Với câu nói: “Nếu tôi không thấy, tôi không tin”, nhiều người nghĩ rằng ông nầy cứng lòng, nhưng nếu chúng ta đặt mình vào tâm trạng của Thomas lúc bấy giờ, chúng ta sẽ hiểu ông muốn nói gì?

Cũng như tâm trạng của các môn đồ khác, Thomas theo Chúa với hy vọng sẽ được một chút địa vị, vinh quang trong triều đại của Đức Kitô khi Ngài lên thống trị triều đại vinh hiển của Ngài. Ta còn nhớ bà mẹ của Giacobê và Gioan đến xin với Chúa Giêsu rằng: khi Ngài lên ngôi thống trị nước Ngài, xin cho hai con tôi, một đứa ngồi bên hữu, một đứa ngồi bên tả trong thánh điện Ngài. Nhưng ngai vàng của Ngài chưa đến thì Ngài đã bị bắt và bị đóng đinh vào thập giá chấm dứt tất cả chương trình và niềm mong ước mà các môn đệ đã thầm mơ ấp ủ. 

Hai môn đệ âm thầm đi về làng Emmaus. Một số khác trở về làng xưa quê cũ trở lại với nếp sống thôn làng của cuộc đời năm xưa. 

Khi con người vui mừng phấn khởi, chúng ta sẵn sàng đến với những người khác, hoặc sẵn sàng mở rộng cữa lòng đón nhận những người khác đến với mình. Nhưng khi con người buồn sầu đau khổ, chúng ta có khuynh hướng đóng kín cửa lòng, không muốn giao tiếp với ai, cắt đứt mọi liên lạc với thế giới bên ngoài. 

Một linh mục đi từ nước Mỹ đến Nam Mỹ. Trên chuyến phi hành, ông được xếp ngồi bên cạnh một thiếu nữ người Peru. Người thiếu nữ chia sẻ tâm trạng của cô trên con đường về nhà cùng với mẹ cô. Cô rất bình thản nói rằng: cô đã đưa mẹ đến Mỹ để chữa bệnh và mẹ cô đã phải trải qua ba lần mổ ở nhà thương Mỹ. 

Bấy giờ vị linh mục hỏi cô: Mẹ cô bây giờ có khá hơn không? 

Cô trả lời: Ô, vâng! Thưa ông. Mẹ tôi hoàn toàn khá hẳn. Gia đình sẽ chờ đợi ở phi trường để đón chào bà trở lại với gia đình. 

Thế rồi, người thiếu nữ hỏi lại: Ông về Nam Mỹ để làm gì vậy?  

Tôi là một linh mục công giáo. Tôi đi về Nam Mỹ để làm công việc truyền giáo, vị linh mục trả lời. 

Vừa nghe nói: “Tôi là một linh mục công giáo”, nét mặt người thiếu nữ liền đổi sắc. Bấy giờ, cô nàng nghiêng mình về phía vị linh mục, nắm lấy cánh tay ngài và thì thầm với giọng đau khổ: 

Thưa cha, má con bị bệnh ung thư, và bây giờ hết hy vọng rồi.  

Chỉ cách đó mấy phút, cũng người thiếu nữ ấy với bộ mặt bình thản, bằng một giọng nói rất bình thường, nói: “Thưa ông, mẹ tôi khá hẳn rồi.” Phải chăng bà mẹ của chị đã khá hẳn, hay chị nói để cho qua chuyện. 

Ở đây cũng vậy, với câu nói: “Nếu tôi không thấy, tôi không tin”, câu nói nầy có thật sự biểu lộ sự cứng lòng tin của ông không? hay chỉ diễn tả một tâm trạng buồn phiền, chán nản, thất vọng của môt con người khi người mình yêu đã không còn nữa. 

