Thân Thể Chúa Kitô là Giáo Hội dưới đất cũng như trên trời. Cơ cấu của chương như sau: số 48 nói lên hai giá trị của Giáo Hội trong đó những thành phần dưới thế cùng tồn tại với những thành phần cố định; các số 49 và 50 trình bày những mối dây liên kết Kitô hữu còn ở trần gian với những người đã lên trời hoặc ở trong luyện ngục: các Thánh trên trời cầu bầu cho chúng ta là những kẻ lữ hành (số 49), mối tương quan giữa các Ngài với chúng ta (số 50). Từ giáo lý này mà số 51 rút ra những hậu kết có tính cách mục vụ.

62* Số 48: Ðặc tính cánh chung của ơn gọi chúng ta.

Trong cuộc sống hiện tại, ơn gọi của chúng ta là: được Chúa Kitô thánh hóa, chúng ta cùng với Người tiến về sự thánh thiện viên mãn trong đời sống vĩnh cửu, khi chúng ta được chiêm ngưỡng chính Thiên Chúa. Cuộc lữ hành đòi chúng ta phải ý thức về mối liên hệ giữa đời sống hiện tại của chúng ta với đời sống vĩnh cửu, để với lòng tin vững chắc vào Chúa Kitô Cứu Thế và hy vọng một vinh quang mai hậu, chúng ta chịu đựng những nghịch cảnh đời này, và chống lại ma quỉ. Ðời sống Kitô giáo có sự liên tục giữa đời sống dưới thế và đời sống vĩnh cửu trên trời. Có ý thức sống động được chân lý này, chúng ta mới nghĩ đến những người đã về trời. Và điều đó làm chúng ta hiểu sâu sắc hơn về chính mầu nhiệm Giáo Hội: là thực hiện sự hiệp thông giữa mọi người trong Chúa Kitô, là sự hiện diện sống động của các thực tại trên trời giữa dòng đời trần gian. Như thế, khi tín hữu nhớ lại lời Chúa và các Tông Ðồ đã nói, có thể nhận ra sự liên lạc mật thiết giữa các chân lý này và tầm quan trọng nền tảng của chúng đối với đời sống Kitô giáo.

63* Các số 49-50: Sự hiệp thông giữa Giáo Hội dưới đất và Giáo Hội trên trời.

Ðây là nền tảng giáo lý của cả chương, nghĩa là Giáo Hội dưới đất và Giáo Hội trên trời tạo thành một Dân Chúa, một Thân Thể Chúa Kitô. Công Ðồng giải thích sự hiệp nhất này vì dựa vào căn bản là những mối dây liên lạc sống động giữa chúng ta, những người lữ hành trên dương thế, và những người đã đạt tới quê trời. Trong số những hoạt động và những mối liên quan ấy, điều đáng kể là việc các Thánh cầu bầu cho cả Giáo Hội.

64* Số 49: Nền tảng giáo lý và sự liên hệ giữa các Thánh trên trời và Giáo Hội.

Nền tảng tín lý được trình bày rõ ràng và chính xác để tránh những khuynh hướng cực đoan và để giúp cho nhu cầu hiệp nhất được dễ dàng hơn. Công Ðồng dạy rằng, cho tới khi Chúa lại đến trong vinh quang, một số người đã ở trên Nước Trời, một số khác ở trong luyện ngục, một số khác nữa đang trên đường tiến về đời sau, nhưng tất cả đều kết hiệp với Chúa Kitô làm nên một Giáo Hội duy nhất. Công Ðồng cũng dạy rằng, các Thánh trên trời lấy tình thương phù trợ đặc biệt cho những người anh em khác, và củng cố cũng như làm làm đẹp Giáo Hội trần gian.

65* Số 50: Sự liên hệ giữa Giáo Hội dưới đất và Giáo Hội trên trời.

Số này trình bày cách thức mà Giáo Hội lữ hành phải có, để trong thực hành, tạo được sự hiệp thông đã nói trong đoạn trước. Công Ðồng đưa ra những động lực chính yếu giúp xây dựng và phát huy sự hiệp thông của chúng ta với Giáo Hội trên trời. Những động lực đó như sau: những người đã về trời nêu gương cho chúng ta một đời sống đạo chính thực; sự liên lạc với họ sẽ đưa chúng ta tiến tới việc kết hợp khắng khít hơn với Chúa Kitô; sự hiệp thông với họ làm cho việc phụng tự qui về Chúa Kitô nơi Giáo Hội trần gian được sung mãn. Ở nhiều nơi, Hiến Chế ám chỉ tới lịch sử Giáo Hội, để làm sáng tỏ hơn những nền tảng thần học của giáo lý đã trình bày và cũng để cho sự trình bày này được sống động hơn, tương xứng hơn với nhu cầu mục vụ.

Ðoạn nhất nói lên những cách thức hiệp thông tổng quát với các người anh em không thuộc về Giáo Hội trần gian: kính nhớ và vọng độ cách chung, tôn kính và nài xin cầu bầu. Ðoạn hai nhấn mạnh tới gương mẫu các Thánh nêu ra cho đời sống Kitô giáo chúng ta, hoặc dưới khía cạnh sư phạm hoặc dưới khía cạnh minh giáo. Ðoạn ba chúng ta thấy việc tôn kính các Thánh chính thực sẽ thúc giục chúng ta thực thi bác ái huynh đệ và liên kết chúng ta với Chúa Kitô bền chặt hơn. Tình bác ái huynh đệ nơi chúng ta là những khách lữ hành không bị suy giảm, trái lại còn làm gia tăng đặc tính qui về Chúa Kitô của Kitô giáo. Cũng vì lý do đó, sự liên lạc và hiệp thông với các Thánh trên trời đã không làm cản trở nhưng còn giúp đỡ cách lạ lùng cho tình yêu và sự kính thờ Ba Ngôi Thiên Chúa. Ðoạn bốn có xác quyết căn bản như sau: việc tế tự phụng vụ của Giáo Hội thực hiện tất cả những gì đã nói về sự liên hệ với các Thánh trên trời.

66* Số 51: Hậu kết mục vụ.

Một vài hậu kết có tính cách mục vụ theo sau những nguyên tắc đã đề ra. Hậu kết đó bao gồm một số ý hướng căn bản để việc tôn kính các Thánh được thực hiện trong tinh thần đúng đắn và để có thể ngăn ngừa những hình thức thái quá hay bất cập ở một vài nơi. Một đàng Công Ðồng chủ trương rõ ràng giá trị việc tôn kính các Thánh không cốt tại gia tăng các hành động bên ngoài, nhưng do cường độ tình yêu của chúng ta; đàng khác Công Ðồng quả quyết việc tôn kính ấy không đi ngược với tình yêu Thiên Chúa, với việc tôn thờ dành cho mình Ngài. Số này chứa đựng nhiều điều có thể cổ võ cho việc hiệp thông với các anh em ly khai, đặc biệt với anh em Ðông Phương, vì giáo lý thuộc đức tin của chúng ta đây đối với họ hết sức quan trọng, làm nên một di sản chung về đức tin và về sự kính nhớ.

Phần kết luận cho toàn chương (51, đoạn hai) quả quyết rằng hiện đại hóa sự hiệp thông của tất cả những người thuộc về Chúa Kitô là đã bắt đầu cuộc sống vinh quang, và như vậy là ngay ở chốn lưu đày này đã thực hiện được cùng đích của đời ta vì đã được tham dự và thưởng thức phụng vụ vinh hiển trên trời.

Br. Huynhquảng

Bác sĩ Nguyễn Tiến Cảnh

Lm. Anmai, C.Ss.R.

Nếu tính năm sinh của người sáng lập ra Nho giáo và Công giáo  thì Nho giáo có trước Công giáo cả 5 thế kỷ. Còn nếu tính thời gian các tôn giáo này có mặt ở Việt Nam thì Nho giáo đến trước những 14 thế kỷ. Trong mối quan hệ giữa hai đạo này, nhiều người chỉ biết đó là những tôn giáo đối chọi, loại trừ nhau mà chưa biết chúng cũng có những mối quan hệ gần gũi, thân thiết với nhau. Dưới đây, chúng tôi xin trình bày mối quan hệ của 2 tôn giáo này ở nước ta.

