Mai Văn Phấn

"Phúc thay ai có tâm hồn trong sạch,

vì họ sẽ được thấy Thiên Chúa"

(Phúc Âm theo Thánh Mát-thêu 5, 8)

Khoảng một thập niên gần đây, nhà thơ Cao Gia An, S.J[1]., một tác giả Công giáo đã khẳng định vị thế của mình trên văn đàn Việt Nam với phong cách sáng tác đậm chất chiêm niệm và suy tư thần học. Thơ của Ngài tỏa sáng bởi đức tin Thiên Chúa, kiến tạo một không gian nghệ thuật độc đáo, nơi hội tụ giữa tâm linh và nhân sinh, giữa nghệ thuật ngôn từ và những khát vọng cứu rỗi. Không gian ấy mang đậm tính biểu tượng, mở ra hành trình nội tâm phong phú và sự tương giao thiêng liêng giữa con người với Thiên Chúa. Những hình ảnh trụ cột trong không gian thơ được tác giả sử dụng tựa những giềng mối biểu đạt, tạo nền tảng cho hệ hình thẩm mỹ, đồng thời gợi lên sự thiêng liêng và gần gũi. Dựa trên các tập thơ tiêu biểu như: "Về núi thánh" (Nxb. Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh, 2014), "Mùa cứu rỗi" (Nxb. Hồng Đức, 2020), "Tình thơ trên phận người" (Nxb. Hồng Đức, 2020), bài viết này sẽ đi sâu khám phá cấu trúc không gian thơ của Cao Gia An, S.J. Qua đó, chúng tôi làm sáng tỏ thêm những chiều kích tinh thần và hệ thẩm mỹ độc đáo, góp phần định vị vai trò của nhà thơ trong tiến trình phát triển của văn học Công giáo Việt Nam đương đại.

Cấu trúc không gian thơ là một phạm trù thẩm mỹ quan trọng, phản ánh cách nhà thơ kiến tạo và biểu đạt những chiều kích không gian trong tác phẩm. Không gian thơ được hiểu là một hệ thống biểu tượng, nơi tư tưởng, cảm xúc và thế giới quan của tác giả được mã hóa và truyền tải. Trong mối quan hệ với thời gian và ngôn ngữ, không gian thơ mở ra một trường nghĩa đa tầng, gợi liên tưởng và khám phá chiều sâu nội tâm. Yếu tố này đóng vai trò then chốt, giúp thơ ca vượt qua giới hạn mô phỏng, trở thành một sinh thể nghệ thuật.

1. Không gian trần thế hòa nhập trong không gian thiêng

Cấu trúc không gian thơ Cao Gia An, S.J. kết hợp hài hòa giữa thiên nhiên và đời sống tinh thần, mang đến chiều sâu tư tưởng và cảm xúc. Những hình ảnh cụ thể như núi, sông, biển, bầu trời... là biểu tượng của sự vững chãi, chảy trôi và sự vĩnh hằng, đồng thời là phương tiện để nhà thơ diễn tả sự thiêng liêng và vĩnh cửu của Đấng-Tạo-Hóa. Thiên nhiên trong thơ Cao Gia An, S.J. vượt qua ranh giới của sự tái hiện thông thường để trở thành dấu chỉ hiện diện và ân sủng của Thiên Chúa.

"Xin cho đời con như núi

Bám vào đất mẹ vững vàng

Trung trinh ngàn năm đá cuội

Hướng về trời rộng thênh thang"

(Về nguồn);

"Giữa lòng biển rộng thênh thang

Đời con tan loãng dịu dàng nguyên trinh"

(Đời người đời sông)

Ngọn núi tượng trưng cho sự bền vững, không chỉ nói lên mối gắn kết giữa con người và cội nguồn mà còn thể hiện khát vọng sống trung thành và bền bỉ trước thử thách. Bầu trời gợi chiều kích siêu hình, nơi con người vươn tới Thiên Chúa với niềm tin trọn vẹn. Và đại dương, trở thành biểu tượng của lòng thương xót và ân sủng, nơi con người hòa mình trong sự dịu dàng và nguyên trinh của Đấng-Tạo-Hóa. Những hình ảnh trên kết nối thành không gian thiêng liêng, nơi thiên nhiên được nâng lên thành biểu tượng thần học. Nhà thơ giúp người đọc nhận ra sự hiện diện bao trùm của Thiên Chúa trong từng hơi thở của tạo vật, mở ra hành trình tâm linh và mời gọi con người sống trong niềm tín thác vĩnh hằng.

Cùng với cảnh giới thiên nhiên, không gian thế tục trong thơ Cao Gia An, S.J. cũng đóng vai trò quan trọng. Những cảnh vật quen thuộc như nhà thờ, đường làng, dòng suối hay những góc nhỏ đời sống được nhà thơ phác họa giản dị mà giàu ý nghĩa. Đây là không gian nơi con người hòa mình vào nhịp sống đời thường, trong sự hiện diện của Thiên Chúa, đối diện với chính mình và tìm kiếm sự bình an. Nơi đây tạo ra nhịp cầu kết nối giữa cuộc sống trần thế và hành trình tâm linh, nơi những điều nhỏ bé, bình dị trở thành giá trị thiêng liêng.

