Trong góc tiệm phở, cụ Linh và cụ Đặng đang rù rì tâm sự:

- Này cụ ạ, từ ngày tôi uống thêm sinh tố E, “thằng nhỏ” nó mạnh ra phết.

- Vậy à, thế cụ uống bao nhiêu viên?

- Tôi uống có một viên mỗi ngày. Nhưng hình như khi nào uống tới 2 viên thì tốt hơn. Tốt hơn cả mấy chú V, C đấy.(1)

- Vậy thì tôi cũng phải thử mới được. Chứ cứ “Trên bảo, dưới không nghe” mãi, chán quá.

Truyền hình, radio, báo chí thường xuyên phổ biến những quảng cáo, kết quả nghiên cứu cho hay sinh tố này làm tóc óng mượt, làm da mềm mát, khoáng chất kia giúp trẻ mãi không già, ăn ngon ngủ yên, không còn căng thẳng buồn phiền lại thêm thông minh, nhớ dai siêu việt.

Các nhà kinh tế cho hay, hàng năm công chúng tiêu cả nhiều tỷ đô la để mua các sinh tố khoáng chất về dùng thêm.

Cứ theo như thăm dò dư luận thì có tới 70-80% dân chúng đang dùng thêm sinh tố khoáng chất theo ý muốn của mình, do bạn bè rỉ tai, sau khi nghe “khuyến mãi” hoặc do bác sĩ chỉ định. 

Vậy thì sinh tố, khoáng chất là gì, công dụng ra sao mà được nhiều người tốn tiền mua về dùng thêm như vậy? 

Hiểu biết căn bản

Tiếng Anh, Pháp gọi sinh tố là Vitamins. Vita là life, là sự sống; amin là tên một hóa chất. Vậy thì vitamins là “hóa chất amin cần thiết cho sự sống.” 

Từ điển y học Webster định nghĩa vitamins là “một trong những chất hữu cơ, hiện diện với số lượng rất ít trong thực phẩm thiên nhiên và rất cần thiết cho sự chuyển hóa bình thường trong cơ thể”. 

Theo các nhà y khoa học, số lượng sinh tố cần thiết cho cơ thể rất ít, tính theo phần ngàn của gram (milligram), đôi khi nhỏ hơn nữa, phần triệu của gram. Chẳng hạn như sinh tố C là sinh tố nên cung cấp cho cơ thể nhiều nhất, mà cũng chỉ có 60mg mỗi ngày, sinh tố B12 chỉ cần 6mcg/ ngày. 1mcg bằng 1/triệu gram.  

Sinh tố có tự nhiên trong thực phẩm, đôi khi do cơ thể tạo ra và có thể được tổng hợp trong phòng thí nghiệm.

Có 13 loại sinh tố với tên theo mẫu tự A, B, C, D, E, K… Ngoài tên theo mẫu tự, vài sinh tố có tên riêng như B1 còn gọi là thiamine, B6 là pyridoxine.

Sinh tố được chia ra làm hai nhóm:

- Nhóm hòa tan trong dầu mỡ là sinh tố A, D, E, K. Vì tan trong dầu nên nếu tiêu thụ quá nhiều, sinh tố sẽ được dự trữ trong mô bào béo và đôi khi có thể gây độc cho cơ thể.

- Nhóm hòa tan trong nước là các sinh tố B (B1, B2, B3, B5, B6, B12), biotin, folacin,  và sinh tố C. Tiêu thụ quá nhu cầu, các sinh tố này sẽ loại theo nước tiểu ra ngoài do đó tương đối ít gây nguy hại.

Mỗi loại thực phẩm có sinh tố theo tỷ lệ nhiếu ít khác nhau. Có thực phẩm hầu như không có một vài trong số 13 sinh tố cần thiết vừa kể.

Mỗi sinh tố có một nhiệm vụ riêng do đó sinh tố này không thay thế hoặc làm công việc của sinh tố kia. 

Khoáng chất cũng có trong thực phẩm với nhiều loại và với tỷ lệ nhiều ít khác nhau. Các khoáng thường được nói tới là calci, iodine, sắt, magnesium, phosphor, selelium, kẽm.

Ngoại trừ calci với nhu cầu hàng ngày từ 1-2 gram, các khoáng khác chỉ cần trên dưới 100mg mỗi ngày.

Để có đủ các loại sinh tố, khoáng chất ta chỉ cần phối hợp, tiêu thụ nhiều loại thực phẩm khác nhau trong mỗi bữa ăn.  