Ai cũng biết, Nho giáo do Khổng Tử  (551-479 tr.CN) sáng lập và vào Việt Nam từ thời quan thái thú Nhâm Diên và Tích Quang, khoảng năm 225. Rõ nhất là với sự xuất hiện của Sĩ Nhiếp, người đã mở trường dạy học ở Luy Lâu (Thuận Thành, Bắc Ninh) để truyền bá Nho học. Còn đạo Công giáo do Đức Giê su sáng lập những năm đầu của thế kỷ thứ I. Sử sách nước ta có ghi nhận là năm 1533 có giáo sĩ ngoại quốc đến giảng đạo tại Ninh Cường, Trà Lũ ( thuộc tỉnh Nam Định ngày nay). Nhưng trước khi vào việt Nam , 2 tôn giáo này đã có những va chạm , căng thẳng ở Trung Quốc. Lúc đó, ở Trung Quốc có giáo sĩ  dòng Tên, dòng Phan xicô và dòng Đa minh đến truyền giáo. Các giáo sĩ dòng Tên vốn thoáng hơn và cũng muốn để có nhiều người theo đạo công giáo nên không buộc người theo đạo công giáo phải từ bỏ những nghi lễ thờ cúng tổ tiên, thờ kính Khổng Tử. Vua quan triều đình Bắc Kinh  bấy giờ cũng rất kính nể các giáo sĩ dòng Tên vì họ rất am hiểu nhiều lĩnh vực khoa học và được vời vào triều giúp vua. Ngược lại các giáo sĩ dòng Đa minh, dòng Phan xi cô lại bảo thủ hơn nên cực lực phản đối việc làm của các giáo sĩ dòng Tên cho rằng làm như thế là rối đạo vì việc thờ cúng tổ tiên hay Khổng Tử là một hành vi tôn giáo. Họ cho người báo về Roma, Giáo hoàng Innocentê X  đã ký một sắc lệnh ngày 12-9-1645 cấm không cho người công giáo được tiến hành các nghi lễ thờ cúng tổ tiên và Khổng tử vì như vậy là ngược với giáo lý đạo công giáo. Ai bất tuân sẽ bị phạt vạ… Thấy thế, dòng Tên cũng cho người về Roma thuyết trình cho rằng các nghi lễ thờ cúng tổ tiên, thờ kính Khổng Tử hoàn toàn không mang tính tôn giáo mà chỉ bày tỏ tình hiếu thảo của con cháu với ông bà hoặc với các bậc danh nhân mà thôi. Vị Giáo hoàng mới là Alexandro VII đã xem xét lời đề nghị của dòng Tên nên lại ký một sắc lệnh ngược với tinh thần của sắc lệnh 12-9-1645 nhưng với điều kiện là “trình bày đúng sự thật”. Thế là một cuộc tranh cãi về “nghi lễ Trung Hoa” kéo dài hơn một thế kỷ, qua 10 đời Giáo hoàng và bi kịch đã xảy ra. Ngày 8-4- 1705 khi vị đặc sứ của Toà thánh là Giám mục (sau đó là Hồng y) M. de Tournon đén Trung Quốc và truyền hạ tấm biển có ghi chữ “ Kính Thiên” do chính vua Khang Hy thủ bút treo trên mặt tiền nhà thờ Bắc kinh và công bố Tông hiến Ex illa die của Toà thánh ký ngày 20-11-1704 mà nội dung là cấm dùng chữ Thiên hay thượng đế để chỉ Thiên chúa, cấm treo trong nhà thờ chữ Kính Thiên, cấm cúng tế ông Khổng Tử, ông bà cha mẹ, cấm đặt bài vị trong nhà riêng thì vua Khang Hy lập tức ra lệnh trục xuất các giáo sĩ, triệt phá nhà thờ và cấm dân theo đạo công giáo. Theo số liệu của giáo hội , lúc đó ở Trung Quốc đã có 30 vạn tín hữu công giáo  nhưng sau Tông hiến  Ex illa die thì 90% đã phải bỏ đạo.(1). Nhằm cứu vãn tình thế, Giám mục Bắc kinh lúc đó là A. Mezzabarba đã ra một bản Thông cáo nới rộng 8 điểm ngày 4-11-1721 cho phép cúng tế ông Khổng tử, cho bái lạy, đặt cỗ bàn, hoa trái trước xác người chết…nhưng bản Thông cáo này đã bị Giáo hoàng Clêmente bác bỏ. Đến đời Giáo hoàng Bêndicto XIV, lại thêm một Tông chiếu nữa bác bỏ nghi lễ Trung Hoa vì cho rằng nó hoàn toàn ngược với giáo lý đạo công giáo. Nhiều nhà nghiên cứu của Giáo hội công giáo cho rằng trong điều rủi có điều may. Chính sự cấm đoán đạo công giáo ở Trung Quốc và Nhật Bản lúc bấy giờ mà nhiều giáo sĩ đã phải chạy qua Việt Nam để truyền giáo. Tuy nhiên, lúc đó cũng là giai đoạn bành trướng của chủ nghĩa thực dân. Khẩu hiệu “ Hương liệu, hạt tiêu và các linh hồn’ đã nói lên sự gắn kết giữa chế độ thực dân và đạo công giáo . Cộng với sự khác biệt, đối lập về tín ngưỡng văn hoá, đạo công giáo cũng vấp phải sự chống đối ở Việt Nam. Trong một chiếu thư năm 1804, vua Gia Long viết:” Lại như đạo Gia tô mới xâm nhập vào nước ta, đặt ra thuyết thiên đường, hoả ngục khiến cho kẻ ngu phu, ngu phụ chạy vạy như điên, tiêm nhiễm thành quen mê mà không biết” (2). Còn phong trào Văn Thân mà nhất là cuộc khởi nghĩa năm Giáp Tuất 1874 do Trần Tấn, Đặng Như Mai, Trần Quang Cán lãnh đạo đã đưa ra khẩu hiệu “ Bình Tây, sát tả” và ra lời hịch kêu gọi như  sau:

“Than ôi, đạo dối Giê su đã xâm nhập vào nước ta, lời cầu nguyện của họ chỉ tin vào Chúa trời và Thánh thần

Giáo lý của họ dạy rằng trên trái đất này chẳng có vua, chẳng có cha mẹ.

Lập luận của họ vừa vô lý vừa ngược đời

Tư cách của họ đầy rẫy sự kiêu ngạo. Họ cướp đoạt đất đai phì nhiêu để xây dựng nhà thờ cho đạo dối.

Về mặt đạo lý họ tìm cách làm băng hoại nước ta để biến nước ta thành nước công giáo. Họ làm nhục đạo lý Khổng Mạnh “(3).

Nhà Nho và cũng là nhà thơ lớn của Việt Nam hồi thế kỷ XIX Nguyễn Đình Chiểu đã từng  thốt lên lời nguyền rất kiên quyết của Nho gia với đạo công giáo:  “Thà đui mà giữ đạo nhà, còn hơn có mắt ông cha không thờ”.

Trong tình hình lúc đó, dĩ nhiên các giáo sĩ đến nước ta truyền đạo cũng không thể đi xa hơn lập trường của giáo hội công giáo bấy giờ. Họ cũng lên án Nho giáo cho đó là tà đạo. Alexandre de Rhodes tên Việt thường gọi là Đắc Lộ ( 1593-1660), một người rất có tư tưởng tiến bộ trong hàng giáo sĩ ngoại quốc có mặt tại Việt Nam bấy giờ. Ông có nhiều công lao trong việc xây dựng lên chữ quốc ngữ. Mặc dù đến từ ngoại quốc nhưng ông không kỳ thị nước lạc hậu mà lại luôn khen ngợi đất nước, con người Việt Nam. Ông viết :” Có một điều rất thông dụng đó là sự trân trọng Hán học. Không có người nào dù cao trí hay thấp kém mà không cho con cái theo học bí mật của chữ từ khi nhỏ tuổi. Vì thế trong nước này, người nào cũng biết vọc vạch một vài chữ và không ai là hoàn toàn mù chữ”(4). Một giáo sĩ khác là F.Buzomi , người Italia, đặt chân lên xứ Đàng Trong rất sớm, ngày 18-1-1615 cũng có những nhận xét tốt về đất nước này, ônng viết:” Nhờ Khổng giáo, xã hội và gia đình Việt Nam đã có một tổ chức rất cao, người dân Việt Nam có những đức tính, phong tục rất đáng khâm phục, nó đã giúp rất nhiều vào công cuộc truyền giáo”. F.Buzomi viết tiếp:” Người Việt không nghiêng về văn chương, tính tình không thâm hiểm như người Tàu. Họ không quá nghiêng về quân bị , tính tình không độc ác như người Nhật, dễ nghe, dễ tin và nhiều mê tín nhưng người dân Việt dễ nhận ra lẽ phải, không kiêu căng hay tự  tin như người Tàu “(5). Có những người đã đặt ra những câu hỏi rất tiến bộ là :” Tôi biết bởi đâu, đất nước này rất đẹp lại không được biết tới. Bởi đâu các nhà địa lý châu Âu không biết đến tên gọi và gần như không ghi trong bản đồ nào cả, tuy họ chép đầy đủ tên các nước trên thế giới” (6).