"Con biết phận con là bụi đất

cần được dưỡng nuôi từ ruộng đất hoa màu

đời nhọc nhằn sớm tối cần lao

là cùng Chúa con làm nên sự sống"

(Lời kinh của người thợ già)

Từ những điều bình dị như bụi đất, ruộng nương, hoa màu, bài thơ khơi mở nhận thức về mối tương quan giữa con người và Thiên Chúa vĩnh cửu. Nhờ cần cù lao động, con người không chỉ tạo nên sự sống vật chất mà còn góp phần vào công trình sáng tạo của Thiên Chúa. Chính sự hòa quyện này nâng những giá trị bình dị của đời sống lên thành biểu tượng cao cả về ý nghĩa và ơn gọi của kiếp người.

Thơ của Cao Gia An, S.J. là một hành trình khám phá những chiều kích sâu thẳm của tâm linh, nơi con người gặp gỡ Thiên Chúa qua không gian thiêng liêng và đời sống nội tâm đầy thử thách.

"Lạy Chúa, tình con sẽ vẹn tuyền

Nhờ Ngài trân giữ mối thiên duyên

Chúa khoác trong con như bảo chứng

Tấm áo dòng đen thẫm trinh nguyên

Cùng Chúa con đi giữa đời thường

Cho tình yêu tỏa khắp muôn phương

Gieo muối gieo men vào cuộc thế

Ươm nồng lòng hoài nhớ Thiên Hương"

(Những sắc màu đời con)

Đoạn thơ trên cho thấy, thơ Cao Gia An, S.J. là lời cầu nguyện, sự dâng hiến, là bản tuyên ngôn của đời sống đức tin. Nhà thơ khơi gợi cảm thức về sự hiện diện của Chúa trong từng khoảnh khắc. Đó là lời mời gọi bạn đọc tham gia vào sứ mạng gieo trồng tình yêu và lòng thương xót khắp nhân gian. Đặc sắc của thơ Cao Gia An, S.J. nằm ở sự hòa quyện giữa chiều kích cá nhân và cộng đồng. Hành trình nội tâm mà nhà thơ mô tả không chỉ dừng lại ở sự gặp gỡ Thiên Chúa trong lòng mình, mà còn là lời thúc giục gieo mầm tình yêu ấy ra khắp thế giới.

"Tự nhiên yêu những con người

Yêu tiếng nói, yêu giọng cười hồn nhiên

Yêu giọt nước mắt lụy phiền

Yêu đời nặng những truân chuyên nhọc nhằn

Yêu gương mặt đẫm nếp nhăn

Yêu đời gấp những vệt hằn đau thương

Yêu lòng người đẹp kiên cường

Để là người giữa nhiễu nhương cuộc trần"

(Yêu)

Đó hành trình nội tâm, khởi nguồn từ sự gặp gỡ với Thiên Chúa trong tâm hồn, mở ra tình yêu rộng lớn và tràn đầy cảm xúc đối với thế giới xung quanh. Tình yêu ấy hiện diện trong từng chi tiết bình dị và đầy tính nhân văn; là sự đồng cảm, chấp nhận và tôn trọng sự khó khăn, truân chuyên của đời sống. Đoạn thơ trên như lời nhắn nhủ: tình yêu không chỉ cảm nhận, mà phải được chia sẻ, gieo mầm vào thế gian, để con người có thể sống trọn vẹn ý nghĩa nhất.

Thơ Cao Gia An, S.J. luôn trình hiện những hành trình sống động, biểu trưng cho sự đấu tranh nội tâm của con người. Trên hành trình ấy, thơ Ngài khơi gợi niềm hy vọng, mời gọi con người không ngừng tiến bước, dù trong những khoảnh khắc yếu lòng. Nhà thơ mô tả con đường tâm linh như hành trình gian nan, sự hiệp hành của Thiên Chúa, Đấng luôn hiện diện, dẫn dắt con người vượt qua thử thách để tìm thấy sự sống đời đời. Không gian tâm linh trong thơ Cao Gia An, S.J. là nơi gặp gỡ của sự thiêng liêng và hành trình nội tâm từ hữu hạn đến niềm an ủi vĩnh cửu trong Chúa.

