1. Mười bốn bài « THỪA SAI HẢI NGOẠI PARIS: 350 năm xây dựng Giáo Hội Việt Nam »

 “Là một giáo dân, gốc Thanh Hoá, sinh ra (1943) và sống đạo, hầu hết chỉ gặp các cha việt nam ; lớn lên vào lúc Giáo Hội Việt Nam tự lập với Hàng Giáo Phẩm thiết lập vào năm 1960, gồm 17 giám mục việt nam và 2 giám mục thừa sai hải ngoại Paris, tôi không biết gì về các cha thừa sai hải ngoại Paris và hầu như dửng dưng với sự hiện diện của các ngài, nếu không nói là ác cảm vì phong trào độc lập liệt họ vào nhóm người thực dân. 

2008 đến, 65 tuổi, sắp về hưu, hồi tưởng lại, tôi nhớ ra rằng ông bà nội ngoại tôi, bố mẹ tôi, tất cả đều đã được các cha Thừa sai coi sóc, giúp đỡ và dậy dỗ về đạo đời ; bản thân tôi đã được Ðức Cha Louis De COOUMAN (1881-1970), gốc thừa sai, giám mục giám quản tông toà Thanh Hoá, ban phép Thêm sức ; khi lớn lên, được gặp Ðức Cha Paul-Marcel PIQUET (1888-1966), gốc thừa sai, giám mục Nha Trang, rồi làm việc chung với nhiều cha thừa sai, tôi bàng hoàng phát giác ra rằng mình có một cái nợ chẳng những về đức tin, mà cả về giáo dục và văn hoá với các cha thừa sai hải ngoại Paris.  

Trong Năm Hồng Ân 2008, kỷ niệm 350 năm thành lập Hội Các Sở Thừa Sai Hải Ngoại Paris, tôi muốn tìm hiểu một cách khách quan về hội, trước là để cùng chung vui với các cha thừa sai quen biết, sau là để chia sẻ với nhiều bạn đọc cũng đã có một tâm trạng như tôi và nhất là để nói với các cha thừa sai lòng biết ơn của tôi. Trần tình như vậy, xin mời bạn đọc vào thăm loạt bài « Thừa sai hải ngoại Paris, 350 năm xây dựng Giáo Hội Việt Nam[1] ».  

Hy vọng rằng, qua loạt bài này, với những dữ kiện lịch sử khách quan, bạn đọc sẽ khám phá ra những công sức mà các cha thừa sai hải ngoại Paris đã góp vào để xây dựng Giáo Hội Việt Nam và thăng tiến ngôn ngữ và văn hoá, khoa học việt nam[2]”. 

Đó là điều tôi đã viết ngày 01 tháng 01 năm 2008, để mở đầu loạt bài về “Thừa Sai Hải Ngoại Paris”. 14 bài đã được viết, mà ba bài là phóng sự và 11 bài là khảo cứu, đã được phổ biến trên 5 mạng lưới tin học :

http://www.vietcatholic.net/News/Clients/ReadArticle.aspx?Id=50586

http://www.dunglac.org/index.php?m=module2&v=detailarticle&id=53&ia=2993

http://www.giaoxuvnparis.org/htm/vanhoagiaoxu/cambut/tranvcanh/htshnParis.htm

http://www.conggiaovietnam.net/index.php?m=module2&id=13

http://ghhv.quetroi.net/63TVCANH/63TVCANHMEP01.htm 

Điều mà tôi đã không viết ra, nhưng rất ấm ức trong thâm tâm là sự kiện rằng người công giáo việt nam biết quá ít và viết quá ít về Hội Thừa Sai Hải Ngoại Paris. Vào truyền giáo ở Việt Nam, từ thế kỷ XVI, có các cha dòng Tên, dòng Phanxicô, dòng Đa-Minh. Và từ thế kỷ XVII, Hội Thừa Sai Hải Ngoại Paris đã được thành lập, mà hai trong ba giám mục tiên khởi của hội đã được Đức Giáo Hoàng Alexandre VII bổ nhiệm, ngày 29.07.1658, sang truyền giáo ở Việt Nam. Và cùng với các ngài, cả ngàn linh mục và giám mục Thừa sai Hải Ngoại Paris khác đã liên tục đến Việt Nam, trong 4 thế kỷ XVII, XVIII, XIX và XX, tiếp tục việc đưa Tin Mừng Cứu Chuộc cho lương dân, coi sóc, dậy dỗ và thánh hóa dân Chúa, đào tạo linh mục và giám mục, đào tạo tu sĩ và mở mang các dòng tu, xây dựng và quản trị các công trình bác ái từ thiện xã hội cũng như những công việc giáo dục mở mang dân trí, đóng góp vào việc nghiên cứu ngôn ngữ, phong tục, văn hóa, khoa học việt nam,…

Thế mà, về dòng Tên, cũng như dòng Đa Minh và Phanxicô, có những sách vở, tài liệu và mạng lưới tin học nghiên cứu và phổ biến, nhắc nhớ những đóng góp của họ cho Giáo Hội Việt Nam. Ngược lại về Hội Thừa Sai Hải Ngoại Paris, thì, theo kiến thức thô thiển của tôi, sách báo hay mạng lưới tin học tiếng việt hầu như hoàn toàn vắng bóng, là con số không[3].  