Trở lại quan niệm của đạo công giáo với Nho giáo ở Việt Nam, mặc dù có những tư tưởng tiến bộ như trên, nhưng do đứng trên lập trường của Giáo hội bấy giờ, nên các giáo sĩ cũng đều cho Nho giáo cũng như các tôn giáo khác ở Việt Nam lúc đó như Phật giáo, Lão giáo là đạo dối, là tà đạo cả. Trong một cuốn sách viết bằng chữ quốc ngữ sớm nhất “Phép giảng tám ngày”, in ở Roma năm 1651, A. Rhodes viết:” Song le Đại minh vốn có thể phân ra ba đàng cả… Đàng thứ nhất là đàng về kẻ hay chữ gọi là đạo Nho. Đàng thứ hai là đàng kẻ thờ quỷ mà làm việc dối , gọi là Đạo. Đàng thứ ba là đàng kẻ thờ Bụt gọi là đạo Bụt. Sự đàng sau bởi nước India mà ra”(7). Các giáo sĩ cho rằng Khổng Tử là một triết gia đáng kính nhưng có tôn kính thì cũng như tôn kính thày giáo mà thôi cho nên có thẻ bỏ mũ nón, cúi đầu bái chào chứ không được thờ lạy vì Khổng Tử không phải là một thánh nhân , theo logic của các giáo sĩ thì nếu là thánh nhân đương nhiên phải biết Đức chúa trời dựng lên trời đất muôn vật. A. Rhodes viết:” Người Đàng Ngoài gọi ông là thánh nhân, nhưng vô lý và trái lẽ vì như chúng tôi đã thuyết phục họ. Bởi vì theo tôi, nếu người được gọi là thánh nhân thì Ngài phải biết Đức chúa trời dựng lên trời đất” (8).

Trong một lá Thư chung nói về ác việc dối trá của Giám mục Pierre Marie Đông viết bằng chữ Nôm ở thế kỷ XVIII có ghi rõ: Những đối tượng không được thờ cúng là ma quỷ ,những đấng sáng lập ra đạo khác như Đức Khổng Tử, Đức Phật, ông bà ông vải ; cấm đến đền chùa, đình làng có thờ thần, không được bày cỗ cúng với xác tín rằng người chết về ăn của cúng; không được tin mồ mả đất cát, hướng nhà, bói toán may rủi…Bên công giáo cũng lưu truyền một cuốn sách có tên là “Hội đồng tứ giáo” viết bằng Hán Nôm nhưng được dịch ra chữ quốc ngữ và tái bản nhiều lần, 15 lần ở nhà in Tân Định trong khoảng những năm 1887-1915 và 12 lần in ở Thái Bình năm 1953. Nội dung nói về cuộc tranh luận của đại diện 4 tôn giáo lúc đó là Nho, Đạo. Phật và đạo Chúa tức Công giáo về ba vấn đề lớn là con người ở đâu ra? Sống phải làm gì? và chết đi về đâu? Đại diện Nho giáo dựa theo thuyết Thái cực cho rằng vạn vật do âm dương tán tụ mà thành, sống ở đời phải tu theo ngũ đức, nhân nghĩa lễ trí tín, phải giữ ngũ luân , quân thần, phụ tử, phu phụ, huynh đệ, bằng hữu. Cò nếu sống là tụ thì chết sẽ là tán tức chết là hết không đi về đâu cả .Đại diện công giáo là hai linh mục trình bày vấn đề theo giáo lý của đạo cho rằng mọi vật trên trái đất kể cả con người đều do Chúa  dựng lên, người công giáo phải giữ Thập giới (10 điều răn), phải giữ Thất quy ( 7 phép Bí tích) và 4 điều sau hết là sự chết, sự phán xét, Thiên đàng và Địa ngục. Sau đó đại diện công giáo lại đưa ra lập luận sắc sảo theo lối tam đoạn luận để bác bỏ những giáo lý của các tôn giáo khác trong đó có Nho giáo về những vấn đề nêu ra. Chẳng hạn Nho giáo nói chết là hết vậy mà còn có câu “hồn khí quy vô thiên”? Hay Nho giáo quan niệm là phúc đức do chính bản thân tu luyện mà có vậy tại sao còn bảo “phúc phận tại thiên”?…Cuố cùng, chỉ có lý lẽ của đạo công giáo là thuyết phục và đáng tin. Dĩ nhiên, ngày nay ngay các nhà nghiên cứu công giáo cũng nghi ngờ tính chân thực của tác phẩm này và cho rằng đó là loại sách minh đạo có tính hư cấu và nhiều quan niệm rất sai lạc nhất là đối chiếu với tinh thần công đồng Vaticanô 2 . Nhưng dù sao nó cũng nói lên được mối quan hệ giữa công giáo và Nho giáo ngày ấy (9).

Như vậy có thể thấy thái độ bài xích, phủ nhận của công giáo đối với Nho giáo ở Việt Nam nhất là giai đoạn ban đầu mới du nhập . Đương nhiên Nho giáo cũng chẳng thể mặn mà gì với công giáo. Song nếu chỉ có thế thì chẳng có gì đáng nói. Giữa Nho giáo và Công giáo ở Việt Nam còn có một quan hệ gắn bó thân thiết nữa.

Trước hết là những nhận xét tích cực của các giáo sĩ công giáo về Nho giáo mà chúng ta đã trích dẫn ở phần trên. Sau nữa, nếu tìm hiểu kỹ, ngay một tên gọi của đạo công giáo rất hay dùng là Thiên chúa giáo cũng có liên quan đến Nho giáo. Tại trung Quốc khi dịch từ Deus  là tiếng Latinh chỉ Đấng tạo thành vũ trụ, người ta không biết dùng từ gì cho thích hợp nên gọi là Teou-se (không có nghĩa, giống như ở Việt Nam có lúc dịch là Chúa Dêu). Ba từ khác có nghĩa gần là Thiên Chủ, Thượng Đế và Thiên nhưng từ  thứ hai Thượng Đế thì Nho giáo đã dùng để chỉ Trời rồi còn chữ Thiên thì chỉ mang nghĩa bầu trời xanh thôi nên các giáo sĩ đã chọn từ Thiên Chủ. Từ này được du nhập vào Việt Nam. Hiện ở thư viện Vatican còn lưu một bức thư  viết năm 1630 do giáo dân viết gửi Toà thánh có ghi :” Tự Thiên chủ giáng sinh chí kim nhất thiên lục bát tam thập niên”(10). Năm 1584, khi giáo sĩ Ruggiori viết cuốn giáo lý có nhân đề “Thiên chúa thực lục chính văn” , rồi đến năm 1603, Ricci Mattheo cho phát hành cuốn “ Thiên chúa thực nghĩa” thì danh từ Thiên chúa được chính thức thừa nhận. Một số học giả giải thích rằng, chữ “chủ” mới bao hàm người đứng đầu, người cai quản, còn chữ “chúa”  có thêm cả nghĩa người được tôn thờ nữa ví dụ ngày chủ nhật là ngày đầu tuần, còn ngày chúa nhật là ngày của Chúa, ngày tôn thờ Chúa.

Ngày nay người ta đã tìm thấy khá nhiều tài liệu qua các sách vở, thư từ của các giáo sĩ công giáo, dù đến từ phương Tây nhưng lại khá am tường về triết lý Khổng Mạnh. Đây là một điều rất đáng quan tâm. Chẳng hạn Giám mục Hermosile, năm 1858 đã gửi một Thư chung cho giáo dân địa phận Đông Đàng Ngoài, trong đó có viết:” Phép nhất phu nhất phụ trong ba giềng mối quan hệ hất trong thiên hạ quen gọi là tam cương là vua vuối kẻ bầy tôi, chồng vuối kẻ làm vợ, cha vuối kẻ làm con, hệ luỵ giềng mối tháo thứ thì thiên hạ loạn lạc, khổ sở cùng các giống tội lỗi khác, chẳng tệ nào bằng…” Rồi dựa vào nguyên tắc xử thế “tu thân , tề gia, trị quốc, bình thiên hạ” của Nho giáo, lá thư viết tiếp:” Suy bấy nhiêu điều thì biết tỏ bậc phu phụ ca hệ là nhường nào, dù kẻ làm vua muốn trị một nước, thì trước nên sửa sang cửa nhà mà hệ vợ chồng sửa sang bậc mình cho phải phép, phải đạo vợ chồng thì gia đình được bằng yên, con cái sẽ học nết cha mẹ, trong nhà sẽ giữ việc hiếu, ra ngoài sẽ biết giữ điều hoà mục thì biết lợi ích thiên hạ là dường nào”(11). Nhiều bản kinh bên đạo công giáo cũng dùng bằng chữ Hán  như “Kinh cầu đức Bà” quen gọi là kinh “Phục dĩ chí tôn” là một áng Hán văn rất nổi tiếng được nhiều nhà Nho ca ngợi. Điều lý thú là mặc dù các giáo sĩ công giáo qua nhiều thế hệ đẫ cùng với một số người Việt Nam hoàn thiện quá trình latinh hoá chữ Việt thành chữ quốc ngữ được hiều nhà chí sĩ yêu nước cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX hết sức cổ vũ, tán dương nhưng chính đạo công giáo cũng là nơi duy trì, bảo tồn chữ Hán, chữ Nôm chứ không phải triệt phá những chữ truyền thống này như có người nghĩ. Ngay cả khi Thống sứ Bắc Kỳ, năm 1910 ra quy định bắt buộc các đơn từ phải dùng chữ quốc ngữ, các kỳ thi cũng phải dùng chữ quốc ngữ thì Giám mục Pierre Munaggori (tên Việt là Trung) ở Bùi Chu  vẫn gửi một thư đề ngày 7-10-1910 kê những sách mà chủng sinh phải học gồm Ngũ thiên tự, Tam thiên tự , Nhất thiên tự, Nam sử lược,Từ hàn, Cửu chương và ghi thêm:” ấy là những sách Thày chỉ phải học, còn khi cậu nào đã học đủ các sách ấy rồi, có muốn học sách khác thì mặc ý. Cộng đến cuối kỳ thi khảo,  thì cứ những sách Thày ghi trên này mà ra bài thơ, phú, tuỳ bài văn sách, lại khi ấy cũng phải làm một bản từ hàn nữa tuỳ nghi (12). Giám mục P.M Gendreau (tên Việt là Đông) cũng đã cho xuất bản khoảng 40 tác phẩm bằng Hán Nôm và chỉ thị cho các xứ phải tìm những thày đồ dạy cho học sinh , còn các tiểu chủng viện phải học mỗi tuần một tiết chữ Hán. Bên công giáo cũng để lại một kho tàng Hán Nôm đồ sộ với đủ thể tài như Truyện, Thư từ, Từ điển, Câu đối, ca vè…Riêng linh mục Majorica đã soạn tới 42 tác phẩm “ Các Thánh truyện” với khoảng 1.200.000 chữ được viết trong khoảng 1632-1656 và hiện vẫn còn lưu giữ ở Thư viện quốc gia Paris (Bibliotheque Nationale de Paris). Viện nghiên cứu Tôn giáo vừa tổ chức cuộc hội thảo khoa học “Tư liệu Hán Nôm viết về công giáo “ hồi cuối tháng 5-2003 cũng đã khẳng định điều đó.