2. Giấc mơ và những điều huyền nhiệm

Trong thơ Cao Gia An, S.J., giấc mơ và những điều huyền nhiệm không chỉ là những yếu tố kỳ bí mà còn là những phương tiện để nhà thơ khai mở không gian tâm linh, khơi dậy những suy tư sâu lắng về con người, cuộc sống và đức tin. Thông qua những giấc mơ, nhà thơ vẽ ra một thế giới nơi thực và mộng giao thoa, tạo nên một khung cảnh đầy ẩn dụ và giàu ý nghĩa. Giấc mơ trong thơ của Cao Gia An, S.J. là những dấu chỉ từ cõi thánh linh, những thông điệp được gửi gắm từ Thiên Chúa; đồng thời, cũng là không gian để tâm hồn lắng đọng, để đón nhận và chiêm nghiệm những chân lý, những huyền nhiệm vượt lên qua giới hạn của thế giới vật chất. Những giấc mơ ấy có thể dẫn dắt con người đến một chân trời mới, nơi sự thật không còn bị giới hạn trong nhận thức của con người, mà được mở ra vô tận.

"Khi cánh cửa đường đời con sập đóng

con một mình, và bóng tối vây quanh

giấc mơ con vụn vỡ tan tành

Ngài muốn con làm gì, lạy Chúa?..."

(Những cánh cửa cuộc đời)

Đó là khoảnh khắc tâm linh bế tắc, khi giấc mơ vỡ vụn và bóng tối bao trùm, nhưng cũng là lúc người con khát khao tìm kiếm sự dẫn dắt của Thiên Chúa. Câu hỏi "Ngài muốn con làm gì, lạy Chúa?" mở ra một hành trình mới, nơi giấc mơ và đức tin giúp con người vượt qua giới hạn của nhận thức, hướng tới một không vực vô hạn và khám phá những chiều sâu chưa được biết đến. Đây là bước chuyển từ khổ đau sang khai minh, từ bóng tối ra ánh sáng.

Những điều huyền nhiệm trong thơ Cao Gia An, S.J. không chỉ là những biểu tượng siêu nhiên, mà là những khát vọng vô biên về sự cứu rỗi, sự hòa nhập với đức tin Thiên Chúa. Tác giả khắc họa giấc mộng để thẩm thấu sâu hơn những giá trị tâm linh, như một cách truyền tải sự mầu nhiệm của đức tin qua những trải nghiệm không thể lý giải bằng lý trí thông thường. Những hình ảnh huyền bí đã kết nối giữa cõi trần và cõi thiêng, nơi con người có thể cảm nhận được hạnh phúc của thế giới vĩnh hằng.

"Như huyền nhiệm cuộc đời

Từ khởi nguyên đến tận cùng viên mãn

Hội tụ và tan loãng

Nơi ngọn nguồn ánh sáng bao dung"

(Trăng Cardone);

"Con trở về. Thân tàn, đời dang dở

Xin được dìm mình

trong nguồn nước tái sinh

Giữa lòng Cha là bể rộng ân tình

Con no thỏa tình trời cao huyền nhiệm."

(Về)

Đời sống được tiếp nối tựa những chu kỳ vô hạn, nơi vạn vật được hội tụ và tan biến trong ánh sáng bao dung của Thiên Chúa. Hành trình này là sự tái sinh và hòa nhập vào tình yêu vĩnh hằng của Đức Chúa Cha, nơi con người được thanh tẩy, nuôi dưỡng, sống trong thần khí và cảm nhận sự viên mãn của đức tin, vượt qua mọi đau khổ để tìm thấy sự an yên trong mầu nhiệm của Thượng Đế. Cấu trúc thơ của Cao Gia An, S.J. vì thế, là không gian mở, nơi giấc mơ trở thành những yếu tố sống động, thẩm thấu vào đời sống tâm linh con người.

3. Những hình ảnh trụ cột trong cấu trúc không gian thơ

Trong thơ Cao Gia An, S.J., những hình ảnh như ánh sáng, con đường, nước và trái tim được nhà thơ sử dụng làm những trụ cột, tạo nên cấu trúc tổng thể của không gian nghệ thuật. Trong kiến trúc, cột trụ (cột cái) giữ vai trò chịu lực chính trong ngôi nhà, đồng thời giúp phân bố không gian và tạo những điểm nhấn thẩm mỹ. Tương tự, trong không gian thơ, những hình ảnh trụ cột phản ánh rõ nét thế giới quan và hệ hình thẩm mỹ của tác giả; chúng đóng vai trò như những yếu tố cấu thành sự hòa hợp giữa đức tin, tình yêu và sự cứu rỗi.

Ánh sáng trong thơ Cao Gia An, S.J. là biểu tượng mạnh mẽ của sự dẫn lối, giúp con người vượt qua bóng tối của hoài nghi, khổ đau; là nguồn năng lượng từ Thiên Chúa, chiếu rọi vào những góc tối trong tâm hồn con người, giúp họ nhận thức rõ hơn về mục đích cuộc sống và những giá trị thiêng liêng. Nhà thơ thường mô tả ánh sáng như một phương tiện soi sáng, dẫn dắt con người qua những thử thách. Các câu thơ liên quan đến ánh sáng thường gắn liền với sự soi rọi của ân sủng, mở ra con đường tâm linh, giúp con người tìm thấy sự bình an trong đức tin và hòa nhập với Thiên Chúa.

"Xin một lần dẫn con vào cõi lặng

Con một mình, và trống rỗng vây quanh...