2. Nhật ký « http://fr.360.yahoo.com/dao10juin ». 

Sau 6 bài viết trong tháng 01.2008, tôi nhận được một số phản ứng qua điện thoại hay điện thơ. Đa số là những độc giả đến từ Việt nam, trong đó có một vài giám mục và dăm ba linh mục giáo sư chủng viện. Đa số bày tỏ sự khuyến khích. Một số độc giả ở ngoại quốc, đặc biệt là Pháp và Mỹ cũng phản ứng tương tự.

Có một phản ứng làm tôi ngỡ ngàng. Đó là phản ứng của cha Đào Quang Toản, ngày 30.01.2008. Ngỡ ngàng, không phải vì cha Toản đã đọc những bài tôi đã đăng và mong đợi được đọc những bài tiếp theo như ngài viết : “Giáo Sư đang viết bài đăng trên mặng DŨNGLẠC, về Hội Thừa Sai Hải Ngoại Paris. Xin cám ơn Giáo Sư nhiều và rất mong được đọc những phần tiếp theo ». Nhưng ngỡ ngàng vì những đề nghi sửa chữa và cải tiến, chứng tỏ sự hiểu biết vững chắc của ngài về Hội Thừa Sai Hải Ngoại Paris. Ngỡ ngàng nữa vì ngài cho biết một số bài ngài đã và đang viết : Xin hân hạnh kính mời Giáo Sư xem qua, luc rảnh rỗi : « Đức cha Lambert với chế độ bảo trợ truyền giáo Bồ Đào Nha », (Bài cho lên blog từ ngày 15.11.2007 tới 25.01.2008), http://fr.360.yahoo.com/dao10juin.  

Ngay khi nhận được thơ của cha Toản, tôi lên mạng tìm những bài của ngài. Đọc một loạt hết những bài ấy, tôi xác tín ngài là một chuyên viên về Thừa Sai Hải Ngoại Paris và biên thơ cho ngài : « Kinh cha Toan, Cám ơn cha đã trả lời. Theo cung cách viết của cha về Đc Lambert, tôi có cảm tưởng rằng cha đã hoặc đang viết một luận án về một đề tài có liên hệ đến Thừa sai Hải Ngoại Paris. Nếu cha đã trình rồi, xin cha cho mượn 1 bản để đọc. Nếu cha chưa trình, thì khi nào trình, xin cha cho tin, tôi sẽ gắng đi dự ».

Cha Toản đã trả lời và cho phép tôi được đọc luận án tiến sĩ thần học của ngài, dài 662 trang khổ A4, trình năm 2005 tại Học Viện Công Giáo Toulouse về đề tài : « Enjeux de la rencontre entre le christianisme et le confucianisme au Vietnam ». Ngài cũng cho biết rằng ngài « nghiên cứu về Đc Lambert và lịch sử dòng Mến Thánh Giá từ vài năm qua. Mục đích đầu tiên là để giúp tài liệu cho vài người bạn nữ tu có phận vụ phải lo dậy dỗ các thiếu nữ mới vào tu dòng Mến Thánh Giá ».  

3. Mạng lưới « http://pagesperso-orange.fr/daoquangtoan». 

Cha Toản và tôi từ ngày ấy thỉnh thoảng liên lạc với nhau. Trong những điện thơ của ngài, tôi đặc biệt vui mừng về điện thơ nhận được ngày thứ bảy 26 tháng 04 năm 2008. Ngài báo tin về mạng lưới mà ngài vừa thiết lập « với mục đích chia sẻ tài liệu về Đc Lambert và lịch sử dòng MTG, đặc biệt cho các nữ tu MTG có nhiệm vụ dạy các nữ tu trẻ hơn : http://pagesperso-orange.fr/daoquangtoan».

Sau đây xin có vài lời giới thiệu với bạn đọc về những tài liệu quí giá mà cha Đào Quang Toản phổ biến trên mạng lưới này.  