Một khía cạnh khác là có rất nhiều người công giáo kể cả linh mục, giám mục cũng đã xuất thân từ “cửa Khổng sân Trình”. Có thể kể ra những tên tuổi như Nguyễn Trường Tộ (1830-1871). Mặc dù phải sống trong hoàn cảnh rất phức tạp, triều đình nhà Nguyễn cấm đạo gắt gao nhưng ông vẫn gửi lên triều đình 58 bản điều trần tâm huyết những mong canh tân đất nước. Nhiều vấn đề ông nêu vẫn còn có tính thời sự đến hôm nay như vấn đề chống tham nhũng, buôn lậu. Cùng thời điểm này còn có các nhà cải cách như linh mục Đặng Đức Tuấn (1806-1874) cũng dâng lên triều đình bản “Minh đạo bình Tây sách”, rồi “ Hiến bình Tây sách”…Rồi sĩ phu Đinh Văn Điền ở Ninh Bình cũng hiến kế “ Đặt doanh điền, đóng tàu thuỷ, khai mỏ vàng,lập ra Ty bình chuẩn để lưu thông hàng hoá…” Một câu hỏi được đặt ra, phải chăng vì là người công giáo nên dù là nhà nho, những vị trên vẫn không bị ràng buộc bởi tư tưởng phong kiến bảo thủ của vua quan nhà Nguyễn bấy giờ? Lịch sử cũng ghi nhận nhiều tấm gương yêu nước của các linh mục, giáo dân nhưng vốn theo nho học. Linh mục Đậu Quang Lĩnh (1867- 1919) ở Hà Tĩnh vốn thạo Hán văn nên được Nhà chung giao cho việc dịch các tác phẩm của Lương Khải Siêu và Khang Hữu Vi để giáo hội tham khảo. Khi tham gia Duy tân hội của Phan Bội Châu, ông bị bắt và bị đày đi Côn Đảo 9 năm. Cai ngục hỏi ông: Sao đã là linh mục rồi mà còn đi làm giặc? Ông khẳng khái trả lời bằng một câu đối:

Vì người da trắng ư? Sống trên giảng đài, nơi pháp trường, khi ngọt, khi cay, khi sấm sét chỉ là phận công dân đều trách nhiệm.

Đều giống da vàng cả! Vô số bậc nhân thân chí sĩ, bị đày, bị tù, bị đổ máu, lẽ nào bọn chúng tôi không biểu đồng tâm.(13).

Điều rất đáng ghi nhận là dù là giáo sĩ cao cấp như Giám mục Hồ Ngọc Cẩn (1876-1948) nhưng văn phong, lối sống của họ vẫn giữ được cốt cách của một nhà Nho. Vị Giám mục này đã từng ủng hộ cả dây chuyền vàng cho chính phủ kháng chiến, được Hồ Chí Minh mời ra làm cố vấn cho chính phủ. Giám mục Hồ Ngọc Cẩn đã viết cả trăm tác phẩm trong đó có cuốn “Triết nhân tri kỷ” thấm đẫm triết lý phương Đông. Tại đây có thể gặp rất nhiều câu quen thuộc “ sinh ký tử quy”, “ Vô nguyên nhân bất thành công hiệu”…

Ngược lại , nhiều nhà Nho cũng đã có tìm hiểu về đạo công giáo và có nhiều nhận định khá xác đáng. Nhà bác học Lê Quý Đôn (1726-1784) khi đi sứ Trung Quốc năm 1760, ông đã có điều kiện tiếp xúc với những giáo sĩ công giáo ở đây và viết khá kỹ về họ trong “ Vân đài loại ngữ” với lòng khâm phục. Ông viết :” Năm Vạn Lịch thứ 30 (1602) đời vua Minh Thần Tông, có người nước đó tên là Lợi Mã Đậu cùng với đồng bọn…năm sáu người từ Quảng Đông vào đất Mân, lên Kim Lăng, tự xưng là người Âu La Ba, đường xa mười vạn dặm, vượt biển chín năm mới tới nơi. Họ đưa cho xem thiên lý kinh, đồng hồ báo thức, hồn thiên nghi, lượng thiên xích, câu cổ pháp, phép tính thời gian, phép đo độ số, phép xem bóng mặt trời, phép xem sao. Họ bàn về lý khí, lịch số rất tinh tường, được các quan lớn ở tính tôn trọng gọi là Tây nho, là Tây thổ thánh nhân. Do đó họ được tư giấy về Bắc Kinh để tiến cử lên vua” (14). Ông nói về giáo lý của đạo công giáo khá chính xác:” Nước Đại Tây dương về phía Tây Trung Quốc cách xa sáu vạn dặm. Tên đất gọi là âu Hải quốc… nhân dân đều thờ Thiên chúa, không ai biết ở Trung Quốc có đạo Hồi, đạo Thích, đạo Lão. Thiên chúa là chúa tể trước tiên, sỉnh ra người, sinh ra vật. Họ làm miếu để thờ chung” (15).

Một nhà Nho yêu nước nổi tiếng giai đoạn cận hiện đại là Phan Bội Châu (1867-1940) cũng có những quan niệm rất tiến bộ về công giáo so với những nhà nho đương thời nhất là nhóm Văn Thân.Ông viết :” Đồng bào công giáo đều là anh em ta cả… Mờy mươi năm nay , người Pháp nghiêm hình trọng phạt, có một thứ nào rộng rãi cho người Datô đâu! Tiền sưu, tiền thuế bao nhiêu không hề bớt  một đồng nào cho người theo đạo công giáo cả” (16). Chính vì vậy ông chủ trương kêu gọi lương giáo đoàn kết. Nhiều người công giáo đã gia nhập tổ chức Duy tân hội của ông như Mai Lão Bạng, Lê Khanh, các linh mục Nguyễn Tường, Đậu Quang Lĩnh, Nguyễn Thần Đồng…Ông cũng khẳng định: “ Giáo dân nào không chịu giúp người Pháp để làm hại nước Việt Nam mới là dân của  Chúa Cứu thế, mới là đồng bào của nước Việt Nam” (17). Khi chữ quốc ngữ ra đời, nhiều học giả vốn là Nho gia lại hết sức ủng hộ việc truyền bá thứ chữ này. Nhà nghiên cứu Dương Quảng Hàm đã nhận xét:” Các giáo sĩ người Âu đã đặt ra chữ quốc ngữ, chủ ý là có được một thứ chữ để viết tiếng ta cho tiện và dùng trong việc truyền giáo cho dễ. Không ngờ rằng, vị thế lịch sử xui khiến, chữ ấy nay đã thành thứ văn tự phổ thông của cả dân tộc Việt Nam. Đành rằng, cũng như các công trình do người ta sáng tạo ra, thứ chữ ấy cũng có vài khuyết điểm, nhưng ta nên nhận ngay rằng ở trên hoàn cầu này không có thứ chữ nào tiện lợi và dễ học bằng thứ chữ âý “ (18). Sự tiện lợi của chữ quốc ngữ đã được thực tế chứng minh. Muốn đọc thông viết thạo chỉ cần vài tháng học chữ. Còn nếu muốn học được tối thiểu 1200 chữ Hán để đọc được, viết được phải mất  một năm đèn sách. Chữ Nôm còn khó hơn nữa. Vì vậy trong chiến dịch chống giặc dốt từ năm 1946 đến 1954 đã có 10 triệu người được xoá nạn mù chữ. Cho nên dễ hiểu vì sao các chí sĩ của nhóm Đông kinh nghĩa thục đã coi việc dùng chữ quốc ngữ là một trong sáu kế sách để mở mang dân trí. Nhóm này kêu gọi :” Gần đây mục sư người Bồ Đào Nha chế ra chữ quốc ngữ, lấy 20 chữ cái châu Âu, phối hợp với 6 âm, 11 vần đánh theo lối hoà thanh mà đạt tiếng ta rất là giản dị nhanh chóng. Phàm người trong nước, đi học nên lấy chữ quốc ngữ để ghi việc đời xưa, chép việc đời nay và thư từ thì chuốt lời và đạt ý. Đó thật là bước đầu trong việc mở mang trí khôn vậy “ (19).

