TGP HÀ NỘI – Vào lúc 9h30 sáng ngày 28 tháng 11 năm 2009, Đức Tổng Giám mục Giuse Ngô Quang Kiệt đã long trọng chủ sự thánh lễ khai mạc Năm Thánh 2010 tại thánh đường giáo xứ Vĩnh Trị, thuộc giáo hạt Nam Định. Cùng đồng tế thánh lễ với Đức Tổng Giuse có cha quản hạt Hà Nam, Nam Định và quý cha. Hàng ngàn anh chị em giáo hữu từ khắp các xứ đạo của hạt Nam Định đã tuốn về Vĩnh Trị để tham dự thánh lễ. 

Trong Năm Thánh 2010 của giáo hội Công giáo Việt nam, Vĩnh Trị được chọn làm một trong bốn trung tâm hành hương chính của Tổng giáo phận Hà nội, cách riêng dành cho giáo hạt Nam Định. Thánh lễ hôm nay cũng là khai mạc Năm Thánh tại đây – một địa danh mang nhiều ý nghĩa, nơi mà mỗi khi nhắc đến, người ta thường nghĩ ngay tới câu nói: Thứ nhất Thiên Đàng – thứ nhì Tràng Vĩnh. 

Hạt giống Tin Mừng được loan báo trên mảnh đất Vĩnh Trị từ năm 1705, đời vua Vĩnh Thịnh nhà Lê. Chỉ năm mươi năm sau, Vĩnh Trị đã mau chóng trở thành một làng toàn tòng Công giáo, lời kinh nguyện cầu vang lên sớm hôm trên khắp xóm làng, hạt giống Đức Tin kiên trung trổ sinh hoa trái thánh thiện.  

Năm 1765, vào đời vua Cảnh Hưng, Đức Cha Bertrando Reydellet, sau khi kế vị Đức Cha cố Louis Neez một năm thì dời Nhà Chung, trường La Tinh, từ họ Tiêu Viên xứ Đồng Chuối (nay là xứ Tiêu Động Thượng), thuộc huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam về Vĩnh Trị. Vĩnh Trị trở thành thủ phủ, nơi đặt Tòa Giám mục giáo phận Tây Đàng Ngoài. 

Tòa Giám mục địa phận Tây Đàng Ngoài từ khi đặt ở Vĩnh Trị đến khi bị phá năm 1858 (đời vua Tự Đức) tồn tại được 93 năm. Đã có năm đời Giám mục của địa phận cư ngụ tại Tòa Giám mục ở Vĩnh Trị này. Trong đó chỉ thời Đức Cha thứ 3 là Jacques Benjamin Longer- Gia, sự cấm đạo đỡ gắt gao. Đức Cha được yên bề mở mang phát triển. Còn hầu hết các Đức Cha đều gặp phải những bước gian nan khốn khó. Ngay từ Đức Cha đầu tiên là người lập Nhà Chung, nhà tràng, chưa được bao lâu đã phải chạy trường. Vì cuối đời vua Cảnh Hưng, quyền lực rơi vào tay Chúa Đàng Ngoài là Tĩnh Đô Vương, một ông Chúa ghét đạo. Tĩnh Đô Vương tàn sát đạo với nhiều hình thức, triệt phá nhà thờ, phát lưu, phân tán các làng có đạo, thích vào má bổn đạo 3 chữ: Hoa Lang Đạo. Đặc biệt là đời Đức Cha Du và Đức Cha Liêu gặp phải giai đoạn gắt gao đẫm máu nhất. Cả hai Đức Cha đều gặp phải sự truy lùng, vây bắt không khác gì giặc ngụy. Quan thượng tỉnh Nam Định và Hà Nội có lần đem tới 1000 quân lùng bắt.  

Thời kỳ ngặt nghèo, quan quân thường bất chợt vây ráp. Đức Cha và các Đấng được giáo dân rước về ở ẩn, có những lần ráo riết, giáo dân phải che giấu dưới hầm hay vách kép trong nhà (dẫu biết rằng việc ấy chịu tội chết). 

Vĩnh Trị trở nên thành lũy tin cậy, bảo vệ các Đấng và Nhà Chung. Các quan thượng, quan án và Bố chính tỉnh Nam Định gọi Vĩnh Trị là Đại Đô Nhà Đạo. 

Tháng 04 năm 1858, cũng như nhà tràng Kẻ Non và nhà tràng Hoàng Nguyên, trong 15 ngày, nhà tràng, Nhà Chung Vĩnh Trị phải phá bình địa. Già trẻ, gái trai bị giải đi đến các vùng dân ngoại, kẻ Nam người Bắc không được hợp tụ với nhau, nhà cửa, ruộng vườn bị tịch thu xung công, cho dân lương đến ở. Xã hiệu Vĩnh Trị bị xóa đi hẳn trong sổ bạ Vương Quốc. Trong đau thương cùng cực, nhưng người Vĩnh Trị vẫn một niềm tin vào sự quan phòng và tình yêu của Thiên Chúa luôn đồng hành, chở che họ. 

