Trong khoảng gần hai thập niên trở lại đây, đại
đa số các nhà thờ Công giáo ở Việt Nam đều có thiết kế ghế của linh mục chủ tế
giống như một cái ngai, đặt ngay ở giữa cung thánh và trước mặt Nhà Tạm lưu giữ
Mình Thánh Chúa. Vị trí đặt ghế của linh mục chủ tế cũng đã thay đổi theo thời gian.
Cách nay khoảng gần 50 năm thì ghế của linh mục chủ tế không đặt trên cung
thánh nhưng được đặt gần với giảng đài, sau đó lại được di dời lên trên cung
thánh phía sau bàn thờ nhưng đặt lệch sang một bên đối với Nhà Tạm và ghế rất
đơn sơ chỉ có hai tay vịn không có chỗ tựa lưng .
Tác phẩm “ Kiến trúc nhà thờ Công giáo theo
tinh thần Công đồng Vaticanô II” thuộc “Tủ sách nghệ thuật thánh” thuộc Ủy ban
Giám mục về nghệ thuật thánh cho biết: “Trước Công đồng Vaticanô II, chỉ một
mình giám mục có một kiểu ghế ngồi đặc biệt, còn hàng linh mục ngồi trên các ghế
dài có thể di chuyển gọi là sedilla
hay sedile. Các nhà thờ thời Trung cổ
thường có một ghế băng ba chỗ ngồi đặt trong hốc tường của phía nam chính điện.
Ghế băng đặt trong hốc tường này gọi là sedille
[số nhiều: sedilia], dành cho linh mục,
phó tế và phụ phó tế”.
Ghế (tiếng
Hy Lạp cathedra= tòa) là biểu tượng cổ
xưa của chức giám mục. Tác phẩm đã đề cao tầm quan trọng của ghế chủ tế: “Thời
gian gần đây, ghế của chủ tế được đề cao tầm quan trọng, có lẽ để làm sáng tỏ sự
phân biệt giữa chức tư tế thừa tác và chức tư tế cộng đồng được diễn tả trong ý
tưởng về dân Thiên Chúa. Ghế của linh mục bắt nguồn từ cathedra và được đề cao tầm quan trọng để cho “chủ tế khi ngồi phải tỏ ra là thực sự đang chủ
sự toàn thể cuộc tập họp”. Chẳng hạn, quy chế khuyên đặt ghế chủ tế ở chính giữa
cung thánh, phía sau bàn thờ và đối diện với giáo dân, mặc dù đây không phải là
một yêu cầu bắt buộc. Trường hợp các nhà thờ cũ được bố trí lại, nếu không thể
đặt phía sau bàn thờ, ghế chủ tế có thể đặt đối diện với giảng đài”.
Tác phẩm ấy cũng căn dặn: “ Quy chế Tổng quát Sách lễ Rôma cho thấy rõ rằng vị trí đặt ghế chủ
tế phải làm nổi bật vai trò của linh mục xét như người chủ trì cộng đoàn và hướng
dẫn cộng đoàn cầu nguyện. Quy chế
khuyên tránh làm cho ghế chủ tế trông giống như một cái ngai, vì kiểu tôn kính
này chỉ dành cho một mình giám mục giáo phận mà thôi. Đúng hơn ghế linh mục nói
lên ý nghĩa linh mục phục vụ chứ không phải cai trị cộng đoàn. Tuy nhiên áp dụng
vào lãnh vực kiến trúc, thông thường
không nên đặt ghế chủ tế ở chính giữa cung thánh, vì là vị trí quan trọng
nhất”.
Căn dặn “thông
thường không nên đặt ghế chủ tế ở giữa cung thánh”, nhưng hiện nay đại đa số
các nhà thờ lại đặt ghế chủ tế ở vị trí giữa cung thánh và lại đặt trước mặt
Nhà Tạm. Việc đặt ghế chủ tế trước mặt Nhà Tạm xét dưới góc độ văn hóa Việt Nam
thì không hợp lắm. Nhà Tạm là nơi lưu giữ Mình Thánh Chúa, là nơi Chúa Giêsu ngự
cho nên việc đặt ghế chủ tế trước mặt Nhà Tạm xem ra bất kính.
Trong nghi thức tế tự cổ truyền của dân tộc Việt
Nam, vị chánh tế khi lên đứng chính diện trước bàn thờ thần thánh để phục lạy
và sau khi nghe xướng “phục vị” (về lại vị trí) thì viên chánh tế sẽ dịch chuyển
sang trái một bước, khi đó mới xoay người để đi ra khỏi chiếu tế về lại vị trí
cũ. Hành động đứng hoặc ngồi xoay lưng lại với chính diện bàn thờ đối với người
Việt Nam được xem là bất kính. Nếu ai có dịp tham quan điện Thái Hòa ở Huế, sẽ
thấy ngai của nhà vua đặt giữa điện Thái Hòa, từ ngai nhìn thẳng ra cửa giữa Ngọ
Môn không bị một vật gì che chắn tầm nhìn, các quan thì đứng hai bên trục dũng
đạo hướng về ngai vua (con đường từ cửa giữa Ngọ Môn vào thẳng ngai vua). Vua
trần gian còn được tôn kính như vậy huống chi “Chúa là vua cai trị trên trời dưới
đất”.
Do ghế chủ tế đặt kế cận trước Nhà Tạm, nên mỗi
khi cung nghinh Mình Thánh Chúa từ Nhà Tạm ra bàn thờ hoặc ngược lại, vị chủ tế phải đứng né tránh
chiếc ghế mới cung nghinh Mình Thánh Chúa được.
Để cho phù hợp với việc “hội nhập văn hóa”, thiết
nghĩ nên đặt ghế chủ tế lệch sang phía phải của Nhà Tạm một ít, để mỗi khi cung
nghinh Mình Thánh Chúa sẽ đi thẳng từ Nhà Tạm ra bàn thờ hoặc ngược lại mà
không phải “né tránh” một vật gì cả! Có như vậy, việc cung nghinh mới uy nghi xứng
hợp với “Vị chủ tế trời đất”. Hiện nay ở Việt Nam vẫn còn một số nhà thờ không
đặt ghế chủ tế chính diện trước Nhà Tạm hoặc Thánh giá Chúa chịu nạn mà lại đặt
lệch sang một bên.
NguyễnVăn Nghệ
Giáo xứ Cây Vông- Diên Khánh- Khánh Hòa
Nguồn: Steven J. Schloeder (Bản dịch của: Vũ
Văn Thuấn- Nguyễn Đình Diễn), Kiến trúc
nhà thờ Công giáo theo tinh thần Công đồng Vaticanô II, Tủ sách nghệ thuật
thánh, Nxb Tôn giáo,Chương IV: Thiết kế cung thánh, trang 131- 134