Một người cũng học sách thánh hiền và trở thành người cộng sản , và là lãnh tụ của đảng cộng sản Việt Nam - Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã có hàng trăm bài viết về đạo công giáo. Ông thấy rõ giá trị nhân văn của đạo công giáo, đó là lòng bác ái cao cả và nguyện xin làm người “học trò nhỏ” của các vĩ nhân thế giới trong đó có Chúa Giê su. Ông cũng thấy được truyền thống yêu nước của người theo đạo, biết chăm lo đến nhu cầu của các tín đồ để tập hợp , đoàn kết họ lại trong lực lượng cách mạng. Người viết:” Tín đồ Phật giáo tin ở Phật; tín đồ Gia tô tin ở Đức Chúa trời; cũng như chúng ta tin ở đạo Khổng. Đó là những vị chí tôn chúng ta tin tưởng. Nhưng đối với dân, ta đừng có làm gì trái ý dân. Dân muốn làm gì ta phải làm nấy” (20).

Sau cách mạng tháng Tám năm 1945, Nho giáo không còn là ý thức hệ của tầng lớp lãnh đạo nữa và Nhà nươc  cũng chủ trương bình đẳng giữa các tôn giáo. Về phía công giáo cũng có sự canh tân nhất là sau công đồng Vaticanô 2, giá trị các tôn giáo khác, các nền văn hoá khác đều được tôn trọng chứ không bị kết án loại trừ như trước đây. Đồng thời giáo hội luôn cổ vũ cho tiến trình đối thoại với các tôn giáo, các nền văn hoá. Đó là một quan điểm tiến bộ, phù hợp với xu thế của thời đại. Tuy nhiên, việc nghiên cứu quan hệ giữa Nho giáo và đạo công giáo ở Việt Nam cũng cho ta thêm một lý do để hiểu vì sao cùng bị ảnh hưởng của Nho giáo như Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản mà tại Việt Nam, tôn giáo này vẫn bám được khá nhanh và phát triển mạnh trở thành nước có số tín đồ lớn ở Đông Nam châu á chỉ sau Philippin và Đông Timor.

Hà Nội, ngày 10-8-2008

T.S Phạm Huy Thông

Chú thích:

1-    Bùi Đức Sinh: Lịch sử Giáo hội, tập 2, NXB Chân Lý, SG.1972, tr.135

2-    Đại nam thực lục chính biên, Nxb Sử học H. 1963, tr.168

3-    Dẫn theo Đỗ Quang Hưng: Lịch sử đạo Thiên chúa ở VN, ĐHTH Hà Nội,1991, tr.56

4-    A.Rhodes : Lịch sử vương quốc Đàng Ngoài, Tủ sách Đại kết 1994, tr.27

5-    Dẫn theo Nguyễn Hồng: Lịch sử truyền giáo ở VN, tập 1, Hiện tại, SG 1959, tr.57

6-    A.Rhodes : Hành trình truyền giáo , Tủ sách đại kết 1994, tr.62

7-    A.Rhodes: Phép giảng tám ngày, Tủ sách đại kết 1993, tr.104-105

8-    A. Rhodes : Lịch sử vương quốc Đàng Ngoài, sdd, tr.39

9-    Xem Nguyễn Hưng: Sơ thảo thư mục Hán Nôm công giáo VN, Lưu hành nội bộ năm 2000, tr.184

10-  Dẫn theo Tạp chí Nghiên cứu tôn giáo số 6-2001, tr.30

11-  Những thư chọn trong các thư chung, Nhà in Kẻ Sặt 1903, tập 2

12-  Dẫn theo Nguyễn Hưng, sdd, tr.213

13-  Thi tù tùng thoại, Nxb Tiếng Dân, Huế 1939 (bản dịch của Huỳnh Thúc Kháng)

14,15- Theo Tạp chí Nghiên cứu tôn giáo số 6-2001

16,17- Phan Bội Châu: Việt Nam quốc sử, Nxb Văn Sử Địa, H.1958, tr.80 và 83

18- Việt Nam văn học sử yếu, SG.1960, tr.180

19- Văn tuyển văn học Vn 1858-1930, Nxb Giáo dục 1980, tr.180

20- Hồ Chí Minh, toàn tập, tập IV, H.1985,tr.148.

Tiến sĩ Phạm Huy Thông
 

Tác Phẩm CHÚA VẪN THƯƠNG

Lm. MICAE-PHAOLÔ TRẦN MINH HUY pss

5. HiỆp nhẤt và nâng đỠ nhau

Hãy có sự đồng lòng trọn vẹn. Hãy làm im đi những tị hiềm của bạn. Bạn hãy ngắm nhìn chiếc hoa hồng, đừng dừng lại nơi chiếc gai. Bạn hãy nhìn cao hơn một chút nữa, chiếc hoa hồng, bạn thấy nó đẹp làm sao! Bạn hãy yêu thương, người này chậm chạp, người kia nhanh nhẹn, người này sôi nổi hăng hái, người kia cứ thủng thỉnh mà đi. Hãy tôn trọng lẫn nhau. Hiệp nhất trong khác biệt, phong phú trong đa dạng. 

Chúa yêu bạn, và bạn thế nào Chúa yêu bạn thế ấy. Bạn hãy trở lên giống như Chúa: Chúa yêu những người năng nổ cũng như Chúa yêu những người thận trọng, Chúa yêu tất cả mọi tín hữu, thuộc về tất cả mọi giáo hội, Chúa không hề phân biệt, không hề ngăn cản. Chúa kêu gọi mọi người đến từ những giáo hội khác nhau, thuộc về các giáo đoàn khác nhau, nhưng mọi người hãy yêu thương nhau.

Bạn hãy vui luôn trong niềm vui của Chúa. Hãy vui lên, sao cho mọi người thấy bạn sống hiền hòa rộng rãi. Chúa đã đến gần, bạn đừng lo lắng gì cả. Trong mọi hoàn cảnh, bạn cứ đem lời cầu khẩn, van xin và tạ ơn mà giải bày trước mặt Chúa điều bạn thỉnh nguyện. Và Bình An của Thiên Chúa, vượt lên trên mọi hiểu biết, sẽ giữ cho lòng trí bạn được kết hợp với Chúa. 

Chúa đang ở với bạn, bạn đừng sợ gì hết, Chúa xin bạn sự bạo dạn. Tại sao bạn sợ Chúa? Bạn sợ cái Chúa xin bạn sao? Có bao giờ Chúa để kẻ đến với Chúa trở về tay không đâu? Chúa có phải là Thiên Chúa từ chối sự sống đâu! Một lần nữa, Chúa yêu cầu bạn hãy coi trọng Lời Chúa. Chúa đến để ban sự sống và Sự Sống Dồi Dào. Đó chính là cái mà Chúa muốn ban cho bạn, trong bất cứ hoàn cảnh nào bạn phải trải qua.

Chính vì vậy mà Chúa bảo bạn hãy vui mừng trước đi, và dám xin Chúa sự sống dồi dào, dưới mọi hình thức. Chúa đã không bắt đầu làm cho rượu tuôn chảy trong tiệc cưới đó sao? Chúa cũng có thể làm như vậy cho bạn. Ngay cả khi đó không phải là chương trình ban đầu của Chúa, ngay cả khi Chúa không lường trước yêu cầu mà bạn có thể xin Chúa chiều nay. Mẹ Chúa đã làm cho chương trình của Chúa đi trước giờ, ở Cana. Bạn hãy có sự bạo dạn đối với Chúa, trong bất cứ hoàn cảnh sống nào của  bạn, của những người thân của bạn, và của tất cả những ai chung quanh bạn. 

Hỡi bạn, bạn đừng quên rằng bạn đang ở trong nhà Chúa, như vậy bạn được đầy tràn Chúa. Bạn đừng làm như thể bạn ở ngoài nhà của Cha. Bạn không cô đơn, Chúa không bỏ mặc bạn đâu. Bàn tay của Chúa Cha ở trên bạn, không gì vượt khỏi tay của Chúa Cha: những ước muốn, những nhu cầu, những nhu cầu khẩn thiết của bạn. Hãy tin chắc vào Chúa Cha cũng như Chúa Giêsu tin chắc vào Ngài. Bạn có thể ký thác mọi sự cho Ngài. Điều duy nhất Chúa xin bạn là bạn hãy để cho Chúa làm. 