Năm 1862, vua ra chiếu chỉ tha đạo. Năm 1867, Đức Cha Josept Simon Theurel- Chiêu cử cụ Sáu (cha Trần Lục chính xứ Phát Diệm) vào Kinh đô Huế xin triều đình phục hồi xứ hiệu Vĩnh Trị, cho dân được trở về quê quán sinh sống và xin lại ruộng đất đã phải chia và giao cho dân lương các làng khác sử dụng. Đặc biệt, từ đây, đời sống đạo của dân làng dần được hồi sinh, bà con bị phân sáp đang tản mạn từ khắp các nơi khác dần trở về làng đoàn tụ. Trong thời gian ấy, Đức Cha Chiêu bổ nhiệm Cha Phao-lô Cẩm làm chính xứ Vĩnh Trị, Cha xứ cùng giáo dân đoàn kết, chung sức, chung lòng bắt tay vào hồi phục lại giáo xứ.  

Nhà thờ Đức Mẹ Mân Côi – nhà thờ chính xứ Vĩnh Trị hiện nay được xây dựng từ năm 1877 đến năm 1896. Nhà thờ được kiến trúc theo kiểu Á Đông với chiều dài 42m, chiều rộng 14m, chiều cao 10m, tổng diện tích là 574m². Tháp giữa cao 15m, có 3 đại tự “Thánh Mẫu Điện”: Đền thờ Mẹ Thiên Chúa. Các tháp 2 bên thấp dần; bên phải có ba đại tự “Đảo Tất Thông”; bên trái có ba đại tự “Cầu Tất Ứng”- ý nói: xin sẽ được, tìm sẽ thấy, gõ sẽ mở. Lòng nhà thờ có 52 cột lim lớn, chu vi 1m40, được đặt trên tảng đá cổ bồng 16 cột, cao 7,5m;  Nhà thờ gồm 9 gian, 4 mái: Gian cung thánh, bàn thờ chạm trổ công phu, mỹ thuật; ba cánh cửa chính được chạm rất tinh vi sắc sảo; câu đầu gian thứ ba áp gian cung thánh có dòng Hán tự: Ngày 25 tháng 8 năm Thành Thái thứ Tám Bính Thân, câu đầu gian tiếp dưới có dòng Hán tự: Thiên Chúa Giáng Sinh 1896 năm. Dọc 2 bên và sân trước nhà thờ, bậc lên xuống được ghép bằng đá thước. Tổng thể nhà thờ rất giống khuôn mẫu nhà thờ Phát Diệm mà cụ Sáu xây dựng. Ngày 19/03/1995, lễ Thánh Giu-se. Đức Hồng Y Giu-se Phạm Đình Tụng cùng linh mục đoàn đã dâng thánh lễ trọng thể, khai mạc Năm Thánh kỷ niệm 100 năm xây dựng nhà thờ. Ngày 26/04/2005, Đức Tổng Giu-se Ngô Quang Kiệt dâng Thánh lễ Cung Hiến nhà thờ Đức Mẹ Mân Côi. 

Sau một thời gian phục hồi, giáo xứ có những bước phát triển rất mau lẹ, số giáo dân tăng lên không ngừng. Giáo xứ mẹ Vĩnh Trị lần lượt khai sinh các giáo xứ mới: giáo xứ Trung Đồng được tách ra khoảng 1880, giáo xứ Vỉ Nhuế (Kẻ Nấp) được tách ra 1907, giáo xứ Thôi Ngôi được tách ra năm 2006. 

Hạt giống Tử Đạo cũng làm trổ sinh nơi đây nhiều ơn gọi dâng hiến với 14 linh mục, 18 nữ tu và nhiều chủng sinh. Đặc biệt đây cũng là quê hương của Đức Cha Giuse Nguyễn Văn Yến – nguyên Giám mục Phát Diệm. 

Hiện nay, tổng giáo dân giáo xứ Vĩnh Trị có 3.343 người, do Cha Phanxico Xavier Kiều Ngọc Viên làm chính xứ.   

Với tất cả những giá trị lịch sử như vậy, giáo xứ Vĩnh Trị được chọn làm nơi hành hương của Tổng Giáo phận trong Năm Thánh 2010 này. Đó là nơi để mọi thành phần dân Chúa tưởng nhớ công đức và gương sáng các bậc tổ tiên, cảm nghiệm được tình Chúa quan phòng yêu thương và từ đó làm sống dậy nhiệt huyết tông đồ với đức tin kiên trung.  