3a. Lập tức tôi lên mạng xem. Ngày hôm ấy, mạng được trình bày như sau :

3b. Hôm nay, trang chính trình bày hơi khác. Thay vào tấm hình cha Toản đang nói chuyện với các nữ tu Mến Thánh Giá, là tấm hình một tập tài liệu văn khố viết tay. Nhưng nội dung các tiết mục không thay đổi. Ba mục thư liệu vẫn được giữ nguyên, mà nội dung có phần phong phú hơn. 

A.    Về những bài viết của Đào Quang Toàn, người ta thấy 18 bài ngắn và 13 bài dài.

 Josephdao (bài viết của Đào Quang Toản)

B. Về sử liệu và những bài viết của những tác giả khác, có 18 bài ngắn và 5 bài dài 

tài liệu (sử liệu và các tác giả khác)

C. Về nối kết, người ta đọc được tên của 9 mạng tin học sau đây

Ngoài ra còn có trang tiếng pháp để hướng dẫn bạn đọc pháp văn và trang liên lạc để góp ý, thắc mắc, chia sẻ, cộng tác”. 

D.  Lời ngỏ về mục đích, nội dung và cách soạn thảo 

Đọc những tài liệu được phổ biến trên mạng lưới của cha Đào Quang Toản, thoát ra một tâm tình thương yêu giáo hội Việt Nam của người chủ trương, một nội dung được xác định rõ rệt và một phương pháp làm việc khoa học có trình độ nghiên cứu và đáng tin cậy.  Xin mời bạn đọc nghe chính tác giả thổ lộ qua một đoạn trích từ « Lời ngỏ », trong « Đào Quang-Toản, Mến Thánh Giá thế kỷ 17, thành lập và tổ chức- 1998 ». Lời ngỏ này trước nhất là áp dụng cho tập tài liệu mà nó được ghi ở những trang khởi đầu, nhưng cũng có thể được coi là lời ngỏ chung của mạng lưới, áp dụng cho tất cả những sáng tác khác được phổ biến ở đây.

Cha Toản viết : « Dòng Mến Thánh Giá, do đức cha Lambert de la Motte thành lập, là một ân huệ mà Thiên Chúa ban riêng cho quê hương Việt Nam. Với ý thức trên, tập tài liệu này đã được cưu mang và thực hiện nơi đây. 

Mục đích và nội dung :

Một số tài liệu lịch sử của dòng Mến Thánh Giá đã được in ấn và xuất bản đây đó, hay vẫn còn nằm trong bóng tối, công việc của chúng tôi chủ yếu là sưu tập lại, sau đó là dịch thuật. Chúng tôi tự giới hạn công việc của mình vào một khoảng thời gian rất ngắn là thế kỷ thứ 17, tức từ những năm 1664 đến 1700. Khoảng thời gian 36 năm này là buổi ban đầu của dòng Mến Thánh Giá. Buổi ban đầu đó sẽ mãi mãi như cội rễ mà mọi thành phần Mến Thánh Giá sẽ gắn bó lấy mà đón nhận nhựa sống tu trì cho mình.

Sau cùng là công việc chú giải các tài liệu trên : mỗi thời đại có cái văn hoá, tập quán, lề luật, cách viết... khác nhau. Và mỗi câu chuyện, dù nhỏ dù lớn, đều liên quan, chịu ảnh hưởng hay gây ảnh hưởng đến chuyện khác. Tóm lại, không có chuyện lịch sử nào đứng riêng rẽ một mình. Việc chú giải một chữ, một câu, một đoạn hay cả một câu chuyện là việc giúp cho người đọc hiểu rõ hơn sự kiện và ý tưởng của tác giả các tài liệu. 

Cách thức soạn thảo :

Khi soạn thảo tập sách này, chúng tôi cố gắng giữ ba lời người xưa dạy :

- Lời thứ nhất là «nói có sách mách có chứng». Do đó, mọi trích dẫn đều được ghi chú xuất xứ chính xác nhất. Hy vọng điều ấy cũng sẽ giúp ích đôi chút cho ai muốn tìm hiểu về dòng nữ Việt Nam đầu tiên : dòng Mến Thánh Giá.

- Lời thứ hai là «biết thì thưa thốt, chẳng biết thì dựa cột mà nghe» : thực sự, dù đã cố gắng tìm hiểu nhiều, song vẫn còn muôn vàn điều mà chúng tôi không được thấu đáo. Bởi thế, chúng tôi chỉ dám phê bình những điều mà chúng tôi được biết rõ. Những điều khác, hoặc là chúng tôi không dám nói, hoặc là chúng tôi hướng dẫn bạn đọc đến các tác giả khác khi có thể được.

- Lời thứ ba là «tam sao, thất bản» : nghĩa là lập lại (hay ăn trộm) điều kẻ khác đã nói một cách sai lạc. Nơi đây, chúng tôi xử dụng thường xuyên «tài liệu đầu tay» để giữ cho mình được sự «lương thiện trí thức» (honnêteté intellectuelle).

