Cuộc đời Kitô hữu là hành trình được định hướng bởi đức tin, đức cậy và đức ái, nhưng luôn đối mặt với thử thách do những yếu đuối của xác thịt, những dục vọng trong lòng và những tác động của người đời gian ác. Lời các Tông đồ thưa với Chúa Giêsu: “Thưa Thầy, xin thêm lòng tin cho chúng con” (Lc 17: 5), không chỉ là lời cầu xin của các môn đệ khi xưa, mà còn là tiếng kêu của mỗi người chúng ta ngày nay trước những giới hạn của bản thân.

1. Quyền năng của đức tin hạt cải

“Chúa đáp: Nếu anh em có lòng tin lớn bằng hạt cải, thì dù anh em có bảo cây dâu này: Hãy bật rễ lên, xuống dưới biển kia mà mọc, nó cũng sẽ vâng lời anh em” (Lc 17: 6). “Lòng tin lớn bằng hạt cải” mà Chúa Giêsu nói đến buộc chúng ta chú tâm suy ngẫm. Hạt cải nhỏ bé nhưng lớn lên thành cây to nhất trong vườn. Hình ảnh hạt cải nhỏ bé nhưng chứa đầy sức mạnh này cho thấy rằng quyền năng của đức tin nằm ở phẩm chất, chứ không phải số lượng. Đức tin là sự tín thác trọn vẹn, dù khởi đầu nhỏ bé nhưng có thể phát triển và bén rễ sâu vào Thiên Chúa, làm được những điều phi thường như “bật rễ lên, xuống dưới biển kia mà mọc.” Chúa Giêsu không nói về đức tin theo kiểu số lượng nhiều ít hay to bé, nhưng Chúa nói về bản chất và sức mạnh của đức tin đó. Cùng với dụ ngôn về người đầy tớ ý thức mình vô dụng, lời dạy này nhấn mạnh sự phục vụ trong khiêm tốn, biết mình nhỏ bé nhưng vẫn sẵn lòng tin tưởng vào quyền năng của Thiên Chúa, như lời đáp ca: “Bởi chính Ngài là Thiên Chúa ta thờ, còn ta là dân Ngài lãnh đạo, là đoàn chiên tay Ngài dẫn dắt” (Thánh vịnh 95: 7). 

Thánh Clêmentê thành Alexandria suy niệm: “Đức tin đến từ sự dạy dỗ và lời Chúa, để thực hiện các điều răn. Các tông đồ là những người như vậy, có đức tin chuyển núi và dời cây. Bởi vậy, nhận thấy sức mạnh lớn lao của đức tin, các ngài đã cầu xin Chúa tăng thêm đức tin cho họ; một đức tin bén rễ sâu vào đất như hạt cải, và lớn lên mạnh mẽ trong đất, đến mức những điều cao cả đều dựa vào đó… Vì vậy, các tông đồ cũng khuyên nhủ: đức tin của anh em chớ đặt nơi sự khôn ngoan của loài người, những kẻ tự xưng mình là đáng tin, nhưng phải đặt nơi quyền năng của Thiên Chúa, là Đấng duy nhất có thể cứu rỗi con người mà không cần bằng chứng, chỉ bằng đức tin” [1]. Điều phi thường không đến từ sức mạnh con người, mà từ sự khiêm tốn phó thác vào Thiên Chúa: “Chúng tôi là những đầy tớ vô dụng, chúng tôi đã chỉ làm việc bổn phận đấy thôi” (Lc 17:10).

Người đầy tớ làm việc cả ngày, phục vụ chủ nhưng người chủ không cần phải mang ơn, vì đó là bổn phận của người đầy tớ. Tương tự, mọi việc lành chúng ta làm chỉ là bổn phận của thụ tạo đối với Đấng Tạo Hóa. Chúng ta không thể đòi Thiên Chúa “trả nợ” với lý do là chúng ta đã sống đời tốt lành. Khái niệm công trạng trong mối tương quan với Thiên Chúa cần phải loại bỏ. 

Qua dụ ngôn này chúng ta mời gọi sống khiêm tốn triệt để. Dù làm được phép lạ hay phục vụ người nghèo cả đời, thái độ cuối cùng phải là: “Chúng tôi là những đầy tớ vô dụng.” Chúng ta phục vụ không để được khen thưởng, mà vì được tạo dựng để yêu mến và phụng sự Thiên Chúa. 

Thánh Ambrôsiô tóm tắt: “Cũng như chúng ta không những không nói với người hầu của mình hãy nghỉ ngơi đi, mà còn đòi hỏi người ấy phục vụ thêm nữa, mà không cảm ơn người ấy, thì Thiên Chúa cũng không cho phép chúng ta chỉ làm một việc duy nhất, vì ai còn sống thì phải luôn làm việc. Vậy nên, hãy nhìn nhận chúng ta là những người đầy tớ, bằng cách thực hiện nhiều hành động vâng phục theo phận sự. Chúng ta cũng không nên tự đề cao mình chỉ vì chúng ta được gọi là con cái Thiên Chúa. Nếu chúng ta đã phục vụ tốt trong những gì mình phải làm thì chúng ta cũng không nên tự hào. Mặt trời vâng lời, mặt trăng phục tùng, các thiên thần phục vụ” [2].