Khi người tôi yêu ra đi thì linh hồn nầy cũng chấp cánh bay theo, bấy giờ thân xác nầy sẽ không còn sức sống, không còn năng động, không còn sinh khí, không còn cảm xúc để giao tiếp với bất cứ một ai khác. Chính vì thế, tâm trạng của họ bấy giờ, không phải là tâm trạng của một con người cần những lời thương tâm, những lời khuyên giải, mà là hãy để cho “tôi” yên hàn, đừng có quấy rầy, đừng có nói nhiều. Điều quan trọng bây giờ đối với tôi là: người tôi yêu không còn nữa. Người tôi yêu đã ra đi. Cuộc đời của tôi đã chấm dứt. Cuộc đời của tôi không còn ý nghĩa nữa bỡi con người sống mà không có tình yêu là một cuộc đời đã chết. Và đó là tâm trạng của Thomas lúc bấy giờ sau khi người ông yêu, vị thần tượng của ông đã chết. 

Để giúp chúng ta hiểu rõ hơn tâm trạng chán chường, thất vọng của Thomas, tôi xin thuật lại câu chuyện mà cha Maton đã kể: 

Vào thứ tư tuần thánh trong năm cuối cùng của thế chiến thứ hai, tôi trông thấy một bà quì trước bàn thờ Đức Mẹ, nước mắt tuôn tràn. Tôi tự hỏi: phải chăng bà ấy có chuyện gì đau khổ? Bà sụt sùi, thò tay vào trong túi xách rút ra cái điện tín đã nhàu nát. Rồi lại khóc nức nở: “Con nhận cái điện tín nầy cách đây hai tiếng đồng hồ. Điện văn với hàng chữ: “Bộ chiến tranh rất tiếc phải báo tin cho bà biết rằng con trai của bà đã bị mất tích tại chiến trường.”  

Tôi không biết phải làm gì để an ủi bà ngoài việc quì xuống để cầu nguyện cho bà. Sáng hôm sau thứ năm tuần thánh, tôi lại thấy bà quì đó trước thánh thể, khuôn mặt thảm sầu hơn bao giờ hết. Dường như bà đã già đi nhiều chỉ qua một đêm. Bà giống Chúa chịu hấp hối trong Vườn Cây Dầu. 

Vào thứ sáu tuần thánh, tôi thấy bà quì ở hàng ghế đầu, mắt nhìn vào khoảng trống của bàn thờ với cây thập giá phủ khăn tím. Bà giống Đức Mẹ đứng dưới cây thập giá. Đây là ngày thứ sáu khổ nạn của tâm hồn bà. 

Sang đêm thứ bảy tuần thánh, trước khi chúng tôi bắt đầu nghi thức vọng Phục sinh, bà tiến đến nói với tôi một tin mừng. Dường như đây không phải là người đàn bà của ngày hôm trước. Đây là một người đàn bà mới khác hẳn với ngày hôm qua. Bà vui mừng cầm điện tín mới đến khoe với tôi, miệng tươi cười nói: “Thưa cha, con trai của con an toàn đang là một tù binh chiến tranh.” Rồi bà cầm tay tôi khóc, nhưng giọt nước mắt hôm nay không là giọt nước mắt hôm qua của đau khổ và thất vọng. Hôm nay là nước mắt của niềm vui và hạnh phúc nên bà đã sung sướng chạy đến tìm tôi. 

Tâm trạng của người mẹ mất con cũng như tâm trạng của Thomas mất Chúa, cả hai đều giống nhau: không muốn tiếp xúc với thế giới bên ngoài cho dẫu đó là thân nhân hay bạn bè. Đây cũng là điều chúng ta cần phải chú ý khi chúng ta đi thăm những người đang đau khổ, những người bất hạnh, những người tinh thần đang bị khủng hoảng, những bệnh nhân đang bị trầm cảm, đặc biệt đối với những người đang đối diện với cái chết của chứng bệnh ung thư. Chúng ta phải hết sức tế nhị từng lời nói, từng cử chỉ vì những lời nói, những cử chỉ vô ý thức của chúng ta có thể xúc phạm đến họ, khiến họ càng đau lòng, càng cảm thấy buồn tuỉ với số phận không may đã dành cho họ. 