Chúng tôi nghĩ là ba quy luật trên rất cần thiết khi thựcc hiện tập tài liệu lịch sử này[4] ». 

LỜI KẾT    

Trong điện thơ viết ngày thứ hai, 04.02.2008 cho cha Đào Quang Toản, tôi ghi nhận rằng : « Tôi gắng viết về MEP (Thừa sai Hải Ngoại Paris) vào dịp kỷ niệm 350 năm thành lập của họ, vì theo sự hiểu biết của tôi, nhiều người viết về các dòng khác : dòng Tên, dòng Đaminh,...mà rất ít người viết về MEP. Dường như có cái nghẹn nào giữa các tác giả VN va MEP ».  Cha Đào Quang Toản trả lời tôi rằng : « Kinh anh Gs CẢNH, Anh nhận xét rất hay khi nói "dường như có cái nghẹn nào giữa các tác giả VN và MEP". Bởi thế, khi Anh viết cái tựa nói về "cái nợ đối với MEP", em thấy Anh rất chân thành, can đảm và chắc sẽ giúp cho nhiều người giải tỏa được cái mặc cảm của họ đối với MEP, đối với thời kỳ Pháp đô hộ VN, v.v. Ngoài ra, có lẽ cần nhìn nhận rằng MEP chỉ nhận người Việt Nam vào hội của họ mới đây mà thôi. Trong khi dòng Đaminh thì đã có Bùi Đức Sinh viết về dòng của họ, dòng Tên có Đỗ Quang Chính, dòng Phanxicô có Antoine Trần Phổ ».  

Ngày hôm sau, thứ ba, 05.02.2008, trả lời cho cha Toản, tôi bày tỏ thêm rằng: « Ý định ban đầu của tôi chỉ muốn làm một cuộc khám phá tổng quát về MEP ». Trong thâm tâm, tôi muốn thưa với ngài rằng : « còn việc nghiên cứu chuyên môn thì phải cậy đến những chuyên viên như cha ». Tôi đã không thất vọng. Nhưng hoàn toàn vui mừng khám phá ra công trình nghiên cứu của cha Đào Quang Toản về Đức Cha Lambert de la Motte, một trong hai giám mục tiên khởi mà Giáo Hội đã dành cho Việt Nam, cũng là đấng sáng lập Dòng Mến Thánh Giá. Rồi khi khám phá ra công trình của Đức Cha Lambert de la Motte, người ta cũng khám phá ra công trình của Hội Thừa Sai Hải Ngoại Paris, vì ngài là một trong ba giám mục tiên khởi của Hội. Và khi khám phá ra những khó khăn, cũng như  những bách hại mà các cha Thừa Sai Hải Ngoại Paris đã phải đương đầu và những công việc mà các ngài đã thực hiện để xây dựng Giáo Hội Việt Nam, người ta sẽ thấy cái nền tảng vững chắc của đức tin đã được thử thách và vun xới ở đây, để cậy trông và can đảm sống đức tin, trong công bình và chân lý mà sáng suốt tìm ra những giải đáp cho những hận thù, ích kỷ, gian dối, bất công và  bạo lực của thời đại.  Mà không quên sứ mệnh truyền giáo bằng bác ái, yêu thương và đoàn kết để long trọng và hiên ngang cử hành năm thánh 2010, ghi dấu thời điểm kỷ niệm : (1) 350 năm thành lập hai Giáo phận Tông Toà Đàng Ngoài và Đàng Trong (x. Sắc Chỉ Super Cathedram, 9-9-1659, của Đức Alexandre VII), (2) 50 năm thiết lập phẩm trật Giáo hội Công giáo tại Việt Nam với 3 Giáo tỉnh Hà Nội - Huế - Saigon (x. Sắc Chỉ Venerabilium Nostrorum 24-11-1960), nhìn lại quãng đường lịch sử gần 500 năm truyền giáo qua 3 thời kỳ: 126 năm Bảo Hộ (1533-1659), 300 năm Tông Toà (1659-1960), đặc biệt là 50 năm Chánh Toà (1960-2010)[5].  

Xin giới thiệu cùng mọi người hai mạng lưới tin học của cha Đào Quang Toản, Toulouse, Pháp, cung cấp tài liệu về Hội Thừa Sai Hải Ngoại Paris và đặc biệt về Dòng Mến, Thánh Giá và đấng sáng lập dòng là Đức Cha Lambert de la Motte : ·                          

Nhật ký blog « http://fr.360.yahoo.com/dao10juin ». ·       

Mạng lưới « http://pagesperso-orange.fr/daoquangtoan».   

Paris, ngày 10 tháng 10 năm 2008

Trần Văn Cảnh