Trong bài diễn từ, Đức Tổng Giuse chia sẻ: Khi đến đây, tôi thực sự muốn quỳ xuống để hôn kính mảnh đất này, không phải quý giá bởi giá trị vật chất, mà nó quý giá hơn rất nhiều bởi đã ghi dấu chân các vị thừa sai và các Thánh. Hơn nữa, đã có mồ hôi nước mắt và cả máu của các ngài đổ ra thấm xuống mảnh đất này. Tôi đã được xem bức tranh vẽ đám tang cố Hương ở Vĩnh Trị này, thật cảm động như hạt giống tử đạo gieo vào lòng đất. Các Thánh Tử Đạo và  các đấng bề trên giáo phận còn gửi gắm thi hài nơi đây. Chúng ta đang sống trong vùng đất thiêng liêng – một mảnh đất được chúc phúc. Tâm hồn chúng ta cũng lâng lâng vui sướng, được nâng lên tới Thiên Chúa. Khi nghe ca đoàn xướng lên các bài ca Kyrie hay Gloria, tôi lại nhớ tới câu ca thưở nào: các Thầy hát tiếng la tinh, các cô thiếu nữ thưa kinh rộn ràng. Thật là cả một bầu trời thánh thiện, đạo đức, nâng tâm hồn con người lên tới Chúa. Chính vì thế, Vĩnh Trị được chọn làm địa điểm hành hương, làm nơi cho cộng đồng dân Chúa lui tới để đến gần Chúa, gần các Thánh hơn và để lãnh  nhận ơn lành của Chúa ban qua sự chuyển cầu của các Thánh. 

Nhưng nói như vậy, chúng ta không phải chỉ là những người hoài cổ bởi các Thánh là những người đang sống. Khi nói đến các Thánh, các bậc tổ tiên chúng ta, chúng ta không phải nói đến những người đã chết mà là những người đang sống. Bởi các ngài hằng sống cùng Chúa và bên Chúa để chuyển cầu cho chúng ta. Theo phong tục dân tộc Việt nam, mỗi nhà cũng luôn có bàn thờ tổ tiên để nhắc nhớ con cháu nhớ tới tổ tiên, và cùng là để tổ tiên luôn đồng hành và phù hộ cho con cháu. Nếu anh chị em tham dự buổi canh thức diễn nguyện tại lễ khai mạc Năm Thánh vừa rồi ở Sở Kiện, chúng ta cũng có một nghi thức tưởng nhớ tổ tiên hết sức trang trọng và cảm động. Còn hơn cả truyền thống dân tộc, truyền thống Đức Tin cho chúng ta biết: các Thánh không chết mà luôn hiện diện sống động với chúng ta, không những thế còn đem đến sự hiện diện của Thiên Chúa. Hôm nay chúng ta hành hương ở Vĩnh Trị này, chúng ta nhớ đến một quá khứ hào hùng của nơi này, nhưng chúng ta không phải tưởng nhớ như phút mặc niệm mà chúng ta nhờ các ngài chuyển cầu để trong Năm Thánh, Chúa mở cửa trời ban ơn phúc xuống cho chúng ta. 

Và Ngài kết luận: Khi chúng ta về đây hành hương để tham dự những cử hành trong Năm Thánh 2010 này, chúng ta sẽ được thêm lòng tin tưởng, tín thác nơi Chúa, chúng ta sẽ được thêm lòng yêu mến, chúng ta được thêm lòng tự hào và nhất là được thêm sức mạnh để noi gương các Thánh – tổ tiên chúng ta. Sống Năm Thánh, đó là chúng ta biết sống theo gương các Thánh. Sống theo gương các Thánh, đó là chúng ta biết hy sinh chịu khổ ở đời này, biết từ bỏ những lợi danh chóng qua để tìm kiếm kho tàng đích thực và hạnh phúc vĩnh cửu. Tôi cầu chúc cho anh chị em khi đến đây sẽ lãnh nhận được tràn đầy hồng ân và ơn lành của Thiên Chúa trong Năm Thánh này và trong suốt cuộc đời. 

Trước khi kết thúc Thánh lễ, cha xứ Kiều ngọc Viên đã thay mặt mọi thành phần dân Chúa nói lên tâm tình cảm tạ Đức Tổng Giuse và quý Cha đã hiện diện trong thánh lễ khai mạc Năm Thánh hôm nay của giáo xứ Vĩnh Trị. 

Sau Thánh lễ, Đức Tổng Giuse và quý Cha cùng toàn thể cộng đoàn đã đến bên mộ các Đức Cố Giám mục và các cha cố đang an nghỉ tại khuôn viên giáo xứ để thắp nén hương với lòng biết ơn, tưởng nhớ và cầu nguyện cách đặc biệt cho các ngài. An nghỉ tại đây có Đức Cha Bertrand Reydellet (Giám mục hiệu tòa Gabale, 1722-1780), Đức Cha Jean Davoust (Giám mục hiệu tòa Ceram, 1728-1789), Đức Cha

Jacques Benjamin Longer – Gia (Giám mục hiệu tòa Gortyna, 1752-1831). 

Đức Tổng Giám mục Giuse và quý Cha cùng cộng đoàn cũng đến kính viếng bia Thánh Giá, nơi cha Thánh Phaolô Lê Bảo Tịnh thường quỳ cầu nguyện. 

Giáo xứ Vĩnh Trị nằm ở địa bàn tỉnh Nam Định, cách Tòa Tổng Giám mục Hà Nội khoảng 115km về hướng nam. Trong suốt Năm Thánh sắp tới, Vĩnh Trị sẽ là một trong bốn điểm hành hương của Tổng giáo phận Hà Nội, cách riêng dành cho các giáo xứ thuộc giáo hạt Nam Định./. 

Giuse Trần Ngọc Huấn