Xin ánh sáng tự trời cao chiếu thẳng

Ôm phủ đời con trong ơn tái tạo thành"

(Lời nguyện hoán cải)

Ánh sáng trong đoạn thơ trên là biểu tượng của sự chan hòa ân sủng, là nguồn năng lượng từ trời cao chiếu rọi, giúp con người thoát khỏi sự trống rỗng, khỏi những âu lo và khổ đau; cũng là sự tái tạo linh hồn, giúp con người tìm thấy sự bình an trong đức tin, vượt qua bóng tối của sự hoài nghi và đau khổ. Nó là dấu hiệu của sự hoán cải, là phương tiện để con người nhận ra sự hiện diện của Thiên Chúa trong cuộc sống của mình và tự nguyện chuyển hóa tâm hồn. Ánh sáng ấy chữa lành, dẫn dắt con người hướng về sự cứu rỗi và tái sinh; đồng thời, là biểu trưng cho tình yêu vô biên của Thiên Chúa, tình yêu không bao giờ tắt, luôn rực sáng và soi chiếu con đường của những ai tìm kiếm sự cứu rỗi.

Trong thơ Cao Gia An, S.J., con đường là biểu tượng của hành trình đức tin và sự tìm kiếm chân lý. Tác giả thường miêu tả nó như một hành trình nội tâm, phản ánh cuộc đời con người với những khúc quanh, thử thách và sự dẫn dắt của Thiên Chúa. Đây là một con đường không bằng phẳng mà đầy gian nan, khúc rẽ và bóng tối, nhưng cuối cùng dẫn đến ánh sáng – biểu tượng của sự hòa nhập với Thiên Chúa. Con đường này không phải lúc nào cũng hiện rõ và dễ dàng đi qua, nhưng nó là hành trình mà mỗi con người phải vượt qua để tìm thấy sự an bình, hòa hợp với đức tin và tình yêu Thiên Chúa.

"Những hàng cây đã vào Chay, em ạ!

Con đường dài xác lá rụng tả tơi

Những tàng cây vọng rướn lên trời

Buông bỏ hết để vào mùa tịnh mạc"

(Vào Chay);

"Ngài gọi con đường đột quá

Khi con đang giữa biển đời

Con lại đáp lời hối hả

Buông như lá gió cuốn rơi"

(Theo Ngài)

Con đường ấy yêu cầu sự buông bỏ và chấp nhận những khó khăn, như hình ảnh lá rụng và cây cao vươn lên trời. Qua đó, tác giả khắc họa hành trình, nơi mỗi bước đi là sự đáp lại lời gọi của Thiên Chúa, dù giữa những bối rối và thử thách.

Hình ảnh con đường trong thơ Cao Gia An, S.J. được xây dựng như một biểu tượng ẩn dụ giàu ý nghĩa, thể hiện sự mời gọi bước vào hành trình theo Thiên Chúa và sống trọn vẹn theo giáo huấn của Đức Kitô. Hình tượng này không chỉ phản ánh quá trình trưởng thành trong đức tin mà còn biểu trưng cho sự thanh tẩy tâm hồn, sự thức tỉnh về tình yêu và ân sủng vô biên của Thiên Chúa. Con đường trong thơ Ngài chính là hành trình tâm linh mà mỗi tín hữu Kitô giáo phải trải qua, với mục đích cuối cùng là đạt tới sự hiệp thông thiêng liêng với Đấng-Tối-Cao, qua đó khẳng định ý nghĩa sâu sắc của đức tin trong đời sống.

Trong những khúc quanh và bóng tối của con đường, người tín hữu nhận ra sự hiện diện của Thiên Chúa, là Đấng dẫn dắt và soi sáng họ qua mọi thử thách. Con đường này, mặc dù có thể đầy khó khăn và thử thách, nhưng mang lại hy vọng và khẳng định rằng cuối cùng, ánh sáng Thiên Chúa sẽ chiếu rọi, mang lại sự giải thoát, bình an và sự cứu rỗi cho những ai kiên nhẫn đi theo con đường ấy.

Hình ảnh nước trong thơ Cao Gia An, S.J. mang ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc thanh tẩy và tái sinh, là phương tiện kết nối con người với Thiên Chúa, qua đó thể hiện khát vọng tâm linh. Nước, qua hình ảnh cơn mưa, sông, suối hay biển cả là biểu tượng mạnh mẽ của sự tha thứ và cứu rỗi. Trong Kinh Thánh, nước là phương tiện thanh tẩy tội lỗi, và trong thơ của Cao Gia An, S.J., điều này được thể hiện qua hình ảnh nước như một phương tiện thanh tẩy tâm hồn, xóa bỏ mọi vướng bận, tạo cơ hội cho sự tái sinh.