Dùng thêm

Nếu phần ăn đã có đủ các loại sinh tố, khoáng chất cho nhu cầu cơ thể thì có phải uống thêm không? Nếu cần thì trong những trường hợp nào? Sinh tố có gây ra tác dụng nguy hại nếu dùng quá nhiều, quá lâu không? Và liệu có nên dùng thêm để phòng tránh bệnh này, chữa trị bệnh kia.  

Đây là đề tài được nói tới rất nhiều của cả thường dân cũng như giới y khoa học.

Điều này cũng dễ hiểu, vì chúng ta đang sống trong thời kỳ mà mọi người đều có ý thức cao về vấn đề tự bảo vệ sức khỏe và cũng vì khám chữa bệnh bây giờ quá tốn kém, nhiêu khê, mất nhiều thì giờ. Cho nên, ai ai cũng muốn tìm những phương thức sẵn có để bồi dưỡng cơ thể, tránh bệnh tật. Dùng thêm sinh tố, khoáng chất là chuyện rất phổ biến, vì sinh tố khoáng chất sẵn có trên thị trường, mua lúc nào cũng được và cũng được giới thiệu với nhiều lời “khuyến mãi” hấp dẫn.

 Nên để ý là các sản phẩm này được xếp vào loại dinh dưỡng phụ thêm, chứ không thay thế cho thực phẩm và cũng không là dược phẩm. Nhà sản xuất không cần xin phép chính quyền trước khi tung ra thị trường, trừ khi gây ra nguy hại cho sức khỏe công chúng. Tới khi đó thì chính quyền mới can thiệp, yêu cầu thu hồi. 

Một số người nghiêng về việc cần dùng thêm, vì:

- Cho là thực phẩm càng ngày càng kém phẩm chất vì đất trồng trọt kém mầu mỡ, nhiều hóa chất trừ sâu, phân bón hóa học khiến cho sản phẩm nom đẹp chứ ít dinh dưỡng.

- Nhiều người dường như thích ăn thực phẩm tạp nham hơn là thực phẩm nhiều dinh dưỡng, do đó họ sợ là sẽ thiếu sinh tố khoáng chất.

- Mọi người làm việc cực nhọc hơn và ăn uống ít hơn vì không có thì giờ, đưa tới thiếu sinh tố khoáng chất.

- Đọc nghe các lời giới thiệu nói dùng thêm sẽ tăng cường sinh lực, bồi bổ trí óc, ăn ngủ điều hòa, trẻ mãi không già…

Do đó họ cảm thấy yên tâm hơn, nếu uống thêm mấy viên hỗn hợp sinh tố, khoáng chất. Điều này thực ra cũng hợp lý, nếu dùng vừa phải sau khi đã tham khảo ý kiến với bác sĩ gia đình.  

Giới chức dinh dưỡng, y tế thường dè dặt hơn với các ý kiến như:

- Nên để ý là chưa có sự đồng thuận của các nhà nghiên cứu về việc dùng thêm một số lượng lớn sinh tố khoáng chất có thể phòng tránh được bệnh và đưa tới tuyệt hảo về sức khỏe.

- Khoa Trưởng Danh Dự khoa Dinh Dưỡng Stanley Gerhoff, Đại Học uy tínTufts, tâm sự như sau: “Không gì làm vui lòng chúng tôi hơn là khi có thể thông báo cho công chúng rằng dùng liều lượng lớn một hoặc nhiều chất dinh dưỡng sẽ mang đến phúc lợi cho sức khỏe. Trước khi nói được như vậy, một số tiêu chuẩn cần được xác định: sản phẩm phải hữu hiệu, an toàn với số lượng dùng rõ ràng. Các chất chống oxy hóa chưa hội đủ các tiêu chuẩn này. Kết quả nhiều nghiên cứu đã bị các khoa học gia, truyền thông và các doanh nhân sản xuất antioxidant bóp méo. Công chúng trở nên bối rối, khó mà phân biệt thực, hư.

- Tại Hoa Kỳ, trên mỗi sản phẩm phụ thêm, các nhà sản xuất đều phải ghi rõ là “Các điều ghi ở đây chưa được cơ quan Thực Dược Phẩm đánh giá. Sản phẩm này không có mục đích để chẩn đoán, điều trị hoặc chữa lành bệnh”. Các quốc gia khác chắc  cũng có ghi chú tương tự, để lưu ý người dân, tránh bị lừa đảo lợi dụng.

- Chuyên gia dinh dưỡng Karen Miller-Kovach nhận thấy là một số không nhỏ sản phẩm có sinh tố khoáng chất nhiều gấp bội nhu cầu cơ thể và đưa tới mất cân bằng. Một số khác lại có các chất rẻ tiền như sinh tố nhóm B hoặc nhiều sinh tố C mà quần chúng ưa thích. Sản phẩm căn cứ trên thị hiếu của dân chúng nhiều hơn là nhu cầu dinh dưỡng.