Và đây là những điều chúng ta cần nên biết về tâm trạng của những người đang mang bệnh nguy hiểm như bệnh ung thư chẳng hạn. Thông thường, những người bị bệnh ung thư phải trải qua những giai đoạn sau đây: 

Khước từ: Khi bác sĩ cho biết bệnh tình ung thư của họ, phản ứng đầu tiên mà mọi bệnh nhân đều muốn nói là: “Không, không phải tôi, điều đó không thể đúng.” Điều đó có nghĩa là: sau khi bác sĩ báo cho họ biết chứng bệnh ung thư của họ, họ cho rằng điều đó có thể là nhầm lẫn, nên thường sau đó, họ đi vòng quanh để tìm đến với những bác sĩ khác với hy vọng điều đó sẽ không phải là một sự thật. Chúng tôi coi sự khước từ như một phương cách lành mạnh để đối phó với tình trạng đau thương mà một số bệnh nhân phải sống cho một thời gian lâu dài. 

Giận dữ: Khi giai đoạn đầu của khước từ không thể được duy trì nữa, nó được thay thế bỡi cảm giác giận dữ. Câu hỏi kế tiếp là: “Tại sao tôi? Tại sao không là người khác, không là những tên cướp của giết người phạm đầy tội ác kia mà lại là tôi? Tôi đã làm gì sai để đáng phải chịu cảnh tang thương nầy?” Trái ngược với giai đoạn khước từ, giai đoạn giận dữ nầy xem ra rất khó xử thế đối với gia đình cũng như đối với nhân viên, vì lúc nầy người bệnh nhìn vào đâu cũng đều cảm thấy đau khổ. Họ sẽ so sánh họ với gia đình hoặc với nhân viên đang làm việc ở đó, và họ sẽ cảm thấy buồn tủi và tức giận vì có sự ghen tương và vì sợ mọi người quên lãng họ. Vì thế, một bệnh nhân được kính trọng, được cảm thông và được chú ý không bao lâu sẽ hạ giọng và bớt những đòi hỏi cách giận dữ. 

Mặc cả: Nếu Chúa đã quyết định đem tôi ra khỏi cuộc đời nầy và Ngài không đáp trả những lời van xin giận dữ của tôi, Ngài có thể sẽ thích hơn nếu tôi van xin cách tử tế. Đây là cách thế xử sự mà chúng ta thường thấy con trẻ chúng ta hay dùng để xử thế với chúng ta: trước nhất đòi hỏi, rồi van xin cho một ân huệ, và chúng ta thương tình chấp nhận. “Mẹ ơi, nếu suốt tuần con sống tốt, con sẽ rửa chén đĩa cho mẹ mỗi buổi chiều, mẹ cho con đi chơi nhé!” Dĩ nhiên có cơ hội nho nhỏ để chúng ta chấp nhận điều thương lượng và đứa trẻ sẽ nhận được điều mà trước kia bị từ chối. Hầu hết những mặc cả thường được làm với Chúa và được giữ bí mật trong phòng riêng của vị linh hướng như lời hứa: “Một cuộc đời tận hiến cho Chúa hoặc một đời phục vụ giáo hội” trong việc trao đổi cho thời gian được thêm cho. 