Hãy nói với những đầu gối rã rời và những người hoảng hốt rằng Chúa là Đá Tảng của họ, rằng không một bão tố nào là quá mạnh đối với Chúa, và rằng tay Chúa che chở mỗi người trong họ. Hãy tin và họ sẽ được cứu thoát. Nước Trời ở giữa họ và những ai mạnh mẽ mới chiếm được. 

Tất cả công việc của Chúa đều tốt đẹp. Ngài ban ơn cho những ai cần đến, vào giờ thuận tiện. Đừng nói: cái này ít tốt hơn cái kia, bởi vì mọi sự đều tốt vào đúng thời của nó. Và bây giờ, với tất cả tấm lòng, bạn hãy lớn tiếng chúc tụng Chúa. 

Bạn hãy kiên nhẫn. Bạn hãy xem người nông phu, ông kiên nhẫn chờ đợi đất trổ sinh hoa màu quí giá, ông tin tưởng sẽ nhận được mưa thu cũng như mưa xuân. Bạn cũng hãy kiên nhẫn, hãy vững lòng, vì ngày Quang Lâm của Chúa đã tới gần. Vậy bạn đừng đánh mất lòng tin tưởng mạnh bạo của mình, nó sẽ đem lại một phần thưởng lớn lao. Bạn cần phải kiên nhẫn thi hành ý Chúa, và như vậy sẽ được hưởng những điều Chúa hứa. Tất cả mọi sự đều dẫn tới lợi ích cho những ai yêu mến Chúa. 

Bạn hãy đứng vững trong con đường Chúa dành cho bạn, phần thưởng lớn lao của Chúa đang ở cuối đường. Bạn hãy nhìn ra đàng xa, những điều bạn ao ước sâu xa đang chờ bạn ở cuối đường. Hãy vứt bỏ mọi tư tưởng tiêu cực đến với bạn, hãy kiên trì chiến đấu với sự yếu đuối của bạn. Hãy xin Chúa Thánh Thần giúp bạn làm điều đó, hãy xin Ngài mỗi lúc cái bạn cần để đứng vững. Hãy để cho Lời Chúa tác động, chính Lời Chúa sẽ dẫn bạn đến chiến thắng. 

Tại sao bạn nghi ngờ tình yêu của Chúa? Chúa có thể rút ra điều lành từ trong tất cả những gì xảy đến cho bạn. Bạn có muốn chấp nhận những gì Chúa muốn ban cho bạn không? Hãy đưa Chúa cái đê, Chúa sẽ đổ đầy cho bạn, hãy đưa Chúa cái ly, Chúa cũng sẽ đổ đầy cho bạn. Hãy đưa Chúa chính bản thân bạn và bạn sẽ được đầy tràn.

Bạn nghi ngờ tình yêu của Chúa đối với bạn? Bạn sợ những con đường Chúa đã dọn cho bạn? Chúa đã chỉ cho bạn ngàn lẻ một lần rằng những con đường của Chúa là những con đường tốt cho bạn. Bạn tiếc vì đã theo Chúa bằng cách tháo lui khỏi những con đường Chúa cho bạn ư? Bạn hãy đến với Chúa, hãy để Chúa làm. Bạn hãy theo con đường của Chúa, đừng lo lắng gì hết.  

Đó chính là con đường Chúa cho bạn. Bạn đừng có tranh cãi làm chi. Tất cả mọi sự đều dẫn tới lợi ích cho những ai yêu mến Chúa. Chúa không muốn những phản ứng đó của bạn đâu. Bạn hãy vứt bỏ chúng đi. Bạn hãy xin Chúa điều đó, nếu bạn không làm được.

Bạn hãy theo Chúa, hãy ở trong niềm vui. Chúa chăm sóc bạn trong từng mỗi bước chân bạn đi. Tất cả mọi sự nằm ở trong tay Chúa, không có gì vượt khỏi tay Chúa. Hãy để Chúa làm vì tình yêu Chúa cho bạn. Đó là những con đường tình yêu, chứ không phải là những con đường đau khổ.

Vậy bạn hãy đến, hãy vui mừng với Chúa. Bạn có thể múa nhảy, hãy điên dại với Chúa. Bạn đừng bận tâm đến điều thiên hạ nói, chẳng quan trọng chi, hãy để họ nói, còn bạn, bạn cứ theo Chúa.

“Theo con người nội tâm, tôi vui thích luật Chúa, nhưng trong các chi thể của tôi, tôi lại thấy một luật khác, luật này chống lại Luật của Lý Trí và giam hãm tôi trong luật của tội - là luật vẫn nằm sẵn trong các chi thể của tôi- Vô phúc cho tôi! Ai sẽ giải thoát tôi khỏi thân xác phải chết này? Tạ ơn Thiên Chúa: Nhờ Đức Giêsu Kitô, Chúa chúng ta.” 

Hỡi bạn, Chúa không đòi bạn phải là vị anh hùng, đã biết bước đi trên những ngọn núi cao chót vót, vượt qua những vực thẳm ghê sợ. Không, Chúa không xin bạn những thứ đó. Chúa xin bạn hãy để Chúa hành động, nhờ ơn của Chúa. Chúa xin bạn hãy biết rằng Chúa ở bên cạnh bạn. Chúa xin bạn phải biết chờ đợi tất cả mọi sự từ nơi Chúa. Chúa luôn lặp lại cho bạn điều đó.

Và Chúa sẽ làm tất cả mọi sự, nếu bạn để cho Chúa làm, nếu bạn chờ đợi ở Chúa, trong tất cả mọi hoàn cảnh của bạn, trong tất cả mọi trạng huống cuộc sống của bạn, trong những gánh nặng của bạn, những vấn đề của bạn, những nghi nan của bạn, những bất lực của bạn, những bấp bênh của bạn, những đường hầm xem ra quá tối tăm cho bạn.

Bạn hãy để Chúa làm, bạn hãy để ơn thánh Chúa hoạt động trong bạn. Bạn hãy để ơn thánh của Chúa san đường bạt lối cho bạn. Không phải bởi sức riêng mà bạn theo Chúa được đâu! Bạn hãy đón tiếp Chúa vào trong cuộc sống của bạn, trong mỗi phần đời sống bạn, ngay cả khi bạn thấy chúng không đẹp, ngay cả khi bạn thấy mình đáng ra phải được hơn như thế. Bạn hãy đón tiếp Chúa vào đúng ở chỗ đó, chính ở đó mà Chúa muốn có mặt, chính ở đó mà Chúa muốn được mời tới. Nhưng bạn lại hay bịt đường chắn lối, vì bạn sợ Chúa, sợ sự phê phán của Chúa.

Sáng hôm nay, không hiểu tại sao gã bỗng hứng chí, vừa nhâm nhi ly cà phê đen, vừa ngâm khe khẽ trong miệng câu ca dao :

- Trăng bao nhiêu tuổi trăng già,

  Núi bao nhiêu tuổi gọi là núi non ?

Thế rồi, gã lại nghĩ vẩn nghĩ vơ và tự hỏi :

- Liệu tình yêu và hôn nhân có tuổi tác gì hay không ?

Có một anh chồng và một cha sở chết trong cùng một ngày, chết trong cùng một giờ, chết trong cùng một phút và chết trong cùng một giây.

Cả hai đều đến trình diện thánh Phêrô để được phỏng vấn, rồi từ đó mới biết được tương lai hậu vận của mình : vào thiên đàng, xuống luyện ngục hay hỏa ngục.

Thánh Phêrô bèn hỏi anh chồng :

- Con có vợ được bao nhiêu năm rồi ?

- Thưa đúng hai mươi lăm năm. Chúng con vừa mới “hấp hôn”, mừng hai mươi lăm năm tình lận đận.

Thánh Phêrô vui mừng nói :

- Tốt lắm, con hãy vào thiên đàng ngay đi.

Quay sang cha sở, thánh Phêrô cũng hỏi :

- Còn con, con làm linh mục được bao nhiêu năm rồi ?

Và cha sở cũng trả lời :

- Thưa đúng hai mươi lăm năm. Con vừa mới ăn mừng ngân khánh xong.

Thánh Phêrô liền quyết định :

- Vậy con hãy chịu khó xuống luyện ngục đền tội con hai mươi lăm năm.

Cha sở có vẻ bất mãn ra mặt :

- Tại sao lại như thế được ? Suốt đời, con đã làm biết bao nhiêu việc tốt lành, nào là rửa tội, nào là cử hành các bí tích, nào là giảng giải, nào là khuyên răn, nào là xây cất….Còn cái anh chồng kia ?

Không để cho cha sở nói tiếp, thánh Phêrô liền trả lời :

- Còn cái anh chồng kia ấy hả ? Anh ta đã đền tội mình ở trần gian những hai mươi lăm năm rồi, còn con thì chưa có được một ngày nào cả.

Xem như thế, gã thấy tình yêu, hôn nhân và cuộc sống gia đình cũng vất vả cực nhọc, chứ chẳng phải lúc nào cũng tươi hồng và dễ ăn đâu nhé.