- Đối với cơ thể, quá nhiều một vài sinh tố khoáng chất có thể gây nguy hại cho sức khỏe.  

Giáo sư Đại học John Hopkins Benjamin Caballero đưa ra một thí dụ: “Nếu đã tiêu thụ thực phẩm có đầy đủ sinh tố A mà lại còn dùng thêm tới 100% nhu cầu thì cơ thể sẽ dễ dàng tích tụ quá nhiều sinh tố này và tăng rủi ro bệnh loãng xương”.

- Ngày 16-4-2008 vừa qua, các khoa học gia tại Bệnh viện Đại học Copenhagen, Đan Mạch, đã công bố kết quả kiểm điểm hơn 70 nghiên cứu về tác dụng của các chất chống oxy hóa vitamins E, A, Beta carotene đối với tuổi thọ. Theo các bác sĩ Goran Bjelakovic và Christian Gluud của nhóm nghiên cứu, “không có bằng chứng nào hỗ trợ cho ý kiến là dùng thêm các antioxidant có thể giảm rủi ro tử vong ở người khỏe mạnh hoặc ở người đang bị nhiều bệnh”. Nhóm đề nghị nên có những điều khoản quy định về việc dùng các chất antioxidant, tương tự như quy định liều lượng tối đa đối với thuốc chống đau paracetamol (Tylenol). Đại diện Hội Dinh Dưỡng Anh quốc Catherine Collins cũng đồng quan điểm về các quy luật này.

- Một số khoáng chất cũng vô hiệu hóa lẫn nhau để được hấp thụ. Chẳng hạn kẽm tranh đua với sắt mà sắt lại kèn cựa với sự hấp thụ calcium.

Hội Dinh Dưỡng Hoa Kỳ và các tổ chức y khoa đáng tin cậy đều đồng ý là phương thức hữu hiệu nhất để cung cấp cho cơ thể các vitamins và khoáng chất cần thiết là qua một chế độ dinh dưỡng cân bằng, đa dạng và hợp lý.

Tuy nhiên, trong mấy trường hợp đặc biệt như sau, đôi khi cũng nên dùng thêm sinh tố, khoáng chất:

- Người cao tuổi thường ăn không đầy đủ các chất dinh dưỡng vì sức khỏe kém. tâm trạng buồn rầu, răng lợi lung lay, tác dụng phụ khi uống nhiều thuốc, khẩu vị giảm, ăn uống ít đi, nhất là nếu lại sống đơn côi, trong nhà dưỡng lão. Ngoài ra, cơ thể họ cũng không hấp thụ được một số chất dinh dưỡng như sinh tố D, B12…Các vị này cần phải dùng thêm các đa sinh tố khoáng chất để bổ sung cũng như để tăng cường hệ miễn nhiễm, bảo vệ cơ thể với rủi ro bệnh tật.

- Với phụ nữ ở tuổi mãn kinh, giảm estrogen đưa calci vào xương, cần hỏi ý kiến bác sĩ để dùng thêm calci và sinh tố D để phòng tránh bệnh loãng xương.

- Phụ nữ có thai và cho con bú, cần được bác sĩ hướng dẫn dùng thêm sắt, calci, folic acid cho nhu cầu của mẹ và con. Con cần calci để tạo xương. Sắt để mẹ có thêm hồng huyết cầu. Folic acid để con tránh được khuyết tật nứt đốt sống (spina bifida) với liệt hạ chi, chậm phát triển tâm trí.

- Hóa chất trong thuốc lá giảm sự hấp thụ các sinh tố C, B6, niacin, folic acid. Quý vị thường xuyên “nhớ nhà châm điếu thuốc” cần dùng thêm các chất này. Tuy nhiên cũng xin thưa là, việc bổ sung sinh tố không tránh cho quý vị khỏi những rủi ro của thuốc lá như ung thư phổi, ho…

- Uống rượu như uống nước suối, cơ thể không tiêu hóa, hấp thụ được nhiều sinh tố khoáng chất như A, D, B12, niacin, folic acid, selenium, magnesium, phosphor, kẽm. Ấy là chưa kể, nếu “lấy rượu thay cơm” thì hậu quả còn tai hại hơn nữa cho sức khỏe.

- Ăn theo chế độ riêng như chỉ ăn rau trái thì cần thêm sinh tố B12 vì sinh tố này chỉ có trong thực phẩm từ động vật.