Trầm cảm: Cảm giác trầm buồn vì những mất mát to lớn mà họ phải chịu bỡi căn bệnh gây ra. Có hai loại trầm cảm: trầm cảm phản ứng và trầm cảm chuẩn bị. Trầm cảm phản ứng là: phản ứng buồn phiền tự nhiên của con người khi thấy mình bỗng nhiên bị cắt mất đi một bộ phận quí giá của con người khiến mình không còn là một con người bình thường nữa, hoặc mất công việc làm khiến nó sẽ kéo theo cả một hệ lụy như mất nhà, mất xe, mất tất cả. Trầm cảm chuẩn bị là cảm giác buồn phiền trong khi chúng ta chuẩn bị cho việc giã từ ra đi, chuẩn bị cho việc chấp nhận mất mát những người mình yêu mà thiết nghĩ suốt một đời mình đã yêu thương gắn bó. Trong tiến trình mất mọi sự và mọi người, nếu được phép diễn tả nỗi buồn của họ, bệnh nhân sẽ tìm thấy một sự chấp nhận dễ dàng hơn, và họ sẽ biết ơn những người có thể ngồi với họ mà không hề bảo họ đừng buồn. Đây là lúc chúng ta cần nhiều tế nhị nên phải cẩn thận, không cần nhiều lời. Bằng cách nắm lấy bàn tay, một sự vuốt nhẹ tóc, hay một sự ngồi yên lặng bên nhau, đó là những cách thế tốt đẹp nhất để diễn tả một sự đồng cảm với những đau khổ họ đang phải chịu. Đây là lúc bệnh nhân có thể yêu cầu chúng ta cầu nguyện và cũng là lúc họ bắt đầu bận rộn với những công việc phía trước hơn là phía sau. Nhưng đây cũng là lúc nhiều người muốn đến thăm, họ tìm mọi cách để làm cho người bệnh vui, nhưng những việc ấy chỉ làm cản trở công việc chuẩn bị tinh thần của họ hơn là giúp họ tiến bước. 

Chấp nhận: Nếu một bệnh nhân đã có đủ thời giờ và đã được giúp đỡ để trải qua những giai đoạn trên cách tốt đẹp, họ sẽ đạt tới giai đoạn không còn giận dữ hay trầm cảm về số phận của họ nữa. Điều đó có nghĩa là họ sẵn sàng chấp nhận số mệnh đã được an bài. Ở đây, chấp nhận không nên bị nhầm lẫn với hạnh phúc. Nó hầu như không có cảm giác. Dường như đau khổ đã qua rồi, cuộc chiến đã xong, và là lúc cho sự dừng nghỉ cuối cùng trước một cuộc hành trình dài lâu. Trong lúc người bệnh đã tìm được sự bình an, họ ước muốn được sống một mình, họ không muốn khách viếng thăm nhiều. Họ thường yêu cầu giới hạn số người và thích thăm ngắn hạn. Đây là thời gian họ tắt hết truyền hình truyền thanh. Sự thông đạt bấy giờ là không lời hơn là lời nói. Bệnh nhân chỉ có thể ra dấu bằng tay để mời chúng ta ngồi. Họ có thể chỉ nắm tay chúng ta và yêu cầu chúng ta ngồi trong yên lặng. Những lúc yên lặng như vậy có thể là cách đối thoại có ý nghĩa nhất đối với một người sắp giã từ ra đi. Một cái nhìn, một cái nắm chặt bàn tay lúc nầy cũng đủ nói lên tấm lòng yêu thương nồng ấm của chúng ta đối với họ. 

Chính vì thế, khi đi làm những công tác mục vụ ở nhà thương hay ở giáo xứ, với bệnh nhân hay với những thân nhân của họ, chúng ta cần phải hết sức ý tứ và tế nhị trong hành động cũng như lời nói. Nếu không, thay vì đem Chúa đến cho họ, thay vì đem sự an vui và yên ủi đến cho họ, ta lại mang đến một sự bất an, buồn phiền, giận dữ, càng làm cho họ ngày càng xa cách Thiên Chúa bỡi những vụng về, những lỗi lầm một cách vô ý thức của chính chúng ta.  