Bàn về mối liên hệ giữa tình yêu và hôn nhân, gã nhận thấy có nhiều cách diễn tả, nhưng tựu trung người ta thường chia ra làm ba thời kỳ : Trước khi, liền ngay và lâu sau.

Thực vậy, với những người thích màu sắc :

- Trước khi cưới là một màu hồng rực rỡ, liền ngay sau khi cưới là một màu trắng nhạt, còn lâu sau khi cưới là một màu xám ảm đạm.

Với những người thích nghiên cứu về thời tiết :

- Trước khi cưới là những ngày mùa xuân nắng ấm, liền sau khi cưới là những ngày hè thu oi bức hay mưa dông, còn lâu sau khi cưới là những ngày dài mùa đông lạnh giá.

Với những người thích âm thanh :

- Trước khi cưới anh nói thì em nghe và em nói thì anh nghe, liền sau khi cưới, anh nói thì anh nghe và em nói thì em nghe, còn lâu sau khi cưới, thì cả hai cùng nói, nhưng hàng xóm phải nghe.

Với những người có tinh thần ăn uống :

- Trước khi cưới thì nhìn nhau mà no, liền sau khi cưới thì nhìn nhau mà ngáp, còn lâu sau khi cưới thì nồi niêu xoong chảo thỉnh thoảng lại bay ra ngoài sân.

Với những người vốn mang dòng máu ga lăng :

- Trước khi cưới thì chiếc dù lệch hẳn về phía nàng và chàng sẵn sàng chịu ướt, liền sau khi cưới thì chiếc dù nằm ở chính giữa và mỗi người chịu ướt một nửa, còn lâu sau khi cưới thì chiếc dù lệch hẳn về phía chàng và nàng đành cam chịu ướt.

Từ đó, người ta đi tới một kết luận không mấy sáng sủa :

- Yêu nhau trong ba ngày, ghét nhau trong ba tháng và chịu đựng nhau suốt ba mươi ba năm.

Có kẻ còn bi quan hơn khi phát biểu :

- Trong đời người đàn ông có hai ngày vui lớn, thứ nhất đó là ngày lấy vợ và thứ hai là ngày vợ chết.  Như vậy hôn nhân phải chăng là nấm mồ chôn vùi tình yêu ?

Đây cũng là điều dễ hiểu bởi vì vào cái thuở ban đầu lưu luyến ấy, người ta đến với nhau với tất cả vẻ đẹp của mình, từ cách ăn mặc chải chuốt làm duyên, đến những lời lẽ từ tốn, tế nhị và đôi lúc pha cả sự nhõng nhẽo.

Dù có một trăm chỗ lệch, người ta cũng cố kê cho bằng. Để rồi dưới cái nhìn chủ quan của tình yêu, thì củ ấu cũng tròn và trái bồ hòn cũng ngọt.

Thế nhưng, khi đã bước vào hôn nhân, người ta phải chung sống với nhau như ván đóng thuyền. Chính cuộc sống chung này làm cho người ta vỡ mộng, có ở trong chăn mới biết chăn có rận, bởi vì người mình lấy không giống với người mình mơ, như một câu danh ngôn đã diễn tả :

- Cái gay của hôn nhân là ở chỗ người ta chỉ yêu chiếc răng khểnh, yêu đôi má lúm đồng tiền hay yêu mái tóc thề, thế mà lại phải cưới nguyên si cả một con người.

Vì thế, bước vào hôn nhân, không còn là lúc chúng ta nguyện cầu :

- Xin cho con lấy được người con thương.

Nhưng phải là lúc chúng ta nài van :

- Xin cho con thương được người con lấy.

Hay như một câu danh ngôn đã nói :

-Chết cho người mình yêu thì dễ hơn là sống với người mình yêu.

Có một anh chồng vừa mới qua đời, mon men đến trước cửa thiên đàng để hỏi thánh Phêrô xem mình có tên trong danh sách Nước Trời hay không.

Với cặp kính lão trên đôi mắt, thánh Phêrô bèn mở những cuốn sách thật to  và thật cũ, cẩn thận xem từng dòng, từng chữ, nhưng vẫn không thấy tên anh chồng đâu cả. Thất vọng, thánh Phêrô bèn nói với anh chồng :

- Rất tiếc ở đây không có chỗ cho con.

Nhưng để vớt vát, thánh Phêrô lên tiếng hỏi :

- Thế thì ở trần gian, con đã làm được những gì ?

Anh chồng mừng rỡ kêu lên :

- Thưa, con đã có vợ ạ!

Thánh Phêrô vuốt nhẹ chòm râu bạc, cặp mắt đăm chiêu như tơ tưởng về một dĩ vãng xa xôi và nói :

- Thôi được, con vào ngay đi. Ta rất thông cảm với con.

Thì ra thánh Phêrô đã hiểu được và đã cảm thông những vất vả cực nhọc của anh chồng trong kiếp sống gia đình và đã mở cửa Nước Trời đón nhận anh, bởi vì chính thánh Phêrô cũng đã từng trải qua kiếp sống ấy :

- Đoạn trường ai có qua cầu mới hay.

Mặc dù cuộc sống hôn nhân và gia đình có nhiều nỗi truân chuyên, người ta vẫn cứ thích sống cho tình yêu, chứ chẳng ai dại gì mà chết cho tình yêu, thật  đúng như ca dao đã diễn tả :

- Cái vòng tình ai cong cong,

           Kẻ mong ra khỏi, người mong bước vào.

Cũng vì thích sống cho tình yêu, nên người ta mới bày đặt ra những lễ hội để…ăn mừng tình yêu.

Khi đang yêu nhưng chưa bước vào hôn nhân, người ta có lễ hội Valentine, vốn được gọi nôm na là ngày tình yêu hay ngày tình nhân. Theo một bài viết trên báo “Kiến thức ngày nay” số 342, thì thánh Valentinô chính là nguồn gốc cho lễ hội tình yêu này.

Số là lúc bấy giờ hoàng đế Clauđiô muốn có một quân đội hùng mạnh, nên đã ra lệnh cho mọi anh đàn ông tới tuổi đều phải nhập ngũ. Thế nhưng, có nhiều người không muốn rời xa vợ con và gia đình. Điều này làm cho hoàng đế giận dữ. Ông quyết định cấm tiệt mọi cuộc kết hôn, bởi vì nếu đàn ông không lập gia đình thì họ sẽ chẳng phản đối việc tham gia quân đội.

Điều này xem ra cũng giống như chính sách “tam khoan” của nhà nước Việt Nam thuở nào :

- Thứ nhất, đó là khoan hãy yêu.

- Thứ hai, đó là nếu lỡ yêu, thì khoan hãy lấy.

- Thứ ba, đó là nếu lỡ lấy, thì hãy khoan hãy có con.

Trong khi đó, thánh nhân là một linh mục, chuyên làm lễ cưới cho những người yêu nhau. Ngay cả sau khi hoàng đế ban hành lệnh cấm, thánh nhân vẫn âm thầm và bí mật cử hành.

Đêm kia, thánh nhân bị bắt quả tang đang khi làm lễ cưới. Đôi tân hôn nhanh chân chạy thoát, còn thánh nhân thì bị tống ngục.

Trong thời gian sống trong ngục, rất nhiều người trẻ đã đến thăm viếng thánh nhân. Họ ném hoa và những bức thư ngắn qua cửa sổ cho thánh nhân. Họ muốn thánh nhân biết rằng họ luôn tin tưởng vào tình yêu.

Một trong những người trẻ ấy lại là con gái của viên canh ngục. Được phép của cha, cô bé vào thăm thánh nhân và cho rằng :

- Thánh nhân đã hành động đúng, còn luật lệ của hoàng đế chỉ là điều hết sức phi lý.

Trước khi bị đem ra pháp trường, thánh nhân đã để lại cho cô bé bức thư cám ơn của mình với hàng chữ :

- Gửi con tình yêu từ Valentinô của con.

Lời nhắn này được viết vào ngày thánh nhân phải chết, tức là 14 tháng 2 năm 269.

Phải chăng đó chính là nguồn gốc việc gửi thiệp và tặng quà trong ngày lễ hội này.

Ngày hội tình yêu hay ngày lễ tình nhân chính là thời gian được dành riêng để mừng cho những cuộc tình, cũng như cho những người  đang sống trong những cuộc tình ấy.

Còn khi đang yêu và đã bước vào hôn nhân, người ta có rất nhiều ngày để tưởng nhớ và…ăn mừng tình yêu của mình.

Gã xin liệt kê ra như sau :

- Năm năm là cưới gỗ.

- Mười năm là cưới thiếc.

- Mười lăm năm là cưới thủy tinh.

- Hai mươi năm là cưới sứ.

- Hai mươi lăm năm là cưới bạc.

- Ba mươi năm là cuới ngọc trai.

- Ba mươi lăm năm là cưới ngọc thạch.

- Bốn mươi năm là cưới hồng ngọc.

- Bốn mươi lăm năm là cuới lam ngọc.

- Năm mươi năm là cưới vàng.

- Năm mươi lăm năm là cưới ngọc bích.