"Xin như làn nắng lên mây

Gọi mưa về tưới đọa đày trần gian

Mùa yêu thương chảy trào tràn

Mưa hồng ân đẫm trần hoàn say sưa"

(Nắng)

Nước là hình ảnh chủ đạo trong Bí tích Rửa tội, là dấu hiệu của sự khởi đầu mới, của sự đổi thay vĩnh viễn trong cuộc đời mỗi tín hữu. Thơ của Cao Gia An, S.J. khắc họa hình ảnh nước như lời mời gọi về một cuộc sống mới, một cơ hội làm lại từ đầu, để sống xứng đáng hơn với tình thương bao la của Thiên Chúa.

"Bởi vì Ngài đã xuống

Cùng tận đáy nghèo hèn

Ngài nâng con chỗi dậy

Từ tận đáy bùn đen

Ngài rửa con tinh sạch

Bao bụi đời lem nhem"

(Bởi vì Ngài đã xuống)

Trong các bài thơ của Cao Gia An, S.J., nước được miêu tả như nguồn sống dồi dào, không ngừng trôi chảy, nuôi dưỡng linh hồn, giống như ân điển của Thiên Chúa không bao giờ cạn kiệt. Hình ảnh nước trong thơ Ngài phản ánh khát vọng được sống trong sự hiện diện của Chúa, được thấm nhuần ân sủng và tình yêu vĩnh cửu từ Thiên Chúa. Nước là nguồn lực vô tận, luôn hiện diện, nuôi dưỡng con người trong hành trình tìm kiếm ơn cứu độ.

"Dẫu đời muôn con sóng dập duềnh

Ơn gọi của sông là xuôi về biển rộng

Chảy cạn cùng, và cho đi vô hạn

Sông vẹn toàn định mệnh yêu thương."

(Lời tự tình của nhánh sông quê)

Hình ảnh con sông trong khổ thơ trên là biểu tượng của sự kiên định và lòng yêu thương vô bờ, luôn đổ về biển rộng, tượng trưng cho hành trình tâm linh không ngừng nghỉ của con người. Hình ảnh này nhấn mạnh sự liên tục của ân sủng Thiên Chúa, luôn hiện diện và giúp con người vẹn toàn trong định mệnh yêu thương.

Nước trong thơ Cao Gia An, S.J. cũng nhắc nhở con người về mối quan hệ mật thiết giữa Đấng-Tạo-Hóa và con người, là kết nối giữa đời sống con người và sự thiêng. Chính vì thế, hình ảnh nước chảy mãi không ngừng trong thơ của Ngài như một biểu hiện của niềm hy vọng và lòng tin vào một cuộc sống thiêng liêng bền vững.

Trong thơ Cao Gia An, S.J., hình ảnh trái tim mang ý nghĩa đặc biệt, thể hiện tình yêu trọn vẹn và lòng thương xót của Chúa. Trái tim luôn là trung tâm của tình yêu vĩ đại, cũng là nơi thể hiện sự hy sinh vô điều kiện và sự hiệp thông giữa Thiên Chúa và con người. Hình ảnh ấy biểu thị lòng bao dung, sự đón nhận vô bờ, là nơi con người tìm thấy sự an ủi và được bảo vệ. Trong khi đó, trái tim của Đấng-Chịu-Đóng-Đinh nhắc nhớ đến sự hy sinh lớn lao của Chúa, tình yêu không giới hạn mà Ngài dành cho nhân loại.

"Này trái tim bé nhỏ

Đừng khép lại rỗng không

Cửa ngươi, Ngài đứng gõ

Bên hiên đời bão giông

Ngài hằng chờ ngươi đó

Khát mong lòng gặp lòng

Trái tim Ngài máu đỏ

Lửa yêu thương rực hồng"

(Trái tim bé nhỏ)

Trái tim bé nhỏ, trong bối cảnh đó, không chỉ là hình ảnh của con người mà còn là biểu tượng của sự mời gọi từ Thiên Chúa, là nơi Chúa đón đợi, gõ cửa để thâm nhập vào cuộc sống của con người. Trái tim ấy cần mở rộng để đón nhận tình yêu thương vô biên từ Chúa. Hình ảnh trái tim trong thơ Cao Gia An, S.J. không chỉ là biểu tượng của tình yêu mà còn phản ánh lòng thương xót vô biên của Thiên Chúa. Ngài luôn khát khao được kết nối với con người, với tình yêu là máu đỏ và ngọn lửa, luôn bừng cháy trong lòng. Trái tim trong thơ của Cao Gia An, S.J., do đó, trở thành nơi con người cảm nhận được ân sủng và sự cứu rỗi, một không gian thiêng liêng mở ra cho sự hòa nhập của tình yêu vĩnh cửu và sự cứu chuộc.

Hình ảnh trụ cột trong thơ Cao Gia An, S.J. vừa là những biểu tượng thẩm mỹ, vừa là cấu trúc thiêng liêng, phản ánh đức tin và nhân sinh quan của tác giả. Mỗi hình ảnh đều mang trong mình một tầng nghĩa đặc biệt, gần gũi, dễ tiếp cận với người đọc, đồng thời chứa đựng chiều sâu chiêm nghiệm về cuộc sống, đức tin và mối quan hệ giữa con người với Thiên Chúa. Những hình ảnh ấy kiến tạo một hệ hình thẩm mỹ độc đáo, phản ánh sự liên kết thiêng liêng giữa con người và Thiên Chúa.