- Nếu không ăn được vài thực phẩm vì bị dị ứng hoặc bất dung cũng cần dùng thêm các sinh tố khoáng chất mà thực phẩm này có nhiều. Chẳng hạn, nếu không dùng được sữa, phó mát và không tắm nắng mặt trời mươi phút mỗi ngày thì cần dùng thêm calci, sinh tố D để xương vững chắc.

- Nếu đang bị bệnh gan mật, ruột, tụy tạng hoặc sau giải phẫu ống tiêu hóa, cơ thể sẽ không tiêu hóa, hấp thụ được một cách hoàn hảo và ta sẽ thiếu các chất dinh dưỡng. Trong các trường hợp này, bác sĩ sẽ giúp ta lựa chọn các sinh tố, khoáng chất mà cơ thể cần.

- Một vài loại dược phẩm như thuốc lợi tiểu, thuốc chống acid bao tử, thuốc kháng sinh, thuốc nhuận tràng, thuốc viên ngừa thai cũng làm mất một số sinh tố khoáng chất trong cơ thể, và ta phải dùng thêm để bồ sung, sau khi được bác sĩ xác định nhu cầu. 

Lựa chọn

Trước khi quyết định mua dùng thêm sinh tố khoáng chất, nên cân nhắc:

- Có thực là mình cần phải dùng thêm sinh tố khoáng chất để phụ thêm cho chế độ dinh dưỡng.

- Sản phẩm định mua, khi vào cơ thể, liệu có thực hiện đúng điều mà nhà sản xuất giới thiệu.

- Các chất nằm trong sản phẩm có đúng là các chất mà nhà sản xuất ghi trên nhãn hiệu.

- Thành phần sản phẩm có căn cứ vào kết quả các nghiên cứu mới nhất về dinh dưỡng.

- Sản phẩm có được bảo đảm là hữu hiệu và không gây hại cho người tiêu thụ

- Sản phẩm dùng thêm này có tác động qua lại với dược phẩm hoặc các chất phụ thêm mà ta đang dùng.

- Không cần trả thêm tiền cho quảng cáo là sản phẩm hoàn toàn hữu cơ, vì bản chất của sinh tố đã là chất hữu cơ.

- Dù là thiên nhiên nhưng sinh tố khoáng chất cũng có thể gây nguy hại cho cơ thể, nếu dùng thêm quá nhiều.

- Không có sinh tố khoáng chất nào có thể trực tiếp tăng cường sinh lực cho một người không thiếu các chất dinh dưỡng này.

- Sinh tố khoáng chất chỉ là “chất mồi”, cần thiết với số lượng rất ít cho các chức năng cơ thể.

- Các sinh tố khoáng chất phối hợp với nhau để tác động lên cơ thể, vì thế không nên dùng riêng rẽ từng thứ mà tập hợp nhiều thứ để có sự cân bằng với nhau.

- Nên đọc kỹ nhãn hiệu và theo đúng hướng dẫn của nhà sản xuất.

- Dùng khi ăn, để tránh gây khó chịu cho dạ dày

- Cất giữ sinh tố khoáng chất xa tầm với của con trẻ

- Đừng nói với trẻ em rằng sinh tố khoáng chất là “viên kẹo”, kẻo chúng tưởng thật và lấy ăn. 

Kết luận

Một chế độ ăn uống hợp lý với tuổi tác và hiện trạng cơ thể vẫn là điều cần thiết để có đầy đủ các chất dinh dưỡng, kể cả sinh tố khoáng chất.

Bác sĩ Benjamin Caballero, Giáo sư Đại học Y tế Công Cộng John Hopkins có ý kiến: “Nhiều người có ảo tưởng là sinh tố khoáng chất có thể bù đắp cho việc ăn uống cẩu thả. Nếu ta tiêu thụ thực phẩm táp nham (junk food) mỗi ngày thì sinh tố là vấn đề vô nghĩa đối với mình. Không gì có thể thay thế được một chế độ dinh dưỡng lành mạnh. Chúng ta không biết chất nào trong chế độ này là tác giả của một điều kiện sức khỏe tốt. Nhưng điều mà ta biết rõ là những ai ăn uống hợp lý đều ít bệnh hơn”.

Vì sinh tố khoáng chất dùng thêm không bao giờ có thể thay thế cho sự ăn uống đầy đủ sáu chất dinh dưỡng căn bản: chất đạm, chất béo, tinh bột, sinh tố, khoáng chất và nước.

Bác sĩ Nguyễn Ý-Đức  Texas-Hoa Kỳ

(1) Viagra, Cialis là hai thuốc điều trị Rối Loạn Cương Dương