 Ý thức được phần nào tầm quan trọng đó, một số các sơ trẻ Việt Nam đang làm việc truyền giáo ở Đài Loan đã đến chia xẻ với tôi rằng họ đang làm việc mục vụ cho những bệnh nhân trong các nhà thương, nhưng họ không biết phải làm gì và nói gì trước những đau khổ quá lớn lao mà bệnh nhân đang phải chịu. Tôi nói với họ rằng: “Nếu không biết phải nói gì thì tốt hơn đừng nói gì cả, và hãy ngồi xuống nắm lấy tay họ như muốn nói rằng: Chúng tôi hiểu nỗi đau khổ của bạn. Chúng tôi hiểu những ưu tư của bạn. Chúng tôi hiểu những băn khoăn khắc khoải của bạn. Và chúng tôi muốn chia xẻ phần nào nỗi thương đau của bạn và của gia đình bạn đang phải sống.” 

Thật vậy đứng trước đau khổ của người bệnh, chúng ta không nên lạnh lùng chuẩn bị một mớ hành trang giáo lý để rồi đến ban phát cho họ dường như chúng ta là những bậc thầy của họ mà trái tim không hề biết lay động trước nỗi đau khổ lớn lao của người đang đối diện.

Không, bệnh nhân không cần những lời chỉ giáo của chúng ta như học trò cần giáo sư hay như con trẻ cần sự chỉ dạy của bố mẹ. Điều họ đang cần là những tâm hồn biết rung động để cảm thông phần nào nỗi thương đau của họ và cùng nhau chia xẻ cũng như giúp họ làm nhẹ bớt cảnh thương đau mà họ và gia đình họ đang phải trải qua. 

Vì thế, chúng ta hãy đến với họ với một tâm hồn luôn sẵn sàng dấn thân cho họ. Điều đó có nghĩa là: họ chính là đối tượng mà chúng ta đến để phục vụ chứ không phải chúng ta đến để bắt họ phục vụ nhu cầu thuyết giảng của chúng ta. Chúng ta hãy xem họ cần gì? Chúng ta hỏi họ muốn nói gì, muốn chia xẻ điều gì? Chúng ta hãy lắng nghe họ, hãy để họ chia xẻ, và bấy giờ chúng ta chia xẻ với họ một cách bộc phát điều họ muốn đề cập đến. 

Ngay cả khi chúng ta muốn cầu nguyện cho họ, chúng ta cũng hãy hỏi ý kiến họ. Nếu họ muốn cầu nguyện, chúng ta cầu nguyện với họ. Nếu họ không muốn, chúng ta phải kính trọng họ, không nên cưỡng ép họ. Hãy nhớ rằng chúng ta đến là để phục vụ họ.  

Cũng cần phải tế nhị rất nhiều khi chúng ta mở miệng nói những lời đạo đức rất quen thuộc với chúng ta nhưng rất nhạy cảm đối với bệnh nhân như: “Hãy chấp nhận thánh ý Thiên Chúa, hay Hãy bằng lòng vác thánh giá theo chân Chúa.” Những câu nói nầy đối với những người đã sẵn sàng chấp nhận thì thật có ý nghĩa, nhưng đối với những người chưa sẵn sàng chấp nhận thì đó là một sự xúc phạm, có thể khiến họ giận dữ chúng ta và giận dữ ngay cả Thiên Chúa. 

Làm sao có thể hiểu được thánh ý mầu nhiệm của Thiên Chúa khi lòng con người còn quá xao xuyến chưa được bình tâm? Làm sao chấp nhận được những đau khổ quá sức con người khi tâm hồn chúng ta chưa được chuẩn bị. Hãy cho họ những sự chuẩn bị chu đáo cần thiết trước khi chúng ta mở miệng nói những lời như thế. 

Thật vậy, làm sao không đau khổ, làm sao chấp nhận khi một người mẹ còn quá trẻ bị bệnh ung thư đang đối diện với cái chết, và đứa con còn non dại chạy vào hỏi mẹ: “Mẹ ơi, nếu mẹ về với Chúa, ai sẽ nuôi con?” Người mẹ ôm con, đưa mắt nhìn chồng, sau đó nhìn lên thánh giá đôi mắt ướm lệ. Chính tôi đã chứng kiến tình cảnh thương đau đó, tim tôi đau nhói. Bấy giờ, tôi chỉ còn biết một tay nắm chặt lấy bàn tay người vợ trẻ, tay kia nắm chặt lấy bàn tay người chồng như muốn cảm thông với họ, lòng thầm nguyện cho họ tìm được sự bình yên, và đôi mắt không ngăn được giòng lệ. 