- Sáu mươi năm là cưới kim cương.

Và có lẽ không mấy cặp sống thọ để kỷ niệm bảy mươi, hay tám mươi năm cuộc tình. Và nếu còn sống, thì cũng khó mà khỏe mạnh cũng như minh mẫn để ăn mừng cùng với bàn dân thiên hạ.

Vì thế, gã không thấy người ta đặt tên cho những cuộc tình sau sáu mươi năm trời đằng đẵng vác thập giá của cuộc sống gia đình.

Có một bài viết  dựa theo tài liệu nước ngoài, được đăng trên tuần báo “Gia đình” số 39 ra ngày 26 tháng 9 năm 2005 bàn về những thăng trầm của tình yêu trong hôn nhân, được biểu lộ qua tâm tình của một người vợ với những cuộc…cãi nhau như sau :

Hôn nhân năm thứ nhất :

Chúng tôi say đắm, dính như keo.

Nhìn thấy những cặp vợ chồng khác cãi nhau và ném đồ, nhưng vẫn tiếp tục sống với nhau, chúng tôi cảm thấy không thể nào hiểu được và cho rằng những ngày cãi nhau đó sẽ không bao giờ xảy ra đối với chúng tôi.

Hôn nhân năm thứ hai :

Chúng tôi bắt đầu cãi nhau. Khi cãi nhau, tôi đã ném hỏng chiếc đồng hồ đắt tiền. Khóc trong vòng 40 phút. Sau đó, tôi gói ghém quần áo về với…bu.

Tôi thầm nghĩ trong lòng :

- Ly hôn!

Tôi dứt khoát không muốn tiếp tục chung sống với một người cãi nhau với mình.

Hàng ngày sau khi tan sở, anh ấy đều chạy đến cơ quan đón tôi, chủ động nhận lỗi, để tôi quay về nhà với anh ấy. Mặt tôi lạnh như tiền, không thèm để ý và cũng không cùng chồng tôi về nhà.

Cho tới nửa tháng sau, chồng tôi mua một bó hoa tươi thật lớn đến đón tôi, chủ động đưa tôi đi siêu thị.

Tôi kể tội của chồng tôi những 10 phút. Sau đó phán một câu cảnh cáo :

- Lần sau mà như vậy, em tuyệt đối không tha thứ cho anh.

Chồng tôi lặng im, biểu thị sự đồng ý.

Hôn nhân năm thứ ba :

Khi cãi nhau, tôi ném vỡ mấy cái ly thủy tinh rẻ tiền. Khóc khoảng 30 phút. Sau đó đến nhà bạn ở mấy ngày. Chồng tôi gọi điện cho tôi mấy lần tôi mới về nhà.

Mấy chiếc ly vợ ở trên mặt đất đã được dọn sạch sẽ, nhưng tôi vẫn không để ý đến anh ấy.

Khi ăn cơm tối, tôi nằm lỳ ở trong phòng, không ra. Chồng tôi gõ cửa bên ngoài và nói :

- Thịt vịt hầm đã nấu xong, em mau ra ăn cho nóng.

Chồng tôi gõ cửa đến lần thứ hai, tôi mới chịu ra ăn cơm cùng anh ấy. Anh ấy nói với tôi :

- Anh đã sai và bằng lòng sửa chữa.

Đồng thời còn hỏi :

- Liệu có thể tha thứ cho anh không ?

Tôi im lặng.

Hôn nhân năm thứ tư :

Khi cãi nhau, tôi làm vỡ giò hoa lan nhỏ mà mình tự tay chăm bón. Khóc khoảng 20 phút. Sau đó, xuống lầu đi dạo đến hết ngày.

Khi về nhà, thấy chồng tôi ngồi ở ghế sofa xem tivi như không hề có chuyện gì xảy ra. Phòng khách vẫn bề bộn. Lá hoa lan và mảnh vỡ của chậu hoa ngổn ngang một đống trên sàn. Tôi chủ động quét dọn sạch sẽ.

Chồng tôi làm cơm tối xong, ngồi ăn một mình. Tôi tự xới cho mình một bát, ngồi xuống đối diện với chồng và lý luận với anh ấy là ai đúng ai sai.

Chồng tôi chẳng tỏ một thái độ nào cả.

Hôn nhân năm thứ năm :

Khi cãi nhau, tôi chỉ lấy cái gối tựa lưng  ở ghế sofa mà ném xuống đất. Khóc khoảng 10 phút. Sau đó, từ phòng khách lao thẳng vào phòng ngủ.

Buổi tối không có người làm cơm. Chồng tôi đứng hút thuốc ở trên lan can. Tôi chủ động từ trong phòng ngủ bước ra, nhặt cái gối lên, làm bữa tối với những món mình thích.

Sau khi ăn, lên giường đi ngủ. Chồng tôi đi ra ngoài ăn cơm tiệm.

Khi anh ấy quay về, tôi chủ động nói chuyện với anh ấy, cãi lý với anh ấy.

Chồng tôi đã nói một câu sắc như dao :

- Anh không sai.

Hôn nhân năm thứ sáu :

Khi cãi nhau, tôi không ném đồ linh tinh nữa. Chỉ khóc khoảng 5 phút. Ngồi đờ người trong phòng khách, có chăng chỉ là thay đổi tư thế ngồi mà thôi.

Chồng tôi đến nhà bạn ở mấy ngày không về. Tôi điện thoại cho anh ấy, cầu xin anh ấy về nhà.

Tôi chủ động làm một bữa tối mà chồng tôi thích, lấy cơm cho anh, nói với anh ấy rằng :

- Tôi đã sai và muốn sửa chữa.

Đồng thời tôi hỏi anh ấy :

- Liệu có thể tha thứ cho tôi không ?

Chồng tôi không nói gì.

Hôn nhân năm thứ bảy :

Khi cãi nhau, tôi không khóc. Hơn nữa, ban sáng cãi nhau thì ban chiều tôi đã nhận khuyết điểm của tôi. Tôi chủ động đi xem bóng đá với anh ấy.

Chồng tôi đã kể tội tôi trong vòng 10 phút.

Sau cùng, phán một câu cảnh cáo :

- Lần sau em mà như thế nữa, anh tuyệt đối không tha thứ cho em đâu.

Tôi im lặng, biểu lộ sự đồng ý.

Theo gã hiểu thì phải là thánh, mới được lên thiên đàng. Và những người ở trên thiên đàng, tất cả đều phải là những vị thánh.

Có một anh chồng kia chẳng may qua đời. Anh ta cũng đến trước mặt thánh Phêrô để hỏi xem mình có được vào thiên đàng hay không.

Thánh Phêrô bèn mang sổ các thánh nam nữ ra sưu tra. Dò tới dò lui cũng chẳng thấy tên anh ta ở đâu.

Mệt mỏi và mờ cả mắt, thánh Phêrô không ngừng lẩm bẩm :

- Thánh ẩn tu, không có.

- Thánh hiển tu, cũng không có.

- Thánh đồng trinh, dứt khoát là không có.

- Thánh tiến sĩ, lại càng không có nốt.

- Thôi đành bó tay….Chào thua.

Thế nhưng, trước khi đưa tiễn anh ta, thánh Phêrô cũng lên tiếng hỏi một câu như để an ủi và khích lệ kẻ bại trận :

- Vậy trong những năm sống ở trần gian, con đã làm được những gì ?

Anh chồng cau mặt suy nghĩ. Nghĩ mãi nghĩ hoài mà cũng chẳng thấy mình làm được một việc lành phúc đức nào cả.

Qúa thất vọng, anh ta bèn nói bừa :

- Thưa, con đã có vợ và là một thằng chồng cũng…tạm tạm, trên trung bình một tí ạ.

Đôi mắt bỗng sáng rực như đèn ô tô, thánh Phêrô vỗ đùi đánh đét một phát  và nói lớn :

- Trời ơi! Sao con không nói ngay để ta tìm con trong danh sách các thánh…tử đạo.

Bông hồng nào mà chẳng có gai.

Cuộc đời nào mà chẳng có những đắng cay của nó.

Và cuộc tình nào mà chẳng có những gian nan thử thách.

Giống như ngày tháng trôi qua. Có những lúc trời quang mây tạnh. Nhưng cũng có những lúc sấm chớp mưa giông.

Giống như mặt đại dương. Có những lúc biển lặng như tờ. Nhưng cũng có những lúc sóng gió gào thét.

Điều cần thiết là phải biết cùng nhau chèo chống để đưa con thuyền cặp tới bến bờ hạnh phúc.

Điều cần thiết là phải biết chấp nhận những hy sinh cho nhau và vì nhau.

Hy sinh và tình yêu luôn tỷ lệ thuận với nhau.

Hy sinh sẽ làm cho tình yêu thêm nồng thắm. Và tình yêu nồng thắm sẽ giúp chúng ta dễ dàng chấp nhận những hy sinh to lớn hơn.

Chính những hy sinh này sẽ làm cho tình yêu không bao giờ bị tàn phai với thời gian.

Gã Siêu   gasieu@gmail.com