Đức Giáo Hoàng Phanxicô nhấn mạnh: “Rất nhiều Kitô hữu giống như thế này: họ tốt lành, họ đi lễ, nhưng liên quan đến việc phục vụ thì  họ chỉ đi đến một mức độ nào đó. Nói phục vụ, là nói đến tất cả mọi thứ: phục vụ Thiên Chúa trong sự thờ phượng, trong lời cầu nguyện, trong lời ngợi khen, phục vụ người lân cận và phục vụ đến cùng. Chúa Giêsu mạnh mẽ về điều này và khuyên: Cũng vậy, khi đã làm xong mọi điều được truyền dạy, hãy nói: Chúng tôi là những đầy tớ vô dụng. Điều quan trọng là phục vụ phải tự nguyện, không đòi hỏi bất cứ điều gì đáp lại” (Suy niệm buổi sáng tại nhà nguyện Thánh Mácta, thứ Ba, ngày 11 tháng 11 năm 2014).

Tại Việt Nam, các Dòng tu, Tu hội Đời và nhóm thiện nguyện Công giáo đang âm thầm phục vụ tại các cơ sở nuôi dưỡng trẻ mồ côi, người khuyết tật, và bệnh nhân AIDS/người già neo đơn. Công việc chăm sóc hàng ngày như tắm rửa, cho ăn là vô cùng khó khăn, đòi hỏi sự hy sinh toàn diện. Khi được hỏi, họ khiêm tốn trả lời: “Chúng tôi chỉ đang làm những gì Chúa muốn” hoặc “Đây là bổn phận của người môn đệ,” coi đó là vinh dự được phục vụ Chúa Giêsu nơi người nghèo khổ nhất.

Tương tự, nhiều giáo dân và nhóm Caritas tổ chức các hoạt động như nấu cháo miễn phí, thăm bệnh nhân, làm việc kín đáo, không phô trương thành tích. Họ dùng thời gian và tài lực cá nhân để giúp đỡ, xem đây là lòng biết ơn đối với ơn cứu độ của Chúa, một mẫu gương sống động của sự khiêm tốn phục vụ vô vị lợi [3].

2. Trung tín giữa những gian ác

Tuy nhiên, thực tại khắc nghiệt được tiên tri Khabacúc mô tả: “Cho đến bao giờ, lạy Chúa, con kêu cứu mà Ngài chẳng đoái nghe, con la lên: Bạo tàn! mà Ngài không cứu vớt?” (Kh 1: 2). Đó là những thử thách đức tin trong sự chờ đợi kiên nhẫn. Tiên tri Khabacúc mô tả thử thách của đức tin: “Sao Ngài bắt con phải chứng kiến tội ác hoài, còn Ngài cứ đứng nhìn cảnh khổ đau? Trước mắt con, toàn là cảnh phá phách, bạo tàn, chỗ nào cũng thấy tranh chấp và cãi cọ” (Kh 1: 2-3). Tiếng kêu này biểu lộ sự bất công và sự dường như im lặng của Thiên Chúa, một thực tại vang vọng qua mọi thời đại, đặc biệt trong chiến tranh, khủng hoảng, và áp bức. Lời than van của Khabacúc thách thức sự “bình chân như vại” trong sự yên ổn của chính mình, mời gọi chúng ta không chấp nhận bất công như một chuyện đương nhiên, mà kêu cầu Thiên Chúa với lòng tin chân thật. 

Thiên Chúa đáp lại: “Hãy viết lại thị kiến và khắc vào tấm bia cho ai nấy đọc được xuôi chảy. Đó là một thị kiến sẽ xảy ra vào thời ấn định. Nó đang tiến nhanh tới chỗ hoàn thành, chứ không làm cho ai thất vọng. Nếu nó chậm tới, thì cứ đợi chờ, vì thế nào nó cũng đến, chứ không trì hoãn đâu” (Kh 2: 2-3). Đây là bài học về đức cậy trông đối thần: dù công lý có chậm đến, nhưng quyền năng vinh quang của Thiên Chúa là chắc chắn. 

Chúng ta phải kiên nhẫn chờ đợi Ngài. Câu then chốt của ngôn sứ Khabacúc: “Người công chính thì sẽ được sống, nhờ lòng thành tín của mình” (Kh 2: 4) trở thành nền tảng cho giáo lý Thánh Phaolô về sự công chính hóa bằng đức tin: “Tin Mừng là sức mạnh Thiên Chúa dùng để cứu độ bất cứ ai có lòng tin, trước là người Do thái, sau là người Hy lạp. Vì trong Tin Mừng, sự công chính của Thiên Chúa được mặc khải, nhờ đức tin để đưa đến đức tin, như có lời chép: Người công chính nhờ đức tin sẽ được sống” (Rm 1: 17). “Thành tín” là sự kiên trì sống công chính giữa những gian ác, mang lại ý nghĩa và mục đích cho cuộc sống. Đức Giáo Hoàng Bênêđictô XVI viết rằng hy vọng Kitô giáo không phải là ý tưởng, nhưng là “một cuộc gặp gỡ với Chúa của các chúa, một cuộc gặp gỡ với Thiên Chúa hằng sống, và qua đó gặp gỡ một niềm hy vọng còn mạnh hơn những cơ cực của kiếp nô lệ, một niềm hy vọng, do đó, thay đổi cuộc sống và thế giới tự bản chất bên trong” (Spe Salvi, 4).