4. Thi pháp thơ Cao Gia An, S.J.

Nhà thơ Cao Gia An, S.J., bút danh của Linh mục Giuse Cao Gia An, S.J., là một trong những gương mặt nổi bật của văn học Công giáo Việt Nam đương đại. Tác giả kết hợp nhuần nhuyễn yếu tố tâm linh và nghệ thuật ngôn từ, tạo nên những hình tượng thơ giàu sự chiêm nghiệm, thấm đẫm linh thánh.

Thơ của Cao Gia An, S.J., mang đậm tư tưởng mỹ học và thần học Kitô giáo, trong đó đức tin là điểm tựa, là nguồn cảm hứng xuyên suốt. Các tác phẩm của Ngài kết nối giữa đời sống trần thế và đời sống thiêng liêng, đồng thời khai thác chiều sâu nội tâm, làm sáng tỏ những góc khuất trong tâm hồn con người.

Nhà thơ Cao Gia An, S.J. thể hiện khả năng kết hợp độc đáo giữa tinh hoa truyền thống của thơ ca Việt Nam, như thể thơ lục bát, ngũ ngôn, đồng dao, và tâm thức hiện đại cùng cảm hứng mới lạ. Sự giao thoa này không chỉ tạo cho thơ có nhịp điệu nhẹ nhàng, uyển chuyển mà còn mở rộng chiều kích liên tưởng, sâu lắng và đa tầng nghĩa.

Các hình ảnh trong thơ Cao Gia An, S.J. thường cụ thể, gần gũi với đời sống sinh hoạt, nhưng được thăng hoa thành những biểu tượng giàu ý nghĩa tượng trưng. Qua đó, thơ của Ngài khắc họa sự giao thoa hài hòa giữa những giá trị thiêng liêng và hiện thực trần thế, mời gọi người đọc bước vào thế giới thi ca vừa thân thuộc vừa linh thánh, nơi ý niệm về đức tin và đời sống được dung hòa trong một tổng thể đa chiều kích.

Một trong những thủ pháp nổi bật trong thơ Cao Gia An, S.J. là sự vận dụng các hình thức tượng trưng và ẩn dụ. Những biểu tượng quen thuộc như ánh sáng, bóng tối, hoa, nước, đất, và các yếu tố thiên nhiên xuất hiện thường xuyên, trở thành phương tiện biểu đạt những khái niệm về đức tin, sự cứu rỗi và vĩnh cửu. Qua những hình ảnh này, thơ của Ngài không chỉ khơi dậy xúc cảm mạnh mẽ mà còn kiến tạo mối liên kết sâu sắc giữa con người, vũ trụ và Thiên Chúa.

Mặc dù khai thác các biểu tượng và ý niệm mang tính trừu tượng, nhà thơ vẫn duy trì phong cách giản dị, dễ tiếp cận. Ngôn từ trong thơ của Ngài được chọn lọc kỹ lưỡng, hạn chế sự cầu kỳ phức tạp, thay vào đó là vẻ tinh tế, chân thành, dễ dàng đi vào lòng người. Chính nhờ sự cân bằng này, tác phẩm của Cao Gia An, S.J. không chỉ chạm đến trái tim độc giả có nền tảng tri thức thần học, mà còn mở rộng sức lan tỏa đến bạn đọc phổ thông ở mọi lứa tuổi, giúp họ cảm nhận được những giá trị sâu sắc của đức tin và đời sống.

"Con đã lang thang giữa chợ đời

Chân hoang xa lạc tít mù khơi

Ngã bóng đường chiều thân rệu rã

Nghiêng cả trời nghiêng ngả chơi vơi"

(Chúa đến bên con)

Đoạn thơ trên mang tính tượng trưng, diễn tả hành trình lạc lối của con người trong đời sống thế tục. Những hình ảnh như "chợ đời", "chân hoang", và "nghiêng cả trời" gợi lên sự mệt mỏi, mất phương hướng, nhưng vẫn dễ hiểu và gần gũi. Cao Gia An, S.J. vận dụng ngôn ngữ giàu tính biểu cảm nhưng dễ tiếp cận, tạo nên một phong cách thơ vừa giản dị vừa sâu lắng. Qua đó, nhà thơ truyền tải chân thực những cung bậc cảm xúc về sự hụt hẫng và bất toàn trong đời sống, đồng thời mở ra những chiều kích tâm linh, khơi dậy khát vọng tìm về sự an bình và đức tin. Chính sự dung hòa giữa cảm xúc cá nhân và giá trị phổ quát của đức tin đã làm nên sức hấp dẫn đặc biệt trong thơ Ngài, góp phần tạo dựng một không gian thơ thấm đẫm chiều sâu triết lý và tâm linh.