Con người khi tâm hồn tràn ngập những buồn sầu đau khổ, họ dễ bị khủng hoảng. Trong lúc khủng hoảng họ dễ thốt lên những lời nói bộc phát ngoài sự kiểm soát của họ. Đó có thể là những lời than vãn, những lời oán trách, những lời mỉa mai, những lời châm chích, những lời bất mãn, những lời thất vọng như: “Nếu tôi không thấy, tôi không tin” của Thomas trong lúc nầy. 

Và đó cũng là lý do dễ hiểu nếu chúng ta gặp rất nhiều bệnh nhân hoặc những người già đạo đức, vì quá đau khổ nên đã nói với chúng ta rằng: “Thưa cha, con không muốn sống nữa.” Trong những trường hợp như thế chúng ta phải hiểu và xử trí như thế nào? 

Chắc chắn có một số người sẽ rầy rà họ. Một số khác sẽ thuyết giảng cho họ. Nhưng điều cần làm là chúng ta không nên rầy rà họ. Chúng ta cũng không cần thuyết giáo họ, chúng ta chỉ cần tìm hiểu xem: nguyên do nào khiến họ lại nói như thế? 

- Đó có thể là vì căn bệnh đã khiến cho thân xác họ đau khổ quá, họ không thể chịu đựng được nữa, bấy giờ chúng ta hãy nói với bác sĩ để họ có thể thêm thuốc giảm cơn đau. 

- Hay có thể là vì họ cảm thấy quá cô đơn, họ thật sự đơn thân độc mã, không có một thân nhân, không một bạn bè giúp đỡ. Chúng ta hãy tìm cách để nhờ những hội đoàn giáo xứ viếng thăm, giúp đỡ. 

- Đó cũng có thể là một nỗi buồn lớn lao do sự bất hòa của những người trong gia đình. Họ cô đơn không phải vì không có thân nhân, nhưng vì những tranh chấp quyền lợi khiến họ khước từ nhau, xa cách nhau. Chúng ta hãy cố gắng tìm hiểu và tìm phương cách giúp họ hòa giải, cũng như tìm cách hàn gắn vết thương lòng của họ. Nếu không, khi người thân của họ ra đi, họ sẽ phải đau khổ và hối hận suốt đời. 

- Hay đó cũng có thể là vì họ rơi vào tình trạng quá nghèo khổ, túng quẫn, không còn cách nào để sống, chúng ta hãy giúp họ tìm đến những cơ quan chính quyền chuyên giúp đỡ những người cùng khổ. 

- Hay cũng có thể họ muốn chết sớm hơn để dành lại một ít tiền cho người thân yêu của họ như một món quà quí giá họ muốn để lại trước khi ra đi. Chúng ta hãy an ủi họ bình tâm chuẩn bị tâm hồn đi về với Thiên Chúa, còn những sự khác Ngài sẽ lo cho. 

Tâm trạng của người bệnh trên đây cũng chính là tâm trạng của Thomas trong lúc nầy. Khi con người quá buồn sầu đau khổ, họ có thể có những cử chỉ, những lời nói xem ra khó hiểu hoặc vô nghĩa đối với chúng ta, nhưng nếu đặt vào hoàn cảnh của họ, tâm trạng của họ, chúng ta có thể hiểu được những điều họ muốn nói. Chính vì thế, chúng ta cần phải ý tứ, tế nhị tìm hiểu cách chu đáo những lời nói, cử chỉ của những đối tượng mà chúng ta muốn phục vụ nếu chúng ta thật lòng muốn phục vụ họ cách hữu hiệu và tốt đẹp.