3. Thần Khí của Thiên Chúa và Kho Tàng Chân Lý

Thánh Phaolô, trong thư gửi Timôthê, chỉ ra con đường vượt qua sự trì trệ và sợ hãi: làm sống lại ơn sủng và gìn giữ kho tàng đức tin. Những lời này hợp thành giáo huấn trọn vẹn: đức tin cao cả cần sự khiêm tốn, kiên nhẫn giữa bất công, và lòng dũng mạnh để làm chứng.

Thánh Phaolô khuyên Timôthê: “Tôi nhắc anh phải khơi dậy đặc sủng của Thiên Chúa, đặc sủng anh đã nhận được khi tôi đặt tay trên anh” (2 Tm 1: 6). Ơn sủng cần được khơi dậy, vì đức tin là thực tại sống động, đòi hỏi nỗ lực cá nhân. Điều cản trở là nỗi sợ hãi, nhưng “Thiên Chúa đã chẳng ban cho chúng ta một thần khí làm cho chúng ta trở nên nhút nhát, nhưng là một Thần Khí khiến chúng ta được đầy sức mạnh, tình thương, và biết tự chủ” (2 Tm 1:7). Thần khí sức mạnh giúp làm chứng và chống lại gian ác. Thần khí bác ái để yêu thương, phục vụ, đặc biệt với người nghèo. Thần khí tiết độ để tự chủ, không bị cuốn vào tự mãn hay vật chất.

Phaolô kêu gọi Timôthê không hổ thẹn làm chứng cho Chúa, chấp nhận đau khổ để tuyên xưng đức tin. Thánh nhân hướng dẫn: “Với đức tin và đức mến của một người được kết hợp với Chúa Kitô Giêsu, anh hãy lấy những lời lành mạnh anh đã nghe tôi dạy làm mẫu mực” (2 Tm 1:13) và “Giáo lý tốt đẹp đã giao phó cho anh, anh hãy bảo toàn, nhờ có Thánh Thần ngự trong chúng ta” (2 Tm 1:14). “Giáo lý tốt đẹp” ở đây chính là đức tin tông truyền, không thể bóp méo. Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô II nhấn mạnh: “Đức tin Kitô giáo không chỉ đơn thuần là một tập hợp các mệnh đề được chấp nhận với sự đồng thuận về mặt trí tuệ. Đúng hơn, đức tin là một sự hiểu biết sống động về Chúa Kitô, một sự ghi nhớ sống động về các điều răn của Ngài, và một chân lý để sống…Đức tin là một quyết định liên quan đến toàn bộ sự tồn tại của một người. Đó là một cuộc gặp gỡ, một cuộc đối thoại, một sự hiệp thông tình yêu và sự sống giữa người tin và Chúa Giêsu Kitô, là Đường, là Sự Thật và là Sự Sống (Ga 14:6). Nó bao hàm một hành vi phó thác tin tưởng vào Chúa Kitô, điều này cho phép chúng ta sống như Ngài đã sống (Gal 2:20), trong tình yêu sâu sắc đối với Thiên Chúa và anh chị em của chúng ta” (Veritatis Splendor, 88).

Qua các bài đọc Kinh Thánh hôm nay, Hội Thánh, theo gương Chúa Giêsu, muốn dạy rằng: sự phục vụ lớn lao nhất nằm trong sự khiêm tốn lớn lao nhất. Khi sống ý thức mình chỉ là “đầy tớ vô dụng”, chúng ta sẽ được giải phóng khỏi nỗi lo lắng về phần thưởng, khỏi sự tự mãn về những công phúc của mình, vốn không đáng gì. Khi đó chúng ta sẽ phục vụ với niềm vui thuần khiết vì vinh quang Thiên Chúa. Sống đức tin mạnh mẽ, kiên nhẫn, can đảm, nhưng mặc lấy sự khiêm tốn của người đầy tớ vô dụng, đó là điều Chúa Kitô muốn nơi mỗi người môn đệ của Ngài.

Phêrô Phạm Văn Trung

[1] The Stromata, or Miscellanies, Book V, Chapter I - On faith https://www.earlychristianwritings.com/text/clement-stromata-book5.html

[2] We Are Unprofitable Servants https://catholicism.org/we-are-unprofitable-servants.html

[3] https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/giai-dap-thac-mac-cho-nguoi-tre-bai-117-nguoi-cong-giao-lam-tu-thien-54569