Một đặc trưng nổi bật trong thơ Cao Gia An, S.J. là tính chiêm nghiệm sâu sắc, khơi gợi độc giả đối diện với những câu hỏi lớn về sự sống, cái chết và niềm tin. Tác giả thường gợi mở những suy tưởng triết học, hướng con người đến niềm tin vào đời sau, vào sự sống vĩnh hằng. Thơ, trong quan niệm của Cao Gia An, S.J. trở thành công cụ sắc bén để khám phá triết lý sống, nơi tâm hồn con người có thể tìm thấy sự an ủi, bình an và nguồn cảm hứng vững bền từ đức tin. Bên cạnh đó, thơ của Cao Gia An, S.J. còn nổi bật với hệ thống âm điệu phong phú, nhẹ nhàng. Yếu tố nhạc điệu trong thơ không chỉ là phương tiện thẩm mỹ mà còn là cách tác giả truyền tải thông điệp về sự an bình, hoan hỷ, đồng thời khơi dậy cảm thức kết nối sâu xa giữa con người và Thượng Đế. Nhịp thơ ấy, vừa mang tính chất trầm lắng chiêm niệm, vừa gợi vẻ đẹp thiêng liêng, giúp thơ dễ dàng chạm đến trái tim người đọc ở nhiều tầng lớp và bối cảnh khác nhau.

"Tôi đi tìm tôi náo nức

Khi ngày chưa vỡ ban mai

Những dấu chân son rạo rực

Ngập trong gió bụi đường dài

Tôi đi tìm gì chẳng biết

Trên vùng mộ địa phù du

Cứ đi cứ đi tìm mải miết

Lạc tôi trong lũng mịt mù"

(Về)

Đoạn thơ trên vang lên tựa khúc nhạc, nơi nhịp điệu rộn ràng hòa quyện với những khoảng lặng suy tư. Âm thanh trong thơ kiến tạo sự hài hòa, đồng thời dẫn dắt người đọc bước vào một hành trình chiêm nghiệm nội tâm. Sự tĩnh lặng giữa những câu chữ trở thành điểm tựa kết nối con người với vũ trụ, mang đến thông điệp sâu sắc về sự hòa hợp và an bình trong hành trình tinh thần.

Thơ của Cao Gia An, S.J. là sự hòa quyện giữa tín ngưỡng, triết lý và nghệ thuật ngôn từ. Nhà thơ đôi lúc xuất hiện trong vai trò một nhà tư tưởng, sử dụng thơ như phương tiện để khám phá, suy ngẫm, và truyền tải những thông điệp mạnh mẽ về cuộc sống, đức tin, và vũ trụ. Trong thơ Ngài, người đọc tìm thấy những giá trị thiêng liêng, đặc biệt, cả chiều sâu triết học và sức cuốn hút mãnh liệt của nghệ thuật ngôn từ.

Trong bài viết "Vòng sóng quy tâm: Từ cõi người đến cõi thiêng" (nghiên cứu về thơ lục bát của Linh mục Giuse Cao Gia An), chúng tôi đã khái quát thân thế và sự nghiệp của Ngài, đồng thời nhấn mạnh những đóng góp của nhà thơ trong dòng thơ truyền thống Việt Nam. Quý bạn đọc có thể xem bài viết này trên website của tôi (https://maivanphan.com/)

5. Kết luận

Nhà thơ Cao Gia An, S.J. đã kiến tạo một không gian thơ phong phú, đa tầng, bao quát nhiều chiều kích từ con người, phong tục tập quán, văn hóa đến thiên nhiên và vũ trụ. Những chủ đề này như dòng suối trong lành, hội tụ trong biển cả của tình yêu và ơn cứu độ Thiên Chúa, hình thành một hệ sinh thái thi ca đặc sắc, nơi từng chi tiết nhỏ hòa quyện vào bản giao hưởng của đức tin, tình yêu thương và khát vọng cứu rỗi.

Cấu trúc không gian thơ của Cao Gia An, S.J. là sự kết hợp hài hòa giữa trần thế và nơi thiêng liêng, mở ra cõi tâm linh giàu biểu tượng, nơi đời sống thế gian được nâng lên thành những ẩn dụ thần học. Những hình ảnh trong thơ Ngài khắc họa mối tương giao sâu sắc giữa con người và Đấng-Tạo-Hóa, khẳng định tình yêu và sự hiện diện vĩnh cửu của Thiên Chúa trong cuộc sống trần thế. Thơ của Ngài chính là tiếng lòng của một học giả-linh mục, là lời mời gọi tha thiết hướng bạn đọc tham gia vào hành trình thiêng liêng, nơi tình yêu, đức tin và hy vọng được gieo mầm và nảy nở trong đời sống vĩnh hằng.

Với khả năng biểu đạt ý tưởng sâu sắc và tinh thần nhân văn cao cả, thơ Cao Gia An, S.J. đã để lại dấu ấn độc đáo trong nền văn học Công giáo Việt Nam. Tác phẩm của Ngài không chỉ khơi dậy những giá trị phổ quát mà còn xây dựng mối gắn bó sâu đậm trong lòng người đọc. Trong dòng chảy thơ Công giáo đương đại, giọng thơ của Ngài nổi bật với bản sắc sáng tạo, tràn đầy niềm vui và ánh sáng của một chứng nhân trung thành với đời sống thánh hiến.

Hải Phòng, 14/1/2025

M.V.P

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Cao Gia An, S.J. (Tập thơ, 2014), Về núi thánh, NXB Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh;

2. Cao Gia An, S.J. (Tập thơ, 2020), Tình thơ trên phận người, NXB Hồng Đức;

3. Cao Gia An, S.J. (Tập thơ, 2020), Mùa cứu rỗi, NXB Hồng Đức;

4. Trương Đăng Dung (Nghiên cứu, 2004), Tác phẩm văn học như là quá trình, NXB Khoa học xã hội;

5. Nguyễn Thị Kim Hồng (Công trình khoa học, 2018), Giọng điệu giãi bày trong thơ Công giáo Việt Nam hiện đại, Kỷ yếu Hội thảo khoa học Quốc gia Nghiên cứu và giảng dạy Ngoại ngữ, ngôn ngữ và Quốc tế học tại Việt Nam, NXB ĐH QG Hà Nội.

6. Nguyễn Thị Kim Hồng (Công trình khoa học, 2018), Biểu tượng trong thơ Công giáo Việt Nam hiện đại, Tạp chí Khoa học Xã hội TP. Hồ Chí Minh (Viện KHXHVN - Viện KHXH vùng Nam Bộ), Số 3 (235), (7/2018).

7. Nguyễn Thị Kim Hồng (Công trình khoa học, 2018), Xúc cảm thẩm mỹ trong thơ Công giáo Việt Nam, Tạp chí khoa học Trường ĐH Hồng Đức, Số 41 (10/2018).

8. Nguyễn Thị Kim Hồng (10/2018), “Sự phát triển của thơ Công giáo trong thơ ca Việt Nam”, Kỷ yếu Hội thảo Khoa học Quốc tế dành cho Học viên Cao học và Nghiên cứu sinh GRS 2018, Nxb. ĐH QG Hà Nội.

9. Nguyễn Thị Kim Hồng (2018), “Một số thể thơ trong thơ Công giáo Việt Nam hiện đại”, Tạp chí khoa học Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, Số 4/2018 VN.

10. Nguyễn Thị Kim Hồng (Công trình khoa học, 2019), “Dấu ấn tôn giáo trong ngôn ngữ thơ Mai Văn Phấn”, Tạp chí khoa học Trường Đại học Vinh, Tập 48, Số 3/ 2019.

11. Nguyễn Thị Kim Hồng (Công trình khoa học, 2022), Về nghiên cứu cảm hứng tôn giáo trong thơ Việt Nam thế kỷ XX, Tạp chí Khoa học xã hội TP. Hồ Chí Minh (Viện Hàn lâm KHXHVN – Viện KHXH vùng Nam Bộ), số 4 (284), 2022;

12. Nguyễn Kiên Trường (Sách dịch, 2005), Từ điển Tôn giáo và các thể nghiệm siêu việt, Nxb. Tôn giáo;

13. ĐGM Phaolo Bùi Văn Đọc và một số linh mục (Biên soạn, 2019), Thần học về Bí Tích Thánh Thể, Nxb. Tôn giáo;

14. Nguyễn Vy Khanh (Nghiên cứu, 2023), Sơ thảo Văn-học Công-giáo Việt-Nam, Nguyễn Publishing, Toronto, Canada;

15. Hans Küng, Nguyễn Nghị dịch (Nghiên cứu, 2010), Các nhà tư tưởng lớn của Kitô giáo, NXB Tri Thức;

16. Bùi Công Thuấn (Lý luận phê bình văn học, 2020), Những mùa vàng văn học Công giáo Việt Nam, NXB Hội Nhà văn;

17. Bùi Công Thuấn (Nghiên cứu & Phê bình, 2022), Văn học Công giáo Việt Nam đương đại, NXB Hội Nhà văn;

18. Khải Triều (Nghiên cứu, 2022), Những nhà thơ Công giáo Việt Nam hiện nay, Lưu hành nội bộ, Thư viện Mân côi;

19. Trăng Thập Tự (Thơ, 2024), Trăng bẻ làm đôi, Nxb. Đồng Nai, 2024);

20. Trăng thập Tự & Bùi Công Thuấn (Nghiên cứu, 2022), Hướng đến 400 năm văn học Công giáo Việt Nam (1632-2032), Tủ sách Nước Mặn - Giáo phận Quy Nhơn;

21. Carol Smith - Roddy Smith (Nghiên cứu, 2011), Lịch sử Thiên Chúa giáo, Nxb